عوامل ویرانگرى سیل و راه هاى پیشگیرى از آن

دیدارنیوز _ رسول منتجب نیا*: ۱- «وجود درختان عامل مؤثرى در تثبیت خاک و جلوگیرى از فرسایش خاک به شمار مى رود. جنگل‌ها به کمک شاخ و برگ درختان، از سرعت باد مى کاهند و با ریشه خود خاک را حفظ مى کنند و پایرجا نگاه مى دارند. وقتى از پوشش گیاهى کاسته شود، آب به آسانى حرکت کرده و منجر به سیلاب هاى خطرناک مى شود. در هفتاد سال گذشته، پوشش جنگلى در ایران به شدت کاهش یافته و از بیست به چهارده میلیون هکتار رسیده است. به عبارتى «شش میلیون هکتار» از آن نابود شده است. به صورتی که در هر سال ٦٠٠ هکتار از جنگل هاى شمال کشور نابود مى شود و طى ٤٠ سال گذشته ٢٠٠ هزار هکتار از جنگل هاى شمال طعمه حریق شده است و ٤٢٪؜ از این جنگل‌ها در معرض نابودى قرار گرفته اند. این عوامل سبب شده ایران رتبه اول در فرسایش خاک و بیابان زائى توسط عامل انسانى را داشته باشد (اعتماد آنلاین، فروردین ٩٨، تحت عنوان: چرا سیل هاى شمال ویرانگر شده است)»؛ لذا باید اقدامات جدى براى برخورد قاطع و همه جانبه با از بین بردن درختان و جنگل‌ها در تمامى مناطق شهرى و روستایى و هر عاملى که سبب بیابان زائى و نابودى گیاهان مى شود، انجام گردد و براى توسعه جنگل ها، احیاى پوشش گیاهى در بیابان‌ها و تبدیل آن‌ها به مناطق با پوشش جنگلى جدید و پیشگیرى از بیابان زایى، با قاطعیت و صرف هزینه برنامه ریزى شود.

٢- بازسازى و لایروبى رودخانه‌ها و مسیل و مصب آن ها، همه ساله و در تمامى فصول باید انجام گردد، چرا که بارش باران و به راه افتادن سیلاب منحصر به فصل خاصى نیست و در تمام فصول محتمل است و متأسفانه در دهه هاى اخیر نه تنها این اقدام تحقق نیافته که بسیارى از مسیل ها، إمحا و تبدیل به مسیر عبور و مرور، منازل مسکونى و ویلا، پارک و اماکن تفریحى و ... شده است. نمونه روشن آن را در ورودى شهر شیراز می‌بینیم که قسمتى تبدیل به پارک و مابقی پر شده وبه محل نشستن و تفریح تغییر یافته است و همین نقطه‌ای بود که مسافران طعمه سیل ویرانگر شدند.

٣- ایجاد و بازسازى مسیر تخلیه آب مازاد و سرریز سد‌ها که در صورت بارش شدید باران و احتمال خطر پرشدن و شکستن دیواره هاى سد، به ناچار دریچه سد‌ها را باز کرده، قسمتى از آن را تخلیه مى کنند. در چنین شرایطى، اگر مسیر عبور آب، آماده و لایروبى شده باشد، به سادگى عبور می‌کند و به رودخانه‌ها و مزارع پایین دست مى رسد. درغیر این صورت، در سطح شهر‌ها و روستا‌ها منتشر شده، خطرات زیاد جانى و مالى به دنبال خواهد داشت. سیل اخیر گلستان درپى بازکردن دریچه سد «وشمگیر» و سیلهاى جدید و سابق منطقه اندیمشک و اهواز و ... در خوزستان به دنبال گشوده شدن دریچه سدهاى دز و ...، باعث خسارات و ضایعات فراوان گردید.

٤- رفع موانع طبیعى و غیر طبیعى در مسیر سیلاب ها، مانند جاده، خط راه آهن و امثال آن که در صورت ضرورت وجود آن ها، لزوماً باید کانال هاى مناسب و مطمئن زهکشی در زیر آن تعبیه شود که به خوبى سیلاب‌ها از آن‌ها عبور کنند. در سیل اخیر منطقه گلستان، حداقل دو مانع بزرگ بر سر راه عبور سیلاب وجود داشت که از عبور آب به سمت دریا جلوگیرى می‌کرد: یکى از این عوامل جاده منتهى به گمیشان بود که به دلیل بالا بودن از سطح زمینهاى اطراف، عبور آب را از دو طرف متوقف مى کرد و عامل دیگر، راه آهن که آن هم به صورت مانعى بزرگ در برابر عبور آب عمل کرد و متأسفانه در زمان احداث این جاده و خط راه آهن، پیش بینى مسیرى هموار براى عبور آب در این دو طرح انجام نشده بود که در روزهاى اخیر ناچار از ایجاد چندین شکاف در جاده مزبور و انفجار در خط راه آهن گردیدند که خود سبب به وجود آمدن مشکلات حادتر دیگرى همچون به محاصره سیلاب درآمدن گمیشان و قسمتهاى مختلفى از منطقه آق قلا و عدم دسترسى ساکنین به مواد غذایى و آذوقه و نیز علوفه براى احشام روستاییان به محاصره درآمده، گردید و درپى آن وقوع حادثه واژگونى قایق کمک رسان به این عزیزان و از دست رفتن نیروهاى امدادگر محلى را شاهد بودیم.

٥- کنترل دقیق و مستمر مخازن پشت سد توسط سازمان‌ها و نهادهاى ذیربط و توجه به هرگونه احتمال هرچند ضعیف خطر و پرهیز از غفلت و خوشبینى همچون عدم وجود بارندگى هاى شدید در سال هاى اخیر و امثال ذلک، که در صورت افزایش آب در این مخازن، اقدام به تخلیه تدریجى آن به صورتى که منجر به ایجاد آب گرفتگى و یا کم آبى در فصول بعدى نگردد، شود (که متأسفانه در مورد اخیر و بسیارى موارد این اقدام صورت نگرفته، به مجرد احساس خطر، با شتاب و عجله دریچه‌ها باز شده و بخش وسیعى از مناطق اطراف و پایین دست سد به زیر سیل فرو رفته است).

٦- تخریب کلیه مستحدثات اعم از ویلا، رستوران، مغازه و تفرج گاه‌ها در اطراف رودخانه‌ها و مسیر سیلاب، که على رغم اعلام ممنوعیت احداث آن‌ها توسط دولت و برخورد دستگاه قضائى، در مسیرهاى بسیارى چنین موانع و عوامل خطرى ساخته شده اند و روز به روز بیشتر به وجود می‌آیند.

٧- آموزش عمومى از طرق مختلف مانند رسانه ملى، فضاى مجازى و ... در زمینه ممنوعیت و خطرناک بودن اتراق و توقف و استراحت در اطراف رودخانه‌ها و مسیر سیلاب ها.

٨- ممنوع نمودن توقف و استراحت در اماکن فوق و برخورد قاطع با افراد و خودروهاى متوقف در آن ها.

به عقیده اینجانب درصورت رعایت نکات فوق و انجام اقدامات مزبور مى توان از باران و رحمت الهى حتى در صورت شدت بارش و سیلابى شدن آن، به عنوان فرصتی برای افزایش ذخائر آبى و مدیریت آن‌ها در طى فصول کم بارش و تقویت و توسعه کشاورزى و دامدارى استفاده نمود که هیچگاه از این منظر خطر جدى کشور را تهدید نکند. درغیر این صورت و عدم اصلاح رویه معیوب و اسفبار کنونى، کلیه مسئولین و نهادهاى مربوط به دلیل قصور یا تقصیر و حداقل عدم استفاده از تجربیات در دسترس دیگران و نظرات کارشناسان خبره، مجرب و دلسوز، در وارد شدن خسارات مالى و تلفات جانى به مردم، نزد خداوند و ملت مسئول خواهند بود.

*فعال سیاسی اصلاح طلب