تفرش یکی از شهر‌های پرجاذبه استان مرکزی است که با وجود ظرفیت‌های بالای طبیعی و تاریخی آنطور که باید و شاید برای مردم شناخته‌شده نیست.
دیدارنیوز: «مسجد جامع شش‌ناو» که از زمان سلجوقیان باقی مانده است، آب‌انبار بلور که یادگاری از دوره قاجاریه است و آرامگاه دکتر حسابی از جمله جاذبه‌های تاریخی شناخته‌شده‌تر این شهر هستند. از سوی دیگر در اطراف شهر تفرش روستا‌های مقصد گردشگری همچون روستای طاد وجود داشته که امکان معرفی این منطقه به عنوان منطقه‌ای جاذب را ایجاد کرده است.
در کنار تمام این موارد بررسی‌های اخیر زمین‌شناسی در غار‌های اطراف تفرش نشان داده که این شهر می‌تواند در حوزه زمین-گردشگری نیز حرف‌های زیادی برای گفتن داشته باشد.
براساس جدیدترین بررسی‌ها و با اعلام نماینده انجمن زمین‌شناسی ایران، غار‌های علی‌خورنده و گاوخور در کوه خشه تفرش پتانسیل تبدیل شدن به یک ابرموزه فضای باز انسان و زمین را دارند.
از سوی دیگر در سال جاری دستکند زیرزمینی تفرش نیز ثبت ملی شد و با اتمام بررسی‌های باستان‌شناسان، امکان معرفی این جاذبه تاریخی به گردشگران نیز وجود خواهد داشت.
امکان ایجاد ابرموزه فضای باز انسان و زمین
بررسی‌های اخیر زمین‌شناسی غار‌های علی‌خورنده و گاوخور در کوه خشه تفرش گواه آن است که این منطقه ظرفیت آن را دارد که به یک ابرموزه فضای باز انسان و زمین تبدیل شود.
در فاز نخست پروژه باستان شناسی تعیین عرصه و پیشنهاد حریم غار‌های گاوخور و علی‌خورنده تفرش در استان مرکزی، کمال طاهری کارشناس زمین‌شناسی و متخصص کارست با بازدید از این غار‌ها تصریح کرد: تفرش می‌تواند قطب گردشگری زمین‌شناسی استان مرکزی و از جاذبه‌های کم‌نظیر برای توسعه دانش علوم زمین در ایران باشد.
کمال طاهری در این بازدید با اشاره به بررسی‌های باستان‌شناسی اخیر به سرپرستی علی هژبری و اکتشافات غارشناسی در محدوده کوهستان کوهین، وجود غار‌های علی‌خورنده و گاوخور را ناشی از فعالیت توامان تکتونیک و توسعه کارست (پدیده خوردگی و انحلال سنگ‌های آهکی) دانست که هنوز هیچ‌گونه مطالعه تخصصی درباره آن انجام نشده و این پدیده‌ها می‌توانند از ابعاد مختلف تحول زمین‌شناسی، زیبایی‌شناسی آثار طبیعی و حتی روابط متقابل انسان و محیط، حائزاهمیت باشند.
این زمین‌شناس با اشاره به دالان کارستی غار گاوخور که در اثر گسل و توسعه انحلال شکل گرفته است از آن به نام کانیون (دره) زیرزمینی تفرش یاد کرد و افزود: وجود چنین دالان زیرزمینی در منطقه‌ای که همزمان انواعی از رخساره‌های رسوبی، آتشفشانی و ساختار‌های متنوع زمین‌ریختی در آن وجود دارد می‌تواند مقصد مهمی برای دانشجویان علوم زمین و به ویژه علاقه‌مندان به میراث زمین و گردشگری ماجراجویی در دره زیرزمینی گاوخور باشد.
نماینده انجمن زمین‌شناسی ایران به معدن تراورتن و چشمه‌های خشک و فعال تراورتنی، انواعی از توده‌های آذرین، دایک آتشفشانی، غار‌های مهیج و کوهستان کارستی و قرارگیری در زون سنندج-سیرجان به عنوان یک زون فعال و پویا در زمین‌شناسی ایران اشاره کرد.
او وجود جاذبه‌های باستان‌شناسی و مردم‌شناسی تفرش را سرزمینی ایده‌آل برای انواع بررسی‌های زمین‌باستان‌شناسی و میراث زمین دانست که با ایجاد زیرساخت‌های گردشگری و صیانت از میراث طبیعی غار و کارست و به ویژه تعیین حریم حفاظتی غار‌های منطقه برای جلوگیری از هرگونه دستکاری غیراصولی انسانی و توسعه ناپایدار، می‌توان یک مسیر زمین‌شناسی گردشگری، باستان‌شناسی و مردم‌شناسی دلچسب را طراحی و اجرا کرد؛ آنچه که طاهری از آن به عنوان «ابرموزه فضای باز انسان و زمین» تفرش یاد کرد.
این زمین‌شناس افزود: محیط‌های کارستی ذاتا شکننده هستند و به تغییرات محیطی و دستکاری‌های زائد و به ویژه ایجاد لرزه‌های القایی واکنش سریع نشان می‌دهند، بر همین مبنا قبل از هرگونه فعالیت و توسعه باید همه جوانب توسط تیم کارشناسی زبده ارزیابی شود.
طاهری همزمان با ارائه برنامه‌های ترویجی و حفاظتی برای عامه مردم و علاقه‌مندان، تعیین حریم حفاظتی غار‌های منطقه و تدابیر لازم برای حفاظت از این میراث ارزشمند طبیعی را وظیفه‌ای عمومی خواند که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک تفرش را به عنوان قطب گردشگری چندوجهی مطرح کند و موجب تحول در اقتصاد محلی آن شود.
ظرفیت بالای دستکند زیرزمینی تفرش
جاذبه‌های شهر تفرش محدود به مبحث زمین گردشگری نیست. امسال دستکند زیرزمینی تفرش هم پس از دو فصل کاوش باستان‌شناسی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. به گفته فائزه فراهانی فعال میراث فرهنگی تفرش، این سازه زیرزمینی در شهر تفرش از دیرباز مطرح بوده و سینه به سینه بین نسل‌ها منتقل شده بود تا بالاخره با پیگیری دوستداران میراث فرهنگی، کاوش علمی این مجموعه از سال ۱۳۹۸ آغاز شد.
او اضافه کرد: تاکنون دو فصل کاوش در این مجموعه انجام شده است. کاوش فصل اول از خانه تاریخی و ثبتی «میرشکرایی» در تابستان سال ۱۳۹۸ و کاوش فصل دوم از خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» در پاییز سال ۱۳۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰ انجام شده است. با این وجود، کاوش‌های این محوطه تاریخی هنوز به طور کامل به پایان نرسیده و ابهامات زیادی باقی مانده و مشخص نیست که در کاوش‌های بعدی چه یافته‌هایی به دست آید. هنوز مشخص نیست که این میراث گذشتگان به چه علتی و با چه کاربری‌ای ایجاد شده و چه اتفاقاتی در آن رخ داده است. تا این مرحله از کاوش‌ها به استناد داده‌های به دست‌آمده، قدمت این محوطه (احتمالا) مربوط به دوره سلجوقیان تخمین زده شده است.
به گفته این فعال میراث فرهنگی، «یکی از ویژگی‌های این سازه طبقه‌ای بودن آن است که تاکنون سه طبقه از آن به کشف رسیده است و احتمال می‌رود این دستکند از نظر وسعت، یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های دستکند زیرزمینی در ایران و حتی در خاورمیانه باشد. این سازه تاریخی با توجه به عظمت و معماری خاص آن قطعا اگر به درستی مدیریت و معرفی شود، قابلیت ثبت جهانی شدن را نیز دارد و می‌تواند به شهرتی جهانی دست پیدا کند. معماری این سازه طبقه‌ای مشتمل بر اتاق‌ها، تونل‌ها و چاه‌های متعددی است که از طریق همین چاه‌های ارتباطی دسترسی طبقات به یکدیگر میسر می‌شود. او بیان کرد: یکی از کشفیات این مجموعه اتاق‌های مفروش به آجرفرش است که هنگام کاوش از محل خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» کشف شد و در راستای حفظ بافت اصلی، آجرفرش‌ها بدون هیچ دستکاری در کف اتاق‌ها باقی مانده است.
فراهانی درباره روند ثبت این دستکند زیرزمینی اظهار کرد: «سرانجام پس از سال‌ها سازه دستکند زیرزمینی تفرش به انضمام قنات تاریخی متصل به آن موسوم به دیاوار و پایاب‌های موجود در آن مجموعا در تاریخ ۳/۱۱/۱۴۰۱ مورد بررسی شورای ثبت آثار وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت و واجد ارزش ثبت شناخته شد و لوح ثبتی آن به شماره ۳۳۸۱۸ توسط وزیر میراث فرهنگی کشور در تاریخ ۲۹/۰۳/۱۴۰۲ به تمامی ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط ابلاغ شد.» باوجود کشف و ثبت شدن این سازه زیرزمینی انجان نشدن مطالعات کافی و معرفی نشدن آن مانع آن شده که این جاذبه به خوبی معرفی شود و زمینه لازم برای بازدید از آن فراهم شود. به نظر می‌رسد چنانچه مسوولان مربوطه در استان مرکزی و شهر تفرش نگاه جدی‌تری به توسعه گردشگری و جذب گردشگر در تفرش داشته باشند، این شهر کوچک استان مرکزی ظرفیت آن را دارد که با تکیه بر دو جاذبه جدیدی که امسال بیشتر طرف توجه قرار گرفته یعنی دستکند زیرزمینی و غار‌های آن، گردشگران را از سراسر ایران و جهان جذب کند و زمینه برای کسب درآمد اقتصادی مردم این خطه از محل جذب گردشگر فراهم شود.
