زنگ خطر سقوط سرانه مصرف لبنیات در کشور به صدا درآمده است، به طوری که در حال حاضر سرانه مصرف لبنیات در ایران اختلاف زیادی با سرانه مصرف جهان و به‌ویژه اروپا دارد و دولت نیز سیاست‌های حمایتی خود از این صنعت را متوقف کرده است.
دیدارنیوز: اخیرا انجمن صنایع لبنی ایران، با انتشار یک گزارش ویدئویی از آغاز روند نزولی مصرف لبنیات پس از هدفمندسازی یارانه‌ها (در اواخر دهه ۸۰) خبر داده و گفت که با توقف سایر سیاست‌های حمایتی دولت نظیر توزیع شیر در مدارس و همچنین با کاهش درآمد‌های حقیقی خانوار به تبع تورم، مصرف مواد غذایی، از جمله لبنیات، به شکل چشمگیری کاهش یافته است.
بر اساس اعلام سیدمحمدرضا بنی‌طبا سخنگوی انجمن صنایع لبنی ایران، سرانه مصرف لبنیات در کشور در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۷۰ کیلوگرم است. وی اخیرا اعلام کرد که میزان مصرف سرانه لبنیات در جهان حدود ۱۶۰ کیلوگرم است؛ بنابراین فاصله ایران با مصرف جهانی لبنیات در حال افزایش بوده و با توجه به تورم سال‌های اخیر روند نزولی مصرف این مواد غذایی سلامت‌محور، اثر آن بر سلامت مردم نمود پیدا کرده است.
به نظر می‌رسد حذف یکباره و بدون توجیه یک سیاست غیرکارشناسی دیگر، یعنی تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی نیز موج دیگری از کاهش مصرف مواد غذایی از جمله لبنیات را به دنبال داشته است. سال گذشته میراسلام تیموری، عضو هیات‌مدیره انجمن صنایع فرآورده‌های لبنی، از کاهش ۱۵ تا ۲۰ درصدی مصرف لبنیات پس از حذف ارز دولتی خبر داد. این در حالی است که در سال ۲۰۲۱، اتحادیه اروپا به عنوان بالاترین مصرف‌کننده لبنیات، سرانه مصرف حدود ۲۵۶ کیلوگرم داشته است. اندونزی نیز در قعر جدول بوده و سرانه مصرف لبنیات در این کشور ۰۸/۱۲ کیلوگرم در سال ۲۰۲۱ اعلام شد.
افزایش تولید لبنیات در گرو افزایش سرمایه گذاری
به گفته دبیر انجمن صنایع لبنی، توسعه صنایع لبنی و رشد تولیدات در گرو افزایش سرانه مصرف است که باید در این خصوص تدبیری اندیشیده شود. رضا باکری در دومین همایش صنعت لبنیات و صنایع وابسته اضافه کرد: توسعه صنعت لبنی و افزایش تولیدات نیازمند توزیع عادلانه ثروت و افزایش توان قدرت خرید خانوار‌ها است.
دبیر انجمن صنایع لبنی اظهار کرد: در مسیر رشد توسعه و تولید باید سرمایه گذاری شود و در افزایش توان خرید خانوار و طبقات متعدد جامعه باید رشد درآمد مدنظر قرار گیرد. وی تصریح کرد: سرانه مصرف ریشه اصلی رشد تولید است. پس بهتر است به آن بیندیشیم تا تولید رشد داشته باشد.
۲/۱۱ میلیون تن تولید شیر خام
رییس انجمن صنفی گاوداران نیز در این مراسم گفت: آمار دقیقی درباره تولید شیر خام در کشور وجود ندارد، اما برای برنامه‌ریزی تولید نیازمند آمار هستیم، به طوری که مرکز آمار ایران میزان تولید شیر خام در کشور را ۳/۸ میلیون تن و وزارت جهاد کشاورزی این رقم را ۲/۱۱ میلیون تن عنوان می‌کند که از نظر ما آمار جهاد کشاورزی دقیق است.
احمد مقدسی تصریح کرد: دولت با اعطای نهاده‌های دامی با ارز ۲۸۵۰۰ تومانی به دنبال آن است که محصول نهایی ارزانی به دست مصرف کنندگان برسد، اما این هزینه‌ها در مسیر دقیق خود قرار نمی‌گیرد به طوری که باعث ایجاد رانت در این بخش شده و علاوه بر کاهش کیفیت محصول، رقابت را از بین برده است.
وی اظهار کرد: تنها ۲۰ درصد قیمت شیر خام را نهاده‌های دامی وارداتی تشکیل می‌دهند. با توجه به اختصاص همین ارز برای تامین نهاده‌های دامی، دولت اختیار قیمت‌گذاری را از تولیدکنندگان گرفته و نرخ‌گذاری دستوری انجام می‌دهد که این موضوع به نفع تولید نیست.
مقدسی اضافه کرد: حال در صورتی که ارز ۲۸۵۰۰ تومانی نهاده‌های دامی حذف شود، قیمت شیر خام از ۱۵ هزار تومان فعلی به ۲۰ هزار تومان افزایش می‌یابد و بخشی از مصرف‌کنندگان نمی‌توانند این محصول را خریداری کنند و مزیت صادراتی خود را نیز از دست می‌دهد. وی راهکار این مشکل را حذف ارز نیمایی واردات نهاده‌های دامی و پرداخت یارانه نقدی به اقشار آسیب‌پذیر عنوان کرد.
عدم‌تخصیص یارانه به لبنیات این در حالی است که رییس اتاق بازرگانی تهران با اشاره به اهمیت مصرف لبنیات در سلامتی جامعه گفت: چرا به روغن و شکر که برای سلامتی ضرر دارند یارانه داده می‌شود، ولی به لبنیات که برای سلامتی نیز مفید است یارانه‌ای پرداخت نمی‌شود؟
محمود نجفی‌عرب در دومین همایش صنعت لبنیات با اشاره به اهمیت بخش خصوصی در اقتصاد گفت: اگر بخش خصوصی توانمند باشد آسیب‌ها کمتر خواهد شد و بخش خصوصی در جهت توسعه سرمایه‌گذاری نیز چابک‌تر است. وی در ادامه با اشاره به سرانه مصرف لبنیات کشور گفت: دولت سال ۱۳۸۹ با قطع شیر یارانه‌ای و شیر مدارس آسیب جدی به حوزه سلامت وارد کرد. رییس اتاق بازرگانی تهران اضافه کرد: ما به وزیر بهداشت هشدار می‌دهیم که قطع شیر قشر ضعیف جامعه چه آسیب‌های بهداشتی را به همراه دارد و دود آن به چشم وزارت بهداشت خواهد رفت. به همین دلیل به انجمن صنایع لبنی پیشنهاد می‌کنیم که هشدار‌های لازم را در این خصوص بدهند.
وی تصریح کرد: چرا به روغن و شکر که برای سلامتی ضرر دارند یارانه داده می‌شود، ولی به لبنیات که برای سلامتی نیز مفید است یارانه‌ای پرداخت نمی‌شود؟ در دهک‌های پایین اولین کالایی که حذف می‌شود لبنیات است. نجفی‌عرب گفت: از طریق اتاق پیگیر یارانه شیر برای سه دهک پایین جامعه و شیر مدارس هستیم.
وی با بیان اینکه ۴۲ سال است درگیر قیمت‌گذاری دستوری هستیم، افزود: سال‌هاست اعلام کرده‌ایم که صنعت ارز ترجیحی نمی‌خواهد و اجازه دهید عرضه و تقاضا قیمت‌ها را تعیین کند. اگر قیمت‌گذاری دستوری نباشد قیمت نه‌تن‌ها بالا نمی‌رود بلکه حتی کاهشی هم می‌شود و بحث رقابت و نوآوری نیز پیش می‌آید. رییس اتاق بازرگانی تهران گفت: برای رسیدن سرانه مصرف به ۹۰ کیلو باید برنامه‌ریزی کنیم و آن را در دوره پنج‌ساله برنامه هفتم توسعه قرار دهیم.
چرا مصرف لبنیات کاهش یافت
حال پرسش این است که چرا سرانه مصرف ۷۰ کیلوگرمی لبنیات در سال ۱۴۰۰ نگران‌کننده است؟ نگاهی به گزارشی تحت عنوان «تحلیلی بر میزان تولید و مصرف شیر در ایران» که در سال ۱۳۹۹ از سوی مرکز آمار منتشر شد، نشان می‌دهد که مصرف سرانه شیر و محصولات لبنی در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۰۷ کیلوگرم بوده است؛ این رقم در سال ۱۳۹۷ به حدود ۱۰۰ کیلوگرم رسید.
همچنین بر اساس این تحقیق از آذرماه سال ۱۳۸۹ به بعد، قطع یارانه شیر موجب افزایش هزینه‌های تولید و افزایش هزینه‌های تمام‌شده فرآورده‌های لبنی شد؛ بنابراین از سال ۹۰ تا ۹۳ قیمت شیر پاستوریزه ۵/۲ برابر و در سال ۱۳۹۷ قیمت شیر پاستوریزه طی هشت ماه با رشد ۶۶ درصدی مواجه شد.
در این میان به دلیل مناسب نبودن فرهنگ مصرف مواد لبنی در کشور، تغییرات قیمت یا درآمد منجر به کاهش مصرف مواد لبنی می‌شود. این در حالی است که سرانه پایین مصرف شیر می‌تواند مشکلات زیادی را برای سلامت مردم از جمله پوکی استخوان، کوتاهی قد، پوسیدگی دندان‌ها و… ایجاد کند و در سال‌های آینده هزینه‌ای بیشتر را برای درمان به جامعه تحمیل خواهد کرد.
پژوهش مرکز آمار همچنین بر اساس تجربیات سایر کشور‌ها پیشنهاد داده که حمایت از تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان شیر و محصولات لبنی، مانند توزیع شیر رایگان در مدارس، توزیع شیر یارانه‌ای و کاهش هزینه‌های تولید در دستور کار دولت‌ها قرار گیرد.
کاهش مصرف لبنیات در دهه ۹۰ به روایت اعداد مرکز آمار ایران در گزارش دیگری تحت عنوان «برآورد مقدار مصرف کالا‌های اساسی در کشور ۱۴۰۰- ۱۳۹۰» سرانه مصرف شیر و محصولات لبنی از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ را به ترتیب ۱۲۷، ۱۲۰، ۱۱۵، ۱۰۹،۱۱۱، ۱۰۹، ۱۰۷، ۱۰۰ و ۱۰۶ کیلوگرم عنوان کرده است.
همچنین این گزارش پیش‌بینی کرده بود که مصرف سرانه لبنیات در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتیب به ۱۰۶ و ۱۱۰ کیلوگرم کاهش یافته باشد، اما این امر محقق نشد و همانطور که اشاره شد سرانه مصرف لبنیات در حال حاضر در خوش‌بینانه‌ترین حالت ۷۰ کیلوگرم است، اما این آمار هم دچار سرکوب شده و پس از سال‌ها بررسی داده‌های رسمی درباره آن در دسترس نیست.
