موانع احیای توافق هسته‌ای ایران چیست؟

دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.

منبع: میدل ایست آی

مترجم: حمید رضا بابایی

منابع ایرانی می‌گویند مخالفت‌های داخلی و نبودن شهامت لازم، مانع از احیاء توافق هسته‌ای شده است.

منابعی در داخل ایران به میدل ایست آی گفته‌اند نبودن اجماع و همچنین فردی که برای مقابله با مخالفت‌های داخلی به اندازه کافی "شهامت" داشته باشد، مهم‌ترین موانعی هستند که مقابل تلاش‌های تهران برای احیاء توافق هسته‌ای قرار گرفته است.

ایران و گروه ۵+۱ (آمریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) در سال ۲۰۱۵ به توافقی دست یافتند که بر اساس آن به ازای محدود شدن برنامه هسته‌ای تهران، تحریم‌های ضدایرانی لغو می‌شد. با وجود پایبندی تهران به این توافق، دونالد ترامپ رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد و مجددا تحریم‌های شدید علیه ایران اعمال کرد.

جو بایدن رئیس جمهور آمریکا از زمان حضور در کاخ سفید تلاش کرده است آمریکا را دوباره به توافق هسته‌ای ایران – که رسما برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خوانده می‌شود- بازگرداند، اما به رغم ماه‌ها مذاکرات در وین، طرفین در احیاء برجام ناکام بوده اند.

یک دیپلمات سابق ایرانی به میدل ایست آی گفته است، تحولات داخلی و جهانی به ویژه تهاجم روسیه – متحد نزدیک ایران - به اوکراین ظاهرا دست در دست هم داده‌اند تا فرصت‌های بازگشت به برجام از بین برود.

وی توضیح داده است:"در حال حاضر آمریکا همچنان مایل است این توافق را امضا کند، اما زمان زیادی نداریم. "

او می‌افزاید:"شخصا امیدی به این مساله ندارم، زیرا اروپای خشمگین و آمریکا، ظاهرا منتظر یک نقطه عطف در جنگ اوکراین هستند تا فشار‌ها را افزایش داده، تمام قطعنامه‌های خطرناک شورای امنیت سازمان ملل را علیه ایران مجددا فعال کنند. "

احیای برجام؟

انتخاب ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران در سال ۲۰۲۱، ابتدا ظاهرا امید به احیاء برجام را ازبین برده بود، به ویژه آن که رئیسی از مخالفان سابق این توافق هسته‌ای بود و ترامپ نیز در کاخ سفید حضور نداشت.

اما رئیسی پس از حضور در مسند ریاست جمهوری به نظر می‌رسید که مایل است به توافق بازگردد و به دنبال آن مذاکرات مربوطه آغاز شد، ولی تاکنون این گفتگو‌ها بی نتیجه بوده است.

یک منبع قابل اعتماد که پیشتر در مذاکرات نیز حضور داشته، به «میدل ایست آی» گفته است برجام در ایران، قربانی مخالفت، نبودن اجماع، درگیری‌های داخلی سیاسی و نداشتن شهامت لازم شده است.

این منبع به شرط فاش نشدن نام افزود:"در داخل شورای عالی امنیت ملی، اجماعی درخصوص پیش‌نویس کنونی قرارداد وجود ندارد. "

"مثلا سعید جلیلی مذاکراه کننده ارشد سابق هسته‌ای و محمد باقری رئیس ستاد کل نیرو‌های مسلح ایران، از جمله مخالفان کنونی پیش نویس توافق هستند. "

وی افزود: "علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی موضعی سخت اتخاذ کرده است و نمی‌خواهد که به عنوان مخالف و یا موافق توافق شناخته شود و تمایلی هم ندارد که هیچ گونه هزینه دفاع از توافق را بپردازد. "

به گفته همین منبع، علی باقری مذاکره کننده ارشد هسته‌ای که تا دو سال پیش از مخالفان سرسخت برجام بود، اکنون به عنوان حامی کامل آن شده و از توافق احیاء برجام حمایت می‌کند.

این منبع می‌گوید: "با این حال علی باقری که بیش از هر کس دیگری در کشور مایل است توافق را امضا کند و اراده آن را نیز دارد، از شهامت لازم برای پیش بردن این مساله، و قربانی کردن خود و پذیرفتن مسئولیت امضای توافقی که مخالفان زیادی دارد، برخوردار نیست. از جمله این مخالفان محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی است که معتقد است توافق هسته‌ای هیچ منافع اقتصادی ندارد. "

تغییر پُرهزینه

تغییر رویکرد علی باقری برایش پُرهزینه بوده، زیرا مخالفت‌های دوست و رئیس سابقش ـ جلیلی ـ در این خصوص به وضوح آشکار شده است. این مسئله ابتدا به برکناری یکی از افراد نزدیک به جلیلی از تیم مذاکره کننده انجامید و سپس به انتشار پیش‌نویسی از این توافق در فوریه ۲۰۲۲ از جانب تیم جلیلی منجر شد.

یک منبع نزدیک به محافظه کاران که به شرط فاش نشدن نام با میدل ایست آی گفتگو کرده است، نیز از تغییر رویکرد باقری به عنوان یک مخالف به حامی برجام سخن گفته است.

به گفته این منبع: "رهبری ایران به رئیس جمهور ابراهیم رئیسی اختیار تام در مذاکرات هسته‌ای داده است، اما رئیسی شهامت نادیده گرفتن تمام مخالفان و مقابله با آن‌ها را ندارد، تا به علی باقری بگوید توافق را نهایی کند. "

این منبع افزود در سپتامبر گذشته که پیش‌نویس توافق نهایی تدوین شده بود، علی باقری آماده بود تا وزیر امور خارجه ایران، حسین امیرعبداللهیان را به وین ببرد تا احیاء برجام را اعلام کند، اما مذاکره کننده سابق ـ سعید جلیلی، شرایطی جدید وضع و تصمیم گیرندگان اصلی را متقاعد کرد این شرایط را به پیش‌نویس توافق اضافه کنند، که با مخالفت کامل دولت آمریکا مواجه شد.

در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۳ و  ۲۰۱۵ که حسن روحانی ـ رئیس جمهور معتدل ـ و وزیر خارجه‌اش محمد جواد ظریف مسئول مذاکره با آمریکا بودند، دائما از جانب مخالفان توافق هسته‌ای و شخصیت‌های قدرتمند اصولگرا تحت فشار قرار داشتند.

یک مقام سابق دولت روحانی می‌گوید: "حتی شمخانی که منصوب روحانی بود، تمایلی نداشت از آن‌ها حمایت کند."

به گفته این مقام سابق: "اما روحانی و ظریف در نهایت پیش رفتند و توافق هسته‌ای را امضا کردند در صورتی که می‌دانستند با انتقاد شدید مواجه خواهند شد، زیرا چهره‌های تندرو بانفوذ، با آن توافق مخالف بودند. "

"به همین دلیل بود که برخی در آن زمان می‌گفتند روحانی-ظریف خود را قربانی کشور کردند، زیرا تصمیم گرفتند نقش سپر را ایفا کنند تا امضای توافق ممکن شود. "

به گفته این منبع: "آنچه به دادِ روحانی و ظریف رسید، حمایت کامل مردم و سرمایه عظیم اجتماعی بود که از آن برخوردار بودند، اما امروز تندرو‌هایی که در سال ۲۰۱۵ مخالف برجام بودند، برای احیاء آن تلاش می‌کنند، به همین دلیل است که جرات امضای توافق را ندارند، زیرا از حامیان خود نیز هراس دارند. "