اروپا نگران خروج ایران از برجام است ولی توان انجام توقعات ایران را ندارد

دیدارنیوز ـ پس از آنکه اعلام شد میزان ذخیره اورانیوم غنی شده ایران از سقف تعیین شده در توافق هسته‌ای (برجام) عبور کرده است، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان گفت: «طبق آنچه بنده اطلاع پیدا کردم ایران طبق برنامه‌اش از مرز ۳۰۰ کیلو (ذخیره اورانیوم غنی شده) عبور کرده و این را قبلاً هم اعلام کرده بودیم. بر اساس آنچه اعلام شده خیلی شفاف گفته‌ایم چه کار می‌کنیم و بر اساس آن عمل می‌کنیم؛ این را از حقوق خودمان در داخل برجام می‌دانیم.» علاوه بر این، بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم پس از اندازه‌گیری ذخیره اورانیوم غنی شده ایران، مطلع شدند که وزن این مواد از ۳۰۰ کیلوگرم عبور کرده است.

این اقدام ایران با واکنش‌های بین‌المللی فراوانی روبرو شد. اتحادیه اروپا از ایران خواست تا توافق هسته‌ای را تضعیف نکند. کاخ سفید در بیانیه‌ای آورد: «حکومت ایران امروز ذخائر اورانیوم خودش را افزایش داد. دادن اجازه غنی‌سازی به ایران در هر سطحی ذیل توافق هسته‌ای اشتباه بود.» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا نیز در واکنش به این اقدام در دیدار با رئیس‌جمهور فرانسه مدعی شد: «ایران با آتش بازی می‌کند! بنابراین به هیچ وجه هیچ پیامی به ایران ندارم!» ایسنا نیز نوشت: یک منبع آگاه در وزارت امورخارجه آلمان گفته است که کشورش از اینکه ایران از حد تعیین شده خود در برجام برای ذخیره اورانیوم غنی‌شده عبور کرده است، به شدت احساس نگرانی می‌کند.

عادل الجبیر، وزیر سابق امور خارجه عربستان سعودی نیز در این رابطه مطرح کرده است: «ساز و کار بازرسی‌های برجام باید سختگیرانه‌تر شود. باید با اعمال فشار حداکثری، ایران را به پایبندی به تعهداتش واداشت.» مایا کوچیانچیک، سخنگوی فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم از ایران خواست تا از این اقدام عقب‌نشینی و از اقدامات بیشتر که به زیرپا گذاشتن توافق هسته‌ای منتهی می‌شود، خودداری کند.

یکی از اقدامات چالش برانگیز دونالد ترامپ پس از کسب مقام ریاست‌جمهوری، خروج از برجام بود که بازگشت تحریم‌ها را می‌توان به عنوان یکی از نتایج آن نام برد. پس از این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا شرکت‌های اروپایی که از طریق برجام، بار دیگر جهت سرمایه‌گذاری به ایران آمده بودند، یکی پس از دیگری کشورمان را ترک کردند. علاوه براین، فروش نفت کشور هم با مشکل روبرو شد و تهدید‌ها برای خریداران این کالای استراتژیک به قدری جدی بود که مشتریان، عطای آن را به لقایش بخشیدند.

برای حل این مشکل، سایر کشور‌های حاضر در توافق هسته‌ای (برجام) ضمن انتقاد به این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کردند که سازوکاری با عنوان SPV مدنظر دارند تا با توسل به آن، دلار در مراوادات اقتصادی ایران با سایر کشور‌ها حذف شود، البته پیش از این هم سال‌ها اروپا درصدد عملیاتی ساختن چنین مسئله ای بود تا از زیر سایه دلار، کمی خود را برهاند اما تاکنون موفق نشده بود. کارشناسان در این رابطه مطرح کردند که اروپا به وسیله SPV تجربه بزرگی به دست خواهد آورد اما این بار نیز این راهکار، عملیاتی نشد و ساز و کار دیگری تحت عنوان «اینستکس» جایگزین شد که در این راهکار هم اروپایی‌ها چندان جدی به نظر نرسیدند.

با وجود آنکه میزبانی اینستکس در نهایت با گذشت زمان زیادی، از سوی دو کشور فرانسه و آلمان پذیرفته شد، اما شروع عملیاتی این سازوکار همچنان در ابهام ماند و در نتیجه، ایران مجبور به واکنش عملی شد. برهمین اساس، حسن روحانی رئیس جمهور به اروپایی‌ها اولتیماتومی ۶۰ روزه داد تا نسبت به انجام تعهدات خود، اقدام کنند. البته آن‌ها در ابتدا این اولتیماتوم را رد کردند، اما دو هفته مانده به پایان اولتیماتوم ایران، در پایان نشستی با سیدعباس عراقچی اعلام کردند که اولین تراکنش اینستکس صورت گرفت.

اما این تراکنش چه بود؟ تراکنش مورد اشاره به محصولات کشاورزی، غذایی و دارویی مربوط می‌شد، در حالی‌که مبحث مدنظر ایران، فروش نفت از این کانال است که هنوز عملیاتی نشده و زمان اجرای آن هم مشخص نیست، بنابراین شکی وجود ندارد که اروپا بیش از آنکه وظیفه خود در قبال ایران که برآمده از نتیجه توافق هسته‌ای (برجام) است را اجرایی سازد، مصلحت اندیشی را پیشه ساخته و در این خصوص با مماشات رفتار می‌کند.

گرچه این توجیه کشور‌هایی اروپایی که شرکت‌های خارج شده از ایران، خصوصی بودند و آنان نمی‌توانستند برای این دسته از سرمایه‌گذاران، تعیین تکلیف کنند، درست است اما در بخش‌هایی هم که توانایی ورود دارند جز کم‌کاری، چیز دیگری را به نمایش نگذاردند. با این حال آیا تند شدن فضای موجود، همراه با برخی از تصمیمات واکنشی، سودی برای ایران به همراه دارد؟

امروز گام دوم ایران در مسیر کاهش تعهدات برجامی، اجرایی می شود و ایران در این مرحله، میزان غنی سازی اورانیوم را از مقدار تعهد خود در برجام، بالاتر خواهد برد و عملا توافقنامه هسته ای، مسیر نابودی خود را با سرعت بیشتری طی خواهد کرد.

با وجود آخرین تلاش ها برای ممانعت از اقدام ایران در کاهش تعهدات برجامی و تماس تلفنی امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه با حسن روحانی و اعلام این موضوع که «پایان برجام به معنای اقرار به شکست دسته‌جمعی و اقدامی تاسف‌بار خواهد بود» و بیان این وعده که «فرانسه آماده است تلاش‌هایش را بویژه در مسیر خواست ایران که آتش‌بس در این جنگ اقتصادی است، دوچندان کند» اما امروز ایران وارد مرحله جدیدی از کنش ها و واکنش های بین المللی می شود.

علی بیگدلی کارشناس روابط بین‌الملل در خصوص اقدام اخیر ایران در موضوع افزایش میزان ذخیره اورانیوم غنی شده و همچنین افزایش میزان غنی سازی به دیدارنیوز گفت: این اقدامات تا حدودی در برجام پیش‌بینی شده و ایران با آگاهی نسبت به این مسئله، دست به چنین کارهایی زده است اما اروپا نگران پیشرفت این وضعیت و اینکه همین امر موجبات خروج ایران از برجام را فراهم سازد، است.

وی در ادامه اضافه کرد: اتحادیه اروپا مانند ایران در یک سردرگمی به سرمی‌برد، زیرا از یک طرف مایل به قطع رابطه با ایران و خروج از برجام نیست و از سوی دیگر، تحت فشار برای عدم کمک به آن قرار دارد. ایران هم همین وضعیت را دارد، در برجام ماندن و نماندن، برایش مضر است. اخیرا ترامپ از مذاکره‌ای برای برجام جدید سخن به میان آورده است که ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه هم دراین‌باره مطرح کرده یکی از دلایل خروج ترامپ از برجام، مدت عمر و کافی نبودن آن است که باید برآن افزود. البته ایران تا به امروز نسبت به این مسئله، واکنشی از خود نشان نداده، زیرا برایش مقرون به صرفه نیست و شاید به این دلیل که در انتظار برخورد آمریکا است، البته انتظاراتش، ارسال پرونده به شورای امنیت را هم محتمل می‌کند.

این کارشناس روابط بین‌الملل در رابطه با تغییر شکل تحریم‌ها در روز‌های آینده یادآور شد: تحریم‌ها تغییر پیدا نمی‌کند، اما باید این نکته را مورد توجه قرار داد که سطح انتظارات ما از اینستکس بالا است، زیرا از اروپا کاری را توقع داریم (آزاد کردن فروش نفت و شبکه بانکی) که توان انجام آن را ندارد. بهترین راه این نیست که شرایط برای خروج از برجام فراهم شود، اتحادیه اروپا می‌تواند زمینه‌های ملایم‌تری به وجود آورد تا ایران تا حدودی به حق و حقوق خود دسترسی پیدا کند.

بیگدلی درباره کارآیی اینستکس بیان کرد: اینستکس در حال حاضر کارآیی خاصی برای ایران در برندارد، اما اروپا هم دچار یک نوع دستپاچگی شده و حاضر به از دست دادن ایران و به پیروزی مطلق رسیدن آمریکا نیست، بنابراین مسائل زیادی به هم پیچیده شده است.

وی در ادامه اظهار داشت: درصورتی که ایران وارد فاز رفتار‌های تند در این زمینه شود، پرونده‌اش به شورای امنیت می‌رود. بدین معنا که اگر ایران همین راه را ادامه دهد قطعنامه تحریم علیه‌اش صادر خواهد شد و پرونده مربوط به آن به ذیل فصل هفتم منشور می‌رود که کار را برای کشور ما سخت خواهد کرد. تنها راه باقی مانده این است که با وساطت اتحادیه اروپا، هم آمریکا قدری از فشار خود بکاهد و هم معافیتی به اتحادیه اروپا برای پاسخ به انتظارات ایران داده شود، البته ایران هم نمی‌تواند با این فشار‌های کمرشکن اقتصادی به حیات خود ادامه دهد، بنابراین تمام طرف‌ها باید قدری کوتاه آیند.

این کارشناس روابط بین‌الملل در پایان تصریح کرد: شرایط حاکم در نقطه اوج بحران قرار گرفته، راه آن هم این است که همه قدری کوتاه آیند و آمریکا تا حدودی از فشار اقتصادی کم کند و به بنگاه‌های اروپایی اجازه گشایشی در شبکه مالی ایران بدهد.