آیا اردوغان از زیر آوار زلزله نجات خواهد یافت؟

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: صبح دوشنبه ۶ فوریه ۲۰۲۳  ترکیه روزش را با یک فاجعه آغاز کرد. جمعیتی حدود ۱۷ میلیون نفر در یازده استان جنوبی کشور گرفتار یکی از بزرگترین بلایای طبیعی خاورمیانه شده بودند. برای تحلیل کامل ابعاد حادثه‌ای چنین مهیب، دردناک به زمان بیشتری احتیاج است، اما آمار‌ها تا همین امروز بیش از ۴۰ هزار کشته، ۱۱۰ هزار مجروح و میلیون‌ها تن بی‌خانمان حکایت می‌کند. فلات آناتولی هفت سانتیمتر به سمت اروپا حرکت کرده و شکاف زمین در برخی از مناطق به فیلم‌های آخرزمانی هالیوود می‌ماند. از سعدآباد تا توپکاپی با ادای احترام به قربانیان حادثه ۶ فوریه این یادداشت را به "مسوت هانچر" تقدیم می‌کند، پدری که دست در دست دختر جانباخته‌اش در زیر آوار، در سرمای زمستان ترکیه شب را به صبح رساند.

- خاورمیانه به عنوان یکی از مناطق زلزله‌خیز جهان در حافظه تاریخی‌اش  بیش از ۱۰۰ زلزله بالای هفت ریشتر را به خاطر می‌آورد. فلات آناتولی در این میان از بلاخیزترین سرزمین‌های منطقه به حساب می‌آید که در سمت شمال، جنوب شرقی و بخش اژه با سه گسل سراسری محاصره شده است؛ بنابراین زلزله در برنامه‌ریزی‌های دولتی و گفتگو‌های روزمره مردم ترکیه یک بحث کانونی است. گسل جنوب وجنوب شرقی ترکیه با طول ۵۵۰ کیلومتری از منطقه هاتای در سواحل دریای مدیترانه و مرز مشترک با سوریه آغاز و تا مناطق کوهستانی "بینگول" در شمال استان دیاربکر ادامه می‌یابد. زلزله ۶ فوریه شهر‌های مستقر بر روی همین گسل را لرزاند.

-پس از زلزله مهیب ۱۹۹۹ در ازمیت و کشته شدن حدود ۱۷ هزار شهروند ترکیه، قوانین شهرسازی برای مقابله با زلزله تغییرات اساسی کرد. اتفاقا یکی از دلایل شکست دولت "بولنت اجویت" در آن زمان فقدان برنامه ریزی دولتی برای مقابله با بلایای طبیعی بود. آک پارتی نیز پس از اینکه در سال ۲۰۰۲ به قدرت رسید یکی از برنامه‌هایش را اصلاح زیرساخت‌های شهری و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی ساختمان‌سازی  برای مقابله با بلایایی طبیعی قرار داد. چه آنکه اردوغان در نخستین روز‌های وقوع زلزله با اعلام اینکه بیش از ۹۰ درصد ساختمان‌های تخریب شده قبل از سال ۹۹ ساخته شده‌اند تلاش کرد مسئولیت دولت در زمینه تخریب گسترده شهر‌ها را کمرنگ کند. ادعایی که بعدتر توسط سازمان مهندسی ترکیه زیر سوال رفت چرا که طبق آمار‌ها بیش از ۵۱ درصد ساختمان‌های آسیب دیده پس از به قدرت رسیدن اردوغان بنا شده اند.

- نحوه اطلاع رسانی درباره زلزله به جنگ روایت‌ها در ترکیه مبدل شده است. رسانه‌های رسمی با نمایش حضور پررنگ نیرو‌های دولتی در مناطق زلزله زده و خدمات انجام شده، سعی در افزایش روحیه عمومی کشور و البته بازسازی چهره اردوغان در آستانه انتخابات ریاست جمهوری را دارند در حالی که شبکه های‌اجتماعی خصوصا توییتر مملو از اخبار ناکارآمدی دولت، وسعت خرابی‌ها و فقدان کمک رسانی به مردم است. موج منفی که بالاخره اردوغان را مجاب به فیلتر توییتر کرد. هرچند با شدت گرفتن انتقادات و تنها پس از ۹ ساعت دوباره این شبکه اجتماعی بر روی کاربران باز شد، اما این وقفه کوتاه را می‌توان نشانه‌ای از افزایش فشار افکار عمومی و ناتوانی دولت در پاسخگویی به انتقادات دانست.

- گستره جغرافیایی این زلزله، حجم خرابی‌ها و جمعیت درگیر در آن چنان گسترده است که قطعا هر دولتی را در هفته‌های نخست به چالش می‌کشد. به عنوان کسی که بطور مستقیم با زلزله زدگان آدیامان در ارتباطم و در سال ۲۰۱۷ از نزدیک در جریان نحوه کمک‌رسانی به زلزله کرمانشاه قرار داشته‌ام، به نظر آواربرداری روز‌های نخست، اسکان‌های اولیه و حضور نیرو‌های امدادرسان در زلزله ترکیه به سطح استاندار‌های بین المللی نزدیک است. به هرحال نباید از یاد برد که مثلا جمعیت درگیر در حادثه شش فوریه ترکیه حدود هشتاد برابر آسیب دیدگان زلزله کرمانشاه است.

- برای قضاوت درباره تبعات سیاسی این رویداد  باید کمی صبر کرد. شرکت‌های ساختمانی به عنوان یکی از عاملان اصلی وضع موجود از مهمترین حامیان عدالت و توسعه هستند که اتفاقا در چند روز اخیر قول‌های عجیب و غریبی درباره ساخت یک ساله مناطق آسیب دیده به رسانه‌ها داده اند؛ شمشیری دو لبه که نتایج آن در ماه‌های آینده آشکار خواهد شد. البته اردوغان از همین حالا تلاش برای بازسازی جنوب کشور را آغاز کرده است. مثلا با ایجاد کمپین رسانه‌ای "ترکیه یک دل" توانست طی ۷ ساعت از طریق ۲۵۰ شبکه تلویزیونی حدود ۷ میلیارد دلار کمک برای بازسازی استان‌های زلزله زده جمع آوری کند. اما خرابی ۸۱ میلیارد دلاری زلزله ۶ فوریه را به سختی بتوان با گلریزان تلویزیونی جبران کرد و مردم مصیبت‌زده را به نقطه امن برساند...

در یادداشت‌های بعدی به تبعات سیاسی این فاجعه خواهم پرداخت.    

*خبرنگار و کارشناس مسائل ترکیه