بخشیدن جان تازه با اهدای عضو

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‌راد: وقتی با مرگ عزیزترین افراد زندگی روبرو می‌شویم به این موضوع که این جهان، ارزش چندانی برای دلبستگی و وابستگی به ظواهر ندارد بیش از پیش پی می‌بریم. همگی جسمی داریم که بعد از تمام شدن عمر به خاک سپرده شده و به مرور، از آن اثری باقی نمی ماند. در این میان، هستند افرادی که وفاتشان، حیات بخش دیگران می شود، همان ها که در لحظه کوچ نیز می‌توانند به افرادی، زندگی دوباره ببخشند تا بیشتر در این جهان، فرصت خیرخواهی و نیکی داشته باشند. در حقیقت، این فرشتگان زمینی، جسمشان نیز امیدبخش انسان‌های دیگر می‌شود.

اهدای عضو، عملی انسانی و خیرخواهانه است که می‌تواند نجات‌بخش بیماران بسیاری شود؛ بیمارانی که به اعضا و یا نسوج پیوندی نیاز دارند. ۳۱ اردیبهشت ماه در ایران «روز ملی اهدای عضو» نامگذاری شده است و هدف آن آگاهی بخشی در مورد این پدیده است.

تاریخ پیوند اعضا و نسوج در ایران به سال ۱۳۱۴ باز می‌گردد. در آن سال، قرنیه یک بیمار در یکی از بیمارستان‌های تهران پیوند زده شد. علاوه بر این، پیوند کلیه نیز نخستین بار در سال ۱۳۴۷ در ایران صورت گرفت و پیوند دیگر اعضا و نسوج به تدریج در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی در ایران انجام شد. اکنون قریب به ۲۵ هزار نفر در ایران نیازمند پیوند عضو هستند اما به دلیل نبودن عضو کافی برای پیوند، روزانه ۷ تا ۱۰ نفر از این بیماران، به دلیل نرسیدن به موقع اعضای پیوندی، جان خود را از دست می‌دهند.

اعضای قابل اهدا عبارتند از قلب، ریه‌ها، کبد، روده‌ها، لوزالمعده و کلیه‌ها. علاوه بر این اعضا، برخی از بافت‌های بدن نیز قابل پیوند هستند. به عنوان مثال با اهدای قرنیه می‌توان بینایی رابه فردی که دچار صدمه شدید به چشم شده باز گرداند، تاندون و غضروف باعث بازسازی اعضای آسیب دیده مربوطه می‌شوند، پیوند استخوان می‌تواند مانع قطع عضو در سرطان استخوان شود، دریچه قلب برای کودکان با بیماری مادرزادی دریچه‌ای و بزرگسالان با دریچه آسیب دیده به کار می‌رود، پیوند پوست، نجات‌بخش بیماران با سوختگی شدید است و همچنین پیوند مغز استخوان، تنها درمان ممکن در بعضی از سرطان‌های خون است. برخلاف عضو، بافت می‌تواند تا ۲۴ و یا حتی ۴۸ ساعت بعد از مرگ فرد اهدا شود و حتی می‌توان آن را برای مدت‌های طولانی ذخیره کرد.

اهدای عضو می‌تواند از فرد زنده سالم، فرد زنده دچار مرگ مغزی و فرد متوفی به بیماران صورت پذیرد. کلیه و مغز استخوان از جمله اعضایی هستند که می‌توانند از افراد زنده سالم به بیماران، پیوند زده شوند. نسوجی مانند قرنیه، دریچه قلب، استخوان و تاندون نیز تا ۴۸ ساعت پس از مرگ فرد قابل پیوند هستند اما مهمترین منبع برای پیوند اعضا متعلق به بیماران مرگ مغزی است چرا که تمامی اعضا و نسوج قابل پیوند آنان را می‌توان به راحتی به بیماران نیازمند عضو، پیوند زد. هر بیمار مرگ مغزی می‌تواند با اهدای اعضای خود، جان ۸ انسان دیگر را نجات دهد. پیوند عضو امری انسانی است که از سوی مراجع تقلید شیعه نیز تایید شده است.

بیمار شما مرگ مغزی شده است

جمله «بیمار شما مرگ مغزی شده است» در واقع دردناکترین جمله‌ای است که هر کسی می‌تواند بشنود. در واقع مرگ مغزی یک وضعیت غیرقابل بازگشت است که در آن با تخریب و مرگ بخش‌های مهم مغز و از دست رفتن عملکرد آن رقم می‌خورد. مرگ مغزی با دیگر آسیب‌های مغزی مانند کما و یا زندگی نباتی کاملا متفاوت است، چراکه مغز بیماران دچار کما و زندگی نباتی همچنان زنده و فعال است. فرد دچار مرگ مغزی با قطع دستگاه تنفس مصنوعی، بلافاصله جان می‌بازد اما در مبتلایان به دو مورد دیگر، این مساله الزاما صادق نیست. فرد دچار مرگ مغزی به هیچ عنوان به زندگی باز نمی‌گردد. به عبارت دیگر زمانی که فرد، دچار مرگ مغزی می‌شود، مغز او که کنترل کننده حیات است از بین رفته و دیگر اعضای او تنها با کمک تنفس مصنوعی که اکسیژن و خون را بوسیله قلب و ریه در بدن به جریان وا می‌دارند تنها برای چند روز زنده هستند.

تصادفات رانندگی، وارد آمدن ضربه شدید به سر، سقوط از ارتفاع، غرق شدن در آب، مسمومیت‌ها، خونریزی‌های داخلی مغز و همچنین سکته مغزی از مهمترین عوامل مرگ مغزی هستند. سالانه حدود ۵ تا ۸ هزار نفر در ایران جان خود را به دلیل مرگ مغزی از دست می‌دهند، اما اعضای تنها حدود ۱۰ تا ۱۸ درصد از این افراد به بیماران، پیوند زده می‌شود. فرد دچار مرگ مغزی به دلیل آسیب شدید به مغز تمام ادراک و حواس خود را از دست داده و جراحی و خارج کردن اعضا، وی را به هیچ عنوان دچار درد و رنج نمی‌کند.

تجلی نیکوکاری در کارت اهدای عضو

کارت اهدای عضو یکی از بزرگترین نماد‌ها در زمینه ارتقای فرهنگ اهدای عضو و شکل بارز نیکوکاری و بزرگمنشی است. براساس آمار‌های منتشر شده حدود ۱.۸ میلیون ایرانی دارای کارت اهدای عضو هستند.

گرچه کارت اهدای عضو به تنهایی نمی‌تواند ضامن پیوند اعضای فرد دچار مرگ مغزی به بیماران نیازمند پیوند شود، اما این کارت نشان‌دهنده رضایت و آرزوی قلبی فرد در مورد اهدای اعضای بدن خویش است و همین مساله می‌تواند روند رضایت‌دهی افراد خانواده را آسانتر کند. همه می‌توانند در امر اهدای عضو پیشقدم شوند و محدودیت سنی ندارد. دریافت این کارت برای افراد، الزام‌آور نیست و در هر زمان که تصمیم فرد تغییر کند، می‌تواند انصراف خود را اعلام نماید.

از زمان راه اندازی واحد‌های فراهم آوری اعضای پیوندی در کشورمان، مراکز مختلفی شروع به ثبت نام و صدور کارت اهدای عضو نمودند. در روز‌ها و ماه‌های اول، تعداد ثبت نام به بیش از ۱۰۰ نفر در ماه نمی رسید، اما با شروع تبلیغات فرهنگی و برگزاری جشن نفس، تقاضای دریافت کارت اهدای عضو روز به روز بیشتر شد.

رضایت خانواده، مشکل اصلی اهدای عضو

گرفتن کارت اهدای عضو، شرط لازم و کافی برای اهدای اعضاء نیست. بر اساس قانون اهدای عضو، علاوه بر رضایت بیمار، رضایت خانواده برای اهدای عضو پس از مرگ مغزی ضروری است. اولين شرط براي اهداي اعضا رضايت شخص داوطلب است اما رضایت خانواده متوفی، مشکلی است که روند اهدای عضو به آن دچار است.

هنوز آمار رضایت خانواده‌ها برای اهدای عضو ۳۱ درصد است و از هر ۱۰ خانواده ۷ خانواده به اهدای عضو عزیزشان رضایت نمی‌دهند. در صورتی که که خود فرد، کارت اهدای عضو هم داشته باشد به دلیل عدم رضایت خانواده، این امر صورت نمی‌گیرد. بنا بر قانون جمهوری اسلامی ایران و اکثریت کشورهای جهان برای اهدای عضو، رضایت اولیای‌دم ضروری است و حتی علی‌رغم داشتن کارت اهدای عضو در صورت عدم رضایت اولیای‌دم، اهدای عضو صورت نخواهد گرفت.

اگر اعضای بدن را بدون اجازه قانونی خانواده از بدن فرد متوفی خارج كنند، تخلف محسوب شده و اين اقدام، ایجاد نقص عضو به شمار می رود كه هركدام از اعضای بدن هم ديه مخصوص خود را دارد و بسته به هر یک، فرد خاطي مورد مجازات قرار مي‌گيرد.

ممکن است در هر قانوني خلأهايي وجود داشته باشد و قانون اهداي عضو نيز از اين امر مستثني نيست. درحقیقت جريان اهداي عضو بايد به صورتی باشد که به آسانی صورت گیرد.

اهدای عضو در ایران کم است

هر ایرانی می‌تواند با افزایشِ آگاهیِ خود و دیگران، بالابردن سطح اطلاعات جامعه در زمینه مرگ مغزی و اهدای عضو، گرفتن کارت اهدا و شرکت در طرح سفیران، به ترویج فرهنگ اهدای عضو کمک نماید.

آمار تصادفات جاده‌ای در ایران بسیار بالاست. همچنین گفته می‌شود ایران پنجمین کشور جهان به لحاظ پیوند اعضاست و تعداد بیماران مزمن کلیوی در ۵ سال آینده دو برابر شده و به ۴۰ هزار نفر خواهد رسید. در همین حال، گفته می‌شود سالانه حدود ۳۰۰۰ نفر در ایران دچار مرگ مغزی می‌شوند، اما اعضای بدن کمتر از یک دهم آن‌ها اهدا می‌شود. این آمار‌ها نشان می‌دهد که در خصوص این امر هنوز نیاز به فرهنگسازی است.

به نظر می رسد نباید به روز ۳۱ اردیبهشت که روز اهدای عضو نامگذاری شده است بسنده کرد بلکه باید در تمامی ایام سال، در این زمینه به صورت گسترده اطلاع‌رسانی صورت گیرد و با جشن‌ها و پکیج‌های آموزشی، وجوه مثبت این جریان را نشان داد.