میزان فرار مالیاتی پزشکان

دیدارنیوزـ هاتف سپهر: چندین سال است که بحث فرار مالیاتی پزشکان نقل محافل خبری شده است. عملکرد بسیاری از پزشکان نیز به این بحث دامن می‌زند. کافی است به مطب آنها مراجعه کنید، در بسیاری از این مطب‌ها شما ناچار به پرداخت پول نقد می‌شوید. در شرایطی که دستفروش‌ها نیز دارای ATM هستند اما در مطب، اطباء به صد بهانه واهی خواستار پول نقدند. البته که این مشکل فقط مربوط به جامعه پزشکی نیست و بعضا مشاغل دیگری نیز وجود دارند که خواستار پرداخت نقدی هستند. دلیل اول و اصلی این اتفاق، فرار مالیاتی است که در این‌باره سخن بسیار گفته شده است، اما اتفاق مثبتی درپی نداشته است.

قرار نیست از باب تکرار مکررات به علل و عواملی که پزشکان خواستار پول نقد هستند بپردازیم. منتهی نکته مجهول و علامت سؤال بزرگ این داستان، میزان فرار مالیاتی جامعه پزشکی است. اعداد و ارقام متفاوتی به عنوان فرار مالیاتی مطرح شده است که بعضا اختلاف زیادی بین ارقام اعلامی وجود دارد.

جالب است بدانید در سال‌های اخیر از ۷۰۰ تا ۷ هزار میلیارد به‌عنوان حجم فرار مالیاتی پزشکان مطرح شده است که بین این ارقام، تفاوت بسیاری وجود دارد. عملا امکانی برای رسیدن به یک عدد مشخص وجود ندارد چرا که پیش از هر چیز باید تاکید کرد هیچ آمار و برآورد رسمی درباره درآمد پزشکان وجود ندارد. حتی آمار موجود در سازمان نظام پزشکی درباره تعداد پزشکان هم قدیمی است و با آمار گفته شده از سوی مسئولان وزارت بهداشت، مطابقت ندارد. در چنین شرایطی، سخت‌ترین کار ممکن اظهار نظر قطعی درباره مالیات پزشکان یا برآورد دقیق حجم فرار مالیاتی آن‌ها است تا بدانجا که غیر ممکن به نظر می‌رسد.
 

برآورد‌های سازمان امور مالیاتی

سید کامل تقوی‌نژاد، رئیس پیشین سازمان مالیاتی ایران در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری دوشنبه ۱۷ خرداد ۹۵ گفته بود: «تخمین زده می‌شود که مالیات پزشکان ۷۰۰ میلیارد تومان در سال باشد، اما اکنون این قشر ۱۵۰ میلیارد تومان مالیات می‌پردازند».

این اظهارنظر مربوط به برآورد‌های سه سال پیش است. در همین باره مرداد سال گذشته رئیس سازمان مالیاتی شهر تهران گفته بود: «از میان حدود ۲۰ هزار پرونده پزشکان در تهران، تنها ۱۱ هزار نفر برای عملکرد سال ۹۶ اظهارنامه ارائه کردند که میانگین مالیات اعلامی از سوی پزشکان برای هر نفر ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان بود. با توجه به رسیدگی‌های انجام شده برای عملکرد سال ۹۵ که تقریبا به همین میزان مالیات ابراز شده بود، براساس آمار و اطلاعات سامانه‌های طرح جامع مالیاتی، این میانگین برای هر نفر حدود ۱۴ میلیون تومان توسط سازمان، تعیین و تشخیص داده شده است».

معنی این گفته این است که پزشکان تهرانی در سال ۹۶ تنها ۶۲ میلیارد تومان مالیات داده‌اند؛ در حالی که بر اساس برآورد‌های سازمان امور مالیاتی باید چیزی حدود ۲۸۰ میلیارد تومان می‌پرداختند.
 

۷۰۰ میلیارد تومان مالیات یعنی چه؟

در برآورد مالیات پزشکان قاعدتا باید حساب پزشکان حقوق‌بگیر شاغل در بخش‌های دولتی و خصوصی را که مالیات‌شان به صورت خودکار از حقوق‌شان کسر می‌شود، از بقیه پزشکان جدا کنیم. منتهی در این میان، هیچ آمار رسمی درباره جمعیت پزشکان به تفکیک نحوه فعالیت آن‌ها وجود ندارد.

ایرج حریرچی، قائم مقام وزیر بهداشت ۲۶ بهمن ۹۷، به خبرگزاری ایسنا گفته بود بیش از ۱۱۷ هزار پزشک در ایران مشغول فعالیت‌اند. بر اساس اطلاعات موجود در آخرین سالنامه آماری مرکز آمار ایران، تعداد پزشکان عمومی، متخصص، فوق متخصص و دندانپزشک شاغل در دانشگاه‌های علوم پزشکی حدود ۴۱،۲۰۳ نفر است. اگر فرض کنیم درآمد اصلی همه این افراد پرداخت‌های دانشگاه‌ها است که مالیات به طور خودکار کم می‌شود، حدود ۷۶ هزار پزشک می‌مانند. چنانچه فرض کنیم فقط نیمی از آن‌ها به‌طور مستقل مشغول به فعالیت‌اند (مطب دارند و با بیمارستان‌ها به صورت قراردادی کار می‌کنند) جمعیت پزشکان مشمول مالیات بر مشاغل، چیزی حدود ۳۸ هزار نفر محاسبه می‌شود. با تقسیم ۷۰۰ میلیارد تومان مالیات بر این تعداد سهم مالیات هر نفر ۱۸ میلیون تومان برآورد می‌شود.

بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم، مالیات بر درآمد مشاغل بر اساس ماده ۱۳۱ محاسبه می‌شود. اگر فرض کنیم مالیات درآمد هر پزشک ۲۰ درصد باشد به این نتیجه می‌رسیم که از نظر سازمان امور مالیاتی درآمد پزشکان در سال ۹۵ حدود ۹۰ میلیون تومان در سال (۷.۵ میلیون تومان در ماه) بوده است.

۶۷۰۰ میلیارد تومان مالیات یعنی چه؟

معتبرترین گزارشی که در آن به این عدد اشاره شده، گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «بررسی لایحه بودجه ۹۸؛ نکات مهم و محور‌های تصمیم‌گیری» است.

در این گزارش گفته شده است: «کارشناسان این حوزه [سلامت] مقدار واقعی مالیات پزشکان را حداقل حدود ۶۷۰۰ میلیارد تومان در سال تخمین می‌زنند، اما سازمان امور مالیاتی، مالیات پزشکان را حدود ۷۰۰ میلیارد تومان در سال تخمین زده است».

در گزارش مزبور، هیچ منبعی برای این ادعا ذکر نشده یا به نحوه محاسبه این عدد اشاره نشده است، اما این عدد واکنش‌های زیادی به دنبال داشت. از جمله سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس این آمار را فضاسازی علیه پزشکان می‌داند و معتقد است: «ما نمی‌توانیم تعداد پزشکان را به تعداد درآمدهایشان در نظر بگیریم. از طرف دیگر طبق تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، مطب‌هایی که ۱۰ برابر حداقل درآمد در سال را دارند، احتیاجی به تکمیل اظهارنامه مالیاتی ندارند که حداقل درآمد پزشکان در بودجه ۹۷ نیز، ۳۳ میلیون تومان تصویب شد که ۱۰ برابر آن ۳۳۰ میلیون تومان می‌شود، اگر پزشکی تا این مبلغ گردش مالی داشته باشد نیازی به پر کردن اظهارنامه مالیاتی ندارد».

ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم مشاغل با درآمد کمتر از ۱۰ برابر حداقل درآمد تنها معاف از پر کردن اظهارنامه می‌شوند و مالیات آن‌ها به صورت مقطوع محاسبه و اعلام می‌شود؛ بنابراین در برآورد مالیات پزشکان باید مالیات همه پزشکان را محاسبه کرد نه فقط آن‌هایی که درآمد سالانه‌شان بیشتر از ۳۳۰ میلیون تومان است.

پیش‌تر نیز طی نشستی در سازمان دیده‌بان شفافیت، مطالب مشابهی بیان شده و سخنران این نشست، مالیات پزشکان را چیزی در حدود ۷ هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود.

در محاسبات انجام شده، درآمد ماهانه پزشکان متخصص ۳۱ میلیون تومان، عمومی ۵ میلیون تومان و دندان‌پزشکان ۲۰ میلیون تومان در نظر گرفته شده است. این اعداد و ارقام در کل جمعیت پزشکان ایرانی ضرب و تقسیم شده و کل درآمد پزشکان حدود ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

این محاسبات البته یک ایراد اساسی دارد و آن اینکه بخشی از پزشکان به صورت حقوق‌بگیر در بخش‌های دولتی یا سازمان‌های خصوصی مشغول به کارند و مالیات بر درآمد به صورت خودکار از حقوق‌شان کسر می‌شود.

 
برآورد‌های تقریبی

متأسفانه به دلایل نامعلومی، هیچ آمار یا برآورد رسمی از سطح درآمد پزشکان یا وضعیت شغلی آن‌ها وجود ندارد. منتهی بر اساس فکت‌هایی همانند اسناد سازمان بیمه سلامت ایران، میانگین درآمد پزشکان در سال ۹۵، حدود ۱۸۵ میلیون تومان در سال (۱۵ میلیون تومان در ماه) محاسبه شده است. میزان مالیات این مقدار درآمد بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم نزدیک ۳۹ میلیون تومان محاسبه می‌شود.

حالا اگر این عدد را در جمعیت پزشکانی که به‌طور مستقل مشغول به فعالیت‌اند (مطب دارند و با در بیمارستان‌های خصوصی و نیمه دولتی به صورت قراردادی کار می‌کنند) ضرب کنیم، می‌توانیم برآوردی از حجم مالیات پزشکان به دست آوریم. با فرض اینکه جمعیت پزشکانی که مشمول مالیات بر مشاغل می‌شوند ۳۸ هزار نفر باشد، (عدد کاملا فرضی است و می‌تواند تا ۷۶ هزار نفر نیز باشد که در این صورت رقم کل دو برابر خواهد شد) کل مالیات بر مشاغل پزشکان در سال ۹۵ حدود ۱۴۸۰ میلیارد تومان محاسبه می‌شود.

این عدد بیش از دو برابر رقم گفته شده از سوی سازمان امور مالیاتی است و البته به مراتب کوچک‌تر از رقم ۶۷۰۰ میلیارد تومانی اشاره شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس است. بر فرض اینکه نهایتا این عدد را ۷۶ هزار نفر نیز در نظر بگیریم، کل مالیات بر مشاغل پزشکان در سال ۹۵ بالغ بر ۲۹۶۰ میلیارد تومان می‌شود که همچنان فاصله بسیاری با رقم ۶۷۰۰ میلیارد تومانی خواهد داشت.

نهایت امر اینکه عدم دسترسی به آمار‌های رسمی، حتی در حد آمار جمعیتی پزشکان به تفکیک نوع فعالیت، باعث شده تا اظهار نظر قطعی درباره میزان درآمد پزشکان و مالیاتی که باید تحت عنوان مالیات بر مشاغل پرداخت کنند، غیرممکن باشد.

با این وجود مطمئنا در تخمین فرار مالیاتی ۶۵۰۰ میلیارد تومانی پزشکان، بزرگ‌نمایی شده است. همچنین اعداد و ارقامی مانند ۷۰۰ میلیارد تومان مالیات سالانه در سال ۱۳۹۵ که از سوی مسئولان سازمان امور مالیاتی گفته شده نیز به هیچ روی اعداد و ارقام درستی نیستند.

با در نظر گرفتن چند فرض می‌توان حجم پولی را که باید پزشکان تحت عنوان مالیات بر مشاغل بپردازند، محاسبه و برآورد کرد.

۱ـ در فرض اول میانگین درآمد پزشکان (اعم از متخصص، پزشک عمومی و دندان‌پزشک) در سال ۱۳۹۵ حدود ۱۸۵ میلیون تومان تخمین زده شده است. این برآورد بر استفاده از فکت‌های کمکی (از جمله اسناد سازمان بیمه سلامت ایران) به دست آمده است.

۲ـ میزان مالیات بر درآمد سالانه ۱۸۵ میلیون تومان بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، ۳۹ میلیون تومان است.

۳ـ قاعدتا همه پزشکان مشمول مالیات بر درآمد مشاغل نمی‌شوند. می‌توان جمعیت پزشکان با درآمد مستقل را حدود ۳۸ هزار نفر به بالا در نظر گرفت.

۴ـ حاصل ضرب دو عدد نشان می‌دهد که با این فرضیه‌ها میزان مالیات پزشکان در سال ۱۳۹۵ تحت عنوان مالیات بر درآمد مشاغل، بر فرض ۳۸ هزار نفر حدود ۱۴۸۰ میلیارد تومان است و هر چه قدر این تعداد بیشتر شود طبیعی است که میزان مالیات نیز فزونی می‌یابد.

۵ـ اگر گفته‌های رئیس پیشین سازمان مالیاتی را در آن سال مبنا قرار دهیم و فرض کنیم پزشکان در آن سال ۱۵۰ میلیارد تومان مالیات مشاغل داده‌اند، حجم فرار مالیاتی پزشکان در سال ۱۳۹۵ بیش از ۱۳۳۰ میلیارد تومان برآورد می‌شود. (بر فرض ۱۴۸۰ میلیارد تومان محاسبه شده است.)

با این اوصاف به نظر می‌رسد ادعای «فرار مالیاتی ۶۵۰۰ میلیارد تومانی پزشکان» بزرگ‌نمایی‌شده و بر اساس فرضیات نادرست است، همان‌طور که اعداد و ارقامی مانند ۷۰۰ میلیارد تومان نیز بسیار دور از واقع است.