دیدارنیوز - تغییرات و دگرگونی‌ها در نهاد خانواده و ازدواج در طول مسیر توسعه گسترده است و نمی‌توان آن‌ها را جدا از تغییراتی که در عصر مدرن رخ می‌دهد درک کرد. پژوهشگران در تحقیقی به تحلیل مقیاس‌های معیارهای همسرگزینی در میان گروه‌های مختلف اجتماعی در جامعه معاصر ایران پرداخته‌اند.
در پژوهشی که مجید فولادیان، استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، سید ضیا هاشمی، دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه تهران و محمود تیموری، دانشجوی دکتری گروه جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد انجام داده‌اند آمده است: «همزمان با تحولاتی که در نهاد خانواده و ازدواج در جهان در حال وقوع است، گروه‌های مختلف اجتماعی در جامعه ایران نیز تحولات محسوسی را در این زمینه تجربه کرده است از جمله آن می‌توان به تغییر و دگرگونی در اولویت‌های ارزشی تشکیل خانواده و ازدواج اشاره کرد.
گروه‌های مختلف اجتماعی جامعه در حال تحول و گذار ایران، از نظر فرهنگی در حال تجربه تغییرات سریع معیارهای همسرگزینی از ملاک‌های سنتی به مدرن و از شیوه‌های بسیط به روش‌های پیچیده و متنوع همسریابی است. با وجود تداوم نقش عناصر فرهنگی گذشته و تأثیر پایدار ارزش‌های مذهبی بر نگرش‌ها و رفتارهای خانوادگی ایرانیان طی سالیان اخیر معیارهای همسرگزینی گروه‌های اجتماعی به طور محسوسی دگرگون شده است.»
روش پژوهش حاضر پیمایش و ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته است. جامعه آماری نیز شامل افراد ۱۵ تا ۶۵ ساله خانوارهای شهری و روستایی ساکن کل کشور است. با توجه به عوامل مختلف و امکانات تصمیم گرفته شد ۵۰۰۰ فرد ۱۵ تا ۶۵ ساله به عنوان نمونه آماری مورد آزمون قرار گیرند.
برای دستیابی به هدف این پیمایش از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای استفاده شده و تلاش شد که با حفظ معرف بودن نمونه، شیوه انتخاب استان‌های مورد مطالعه به گونه‌ای باشد که ابتدا استان‌ها از حیث متغیرهای تأثیرگذار و کلیدی مانند جمعیت، قومیت، سطح توسعه اقتصادی- اجتماعی و مشابهت ارزشی (استخراج شده از پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان) خوشه‌بندی شده و سپس از هرکدام از خوشه‌ها یک استان انتخاب شد. با استفاده از این روش، بر اساس شاخص‌های مذکور، خوشه‌ها تعیین و در هر خوشه، یک استان انتخاب شد. این استان‌ها شامل گیلان (۷۲۰ نفر)، خوزستان (۷۰۰ نفر)، سیستان و بلوچستان (۷۲۰ نفر)، خراسان رضوی (۹۲۰ نفر) و کرمانشاه (۷۲۰ نفر) است. علاوه بر این‌ها استان تهران (۱۲۲۰ نفر) به دلیل اهمیت خاص آن به صورت تعمدی در نمونه قرار گرفت.
در این پژوهش آمده است: «با توجه به یافته‌های توصیفی پژوهش، خصوصیات ظاهری به ترتیب اهمیت از نظر پاسخگویان بر مفاهیمی از قبیل؛ سلامت جسمانی، آراستگی ظاهری، خوش‌اندام بودن و در نهایت زیبا بودن متمرکز است. ترکیب گویه‌های مذکور در قالب یک مقیاس نشان می‌دهد که به طور کلی خصوصیات ظاهری برای ۳.۵ درصد پاسخگویان کم اهمیت، برای ۴۵.۶ درصد دارای اهمیت متوسط و برای ۵۰.۹ درصد مهم است.»
عمده معیارهای انتخاب همسر
فولادیان و همکارانش در این مطالعه می‌گویند: «ویژگی‌های اجتماعی- فرهنگی، به ترتیب اهمیت برای پاسخگویان بر مفاهیمی از قبیل اعتیاد نداشتن، نداشتن رابطه جنسی در گذشته با جنس مخالف، نداشتن دوستی در گذشته با جنس مخالف، خوش معاشرت بودن، داشتن اشتراکات فرهنگی، حرف همسر را به حرف خانواده ترجیح دادن، فاصله سنی مناسب، نوع شغل، تحصیلات بالا داشتن، رشته تحصیلی همسر، تفاهم داشتن در دیدگاه‌های سیاسی، شغل پدر و مادر همسر و تحصیلات پدر و مادر همسر متمرکز است.»
محققان می‌گویند: «نکته قابل توجه این است که حدود ۱۸ درصد از پاسخگویان، نداشتن دوستی همسر پیش از ازدواج برایشان کم‌اهمیت است و بیش از ۱۰ درصد پاسخگویان گفته‌اند: رابطه جنسی پیش از ازدواج همسرشان، برایشان کم‌اهمیت است، این نتایج با توجه به نتایج تحقیقات گذشته و فرهنگ ایرانی، نشان از تغییراتی در این معیارها دارد. همچنین نتایج نشان می‌دهد که برای سه درصد پاسخگویان، ویژگی‌های اجتماعی فرهنگی در انتخاب همسر کم اهمیت، ۶۱.۲ درصد متوسط و برای ۳۵.۸ درصد مهم است.»
طبق نتایج این تحقیق «ویژگی‌های شخصیتی به ترتیب اهمیت برای پاسخگویان بر مفاهیمی از قبیل صداقت، عفت و پاکدامنی، قابل اعتماد بودن، باگذشت بودن، منطقی بودن، منظم بودن، لجباز نبودن، سخاوتمند بودن، متواضع بودن، شجاع بودن و کم توقعی اشاره دارد.»
در بخش دیگری از این پژوهش آمده است: «ویژگی‌های روانی- عاطفی به ترتیب اهمیت برای پاسخگویان شامل خوش‌خلق بودن، اعتماد به نفس داشتن، خوش معاشرت بودن، آرام بودن و وجود عشق و علاقه قبل از ازدواج است. لازم به ذکر است مردان بیشتر از زنان به وجود عشق و علاقه پیش از ازدواج اهمیت می‌دهند. همچنین ویژگی‌های روانی-عاطفی در انتخاب همسر برای ۰.۸ درصد پاسخگویان کم‌اهمیت، برای ۲۳.۳ درصد در حد متوسط و برای ۷۵.۹ درصد مهم بوده است.»
اهمیت مسائل مالی در انتخاب همسر
در این مطالعه آمده است: «در ادامه مباحث مربوط به یافته‌های توصیفی، مقیاس‌های موقعیت اقتصادی، ویژگی‌های مذهبی و ویژگی‌های جغرافیایی بررسی شد. جهت‌گیری مفهومی گویه‌هایموقعیت اقتصادی به ترتیب اولویت شامل داشتن شغل ثابت، دارا بودن مسکن مستقل، مهریه، درآمد همسر، استقلال مالی شوهر / کدبانو بودن خانم و درآمد پدر همسر می‌شود. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تفاوت نگرش نسبت به معیارهای همسرگزینی در میان زنان و مردان در بعد اقتصادی است. زنان نسبت به مردان به داشتن شغل ثابت، دارا بودن مسکن مستقل و سطح درآمد همسرانشان اهمیت بیشتری می‌دهند. همچنین موقعیت اقتصادی در انتخاب همسر برای بیش از ۱۷.۳ درصد پاسخگویان کم‌اهمیت، برای ۵۵ درصد در حد متوسط و برای ۲۷.۷ درصد مهم است.»
بنا بر پژوهش‌های فولادیان و همکارانش ویژگی‌های مذهبی به ترتیب اهمیت در نظر پاسخگویان شامل مصرف نکردن مشروبات الکلی، وفاداری به همسر، اختصاص دادن زیبایی برای همسر / با غیرت بودن، نماز خواندن و روزه‌گرفتن، اعتقاد به ضرورت حجاب داشتن و اهل تلاوت قرآن بودن است. ویژگی‌های مذهبی در انتخاب همسر برای ۳.۵ درصد پاسخگویان کم‌اهمیت، برای بیش از ۲۴.۲ درصد دارای اهمیت متوسط و برای ۷۲.۳ درصد مهم است. جهت‌گیری مفهومی ویژگی‌های جغرافیایی شامل همسایگی و نوع نسبت با همسر است. ویژگی‌های جغرافیایی در انتخاب همسر برای بیش از ۵۸.۲ درصد پاسخگویان کم‌اهمیت، برای ۳۳.۶ درصد دارای اهمیت متوسط و برای هشت درصد مهم است.»
بنا بر نتایج استنباط شده از این پژوهش هرچه سن افراد کمتر باشد اولویت معیارهای فرامادیدر او بیشتر است این در حالی است که هر چه سن افراد بالاتر می‌رود، آینده‌نگری آن‌ها افزایش یافته و به معیارهای گسترده‌تری از جمله پایگاه اجتماعی- اقتصادی فرد موردنظر برای ازدواج توجه بیشتری می‌کنند. علاوه بر آن اهمیت خصوصیات ظاهری در انتخاب همسر برای مردان بیشتر از زنان است و از آن سو اهمیت ویژگی‌های اجتماعی-فرهنگی، موقعیت اقتصادی و ویژگی‌های مذهبی برای زنان بیشتر از مردان است.
محققان در این پژوهش می‌گویند: «اهمیت خصوصیات ظاهری، ویژگی‌های اجتماعی-فرهنگی و موقعیت اقتصادی در بین افراد مجرد نسبت به افراد متأهل بیشتر است. با افزایش تحصیلات میزان اهمیت خصوصیات ظاهری و ویژگی‌های اجتماعی-فرهنگی افزایش می‌یابد و با افزایش تحصیلات میزان اهمیت موقعیت اقتصادی و ویژگی‌های جغرافیایی در انتخاب همسر کاهش می‌یابد. همچنین بین معیارهای همسر گزینی برحسب قومیت تفاوت معناداری وجود دارد، به عبارت دیگر اینکه افراد به کدام قومیت در ایران تعلق دارند می‌تواند تبیین‌کننده معیارهای آنان در انتخاب همسر باشد.»
این پژوهش در سیزدهمین شماره هفتمین دوره دو فصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر منتشر شده است.
