تمرکز ایران تنها بر آسیای مرکزی نیست و تهران توجه ویژهای به توسعه ارتباطات با چین دارد. در ۱۲ می، جلسهای میان مسئولان راهآهن ایران، چین، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ترکیه برگزار شد تا توسعه شبکه ریلی بینقارهای بررسی شود.
دیدارنیوز: تهران در سالهای اخیر سیاستهای اقتصادی و راهبردی خود را به سمت توسعه همکاریهای منطقهای و آسیایی تغییر داده است. این تغییر مسیر که از سوی تحلیلگران بهعنوان «چرخش به سوی آسیا» نامیده میشود، فرصتی فراهم آورده تا ایران ضمن کاهش فشارهای اقتصادی ناشی از تحریمهای غرب، تأثیر احتمالی بستهشدن تنگه هرمز را نیز به حداقل برساند.
در این راستا، تهران مسیرهای تجاری جدیدی را از قاره آسیا به چین رونمایی کرده که همسو با اصول کلیدی سیاست خارجی کشور مبنی بر قرارگرفتن ایران در مرکز ارتباطات و تجارت اوراسیا است. براساس گزارش ایرنا، به نقل از مؤسسه معتبر Stimson Center، خلیج فارس بهطور تاریخی نقشی محوری در تجارت ایران داشته است، اما تلاشهای اخیر کشور برای توسعه مسیرهای زمینی به آسیای مرکزی، هدفی فراتر از تنوعبخشی به روابط تجاری و تقویت همکاریهای اقتصادی با منطقهای در حال رشد را دنبال میکند. این مسیرهای زمینی بهسرعت به یکی از محورهای اصلی تجارت بینقارهای تبدیل شدهاند که علاوه بر ارتباط میان روسیه و افغانستان، چین و اتحادیه اروپا را نیز به هم مرتبط میکنند.
قدرتهای بزرگ جهانی به اهمیت منطقه آسیای مرکزی پی برده و نشستهای متعددی را با پنج کشور این منطقه برگزار کردهاند تا فرصتهای سرمایهگذاری و تجاری خود را گسترش دهند. اگرچه آسیای مرکزی پیش از این مرکز توجه سیاست خارجی ایران نبوده، اما به دلیل پتانسیل اقتصادی و ترانزیتی فزاینده آن، اکنون این روند دستخوش تغییر شده است.
ایران در این مسیر گامهای مهمی برداشته است؛ ازجمله بهبود روابط با ترکمنستان و تاجیکستان و توسعه همکاری با ازبکستان. در ژوئن سال جاری، تهران و عشقآباد یادداشت تفاهمی در زمینه حملونقل و لجستیک امضا کردند و در ماه مینیز توافقی برای همکاری جامع دوساله در زمینه حملونقل به ثبت رسید. همچنین، سفر رئیسجمهور ایران به تاجیکستان در ژانویه و امضای ۲۲ یادداشت تفاهم در حوزههای زیرساخت و تجارت، تحولی راهبردی در روابط دو کشور محسوب میشود. تاجیکستان، بهعنوان کشوری محصور در خشکی، بنادر چابهار و بندرعباس ایران را مسیرهای کلیدی برای دسترسی به بازارهای بزرگتر میداند و در نشستهای دو کشور، اسناد همکاری متعددی در حوزه زیرساخت و تجارت به امضا رسیده است.
تمرکز ایران تنها بر آسیای مرکزی نیست و تهران توجه ویژهای به توسعه ارتباطات با چین دارد. در ۱۲ می، جلسهای میان مسئولان راهآهن ایران، چین، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و ترکیه برگزار شد تا توسعه شبکه ریلی بینقارهای بررسی شود. همچنین، در ۲۵ می، اولین قطار باری حامل پنلهای خورشیدی از شهر شیآن چین به بندر خشک آپرین در ایران رسید که رسما آغاز اتصال ریلی مستقیم میان دو کشور بود. این مسیر که از غرب چین عبور کرده و از طریق قزاقستان و ترکمنستان به ایران میرسد، نقش مهمی در تسریع و تسهیل تجارت ایفا میکند.
ایران از توسعه خطوط ریلی آسیای مرکزی به چین بهره میبرد. بهعنوان نمونه، قزاقستان در پایان سال ۲۰۲۳ خط ریلی آیاگوز–تاچنگ را افتتاح کرد و پروژه خط ریلی چین–قرقیزستان–ازبکستان پس از سالها رکود در سمت چینی پیشرفت چشمگیری یافته است. ایران همچنین بهطور جدی بر شاخه شرقی کریدور حملونقل بینالمللی شمال–جنوب (INSTC) تمرکز دارد که از بنادر روسیه در دریای خزر و بالتیک به خلیج فارس و هند منتهی میشود. شاخه شرقی این کریدور از طریق ایران به افغانستان میرسد؛ کشوری که اخیرا از سوی روسیه به رسمیت شناخته شده و از سال ۲۰۲۱ تحت کنترل طالبان است.
برای ایران، توسعه این مسیرهای شمالی و شمال شرقی فرصتی است تا از وابستگی به مسیرهای تجاری غربی بکاهد و تأثیر تحریمها را کاهش دهد. این چرخش استراتژیک به سوی آسیا همچنین امکان میدهد که در صورت بستهشدن احتمالی تنگه هرمز، ایران بتواند اثرات آن را به حداقل برساند. اتصال ریلی مستقیم به چین، جایگزینی سریعتر و امنتر برای صادرات نفت و کالاهای دیگر فراهم کرده و زمان حملونقل را از ۳۰، ۴۰ روز دریایی به حدود ۱۵ روز زمینی کاهش میدهد. بندر خشک آپرین با اتصال ریلی و جادهای به بنادر اصلی، نقش مهمی در بهبود دسترسی داخلی و صادرات دارد.
از سوی دیگر، چین نیز در پی کاهش وابستگی به گذرگاه آبی تنگه مالاکاست که اقیانوس هند را به اقیانوس آرام متصل میکند. اگرچه چین پیشتر تمرکز خود را بر مسیر اوراسیای شمالی (از طریق روسیه) قرار داده بود، اما از آغاز بحران اوکراین در سال ۲۰۲۲، مسیرهای میانی شامل سینکیانگ تا دریای سیاه را نیز مورد توجه قرار داده است. ایران بهعنوان عضو طرح کمربند و جاده چین (BRI) از سال ۲۰۱۹ نقشی کلیدی در این کریدورهای جدید ایفا میکند و تلاش دارد با طرحهای روسیه و غرب مانند INSTC و کریدور هند–خاورمیانه–اروپا (IMEC) رقابت کند. این کریدورها تلاشهایی برای اتصال هند به اروپا از طریق عربستان سعودی و اسرائیل هستند و چین قصد دارد با توسعه مسیرهای خود، تلاشهای هند در آسیای مرکزی را نیز خنثی کند.
کریدور ریلی نوظهور چین–ایران بخشی از استراتژی گسترده چین برای توسعه به سمت غرب است و مسیرهای چین–قزاقستان–ازبکستان–ترکمنستان–ایران–ترکیه/ اتحادیه اروپا را شامل میشود. چین با هدف تنوعبخشی به مسیرهای تجاری خود، از وابستگی به یک مسیر خاص جلوگیری میکند. تجربه تحریمهای غربی علیه روسیه و ناپایداری مسیرهای تجاری مرتبط با آن، به پکن نشان داده که باید کریدورهای جایگزین و امنتری ایجاد کند. همچنین، مشکلات امنیتی پاکستان که به سرمایهگذاریهای چینی آسیب زده نیز چین را به یافتن مسیرهای جدید ترغیب کرده است.
