سد معشوره در لرستان پس از گذشت ۱۹ سال و با وجود دستور صریح رئیس‌جمهور در میان وعده‌های وزارت نیرو همچنان بلاتکلیف است.
دیدارنیوز: سد معشوره که از آن به سد گاه‌شمار نیز یاد می‌شود یکی از پروژه‌های دیرینه استان لرستان است که در زمان محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور وقت در چهارم خرداد ۱۳۹۲ کلنگ‌زنی شد.
موقعیت ساختگاه این سد در حدود یک کیلومتر پایین‌تر از محل تلاقی دو شاخه تشکیل‌دهنده کشکان یعنی کاکارضا و چم زکریاست و در ۹۰ کیلومتری غرب خرم‌آباد، ۴۰ کیلومتری جنوب نورآباد و در ۴۵ کیلومتری شمال کوهدشت واقع شده است.
حجم ذخیره آب سد معشوره با طول تاج ۳۵۰ متر و عرض شش متر ۱.۶ میلیارد مترمکعب در چهارم خرداد ۱۳۹۲ عنوان شد و قرار بود که این سد انرژی برق‌آبی به میزان ۲۰۰ گیگاوات را تأمین کند.
کلنگ‌زنی مشعوره از همان آغاز واکنش مرحوم الهیار ملکشاهی نماینده وقت کوهدشت را در پی داشت و او نسبت به عدم تخصیص اعتبار لازم برای این سد گلایه کرد.
او در چهارم خرداد ۱۳۹۲ گفت که دل‌بستن به طرح سد معشوره بیهوده است، زیرا عملی‌شدن این طرح نیاز به هزینه‌ای بالغ‌بر هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان دارد، اما اعتبارات بسیار ناچیزی به آن اختصاص داده شده است.
توقف سد معشوره
اعتبار ناچیز برای سد معشوره در حالی بود که حبیب‌الله دهمرده استاندار وقت لرستان از کلنگ‌زنی سد معشوره به‌عنوان یکی از دستاورد‌های خود یاد می‌کرد و یکی از آرزو‌های لرستانی‌ها را در حال تحقق و در شأن آنان می‌دانست.
عملیات اجرایی این پروژه منحصربه‌فردخوانده لرستان به بهانه نداشتن توجیه اقتصادی و نبود اخذ مجوز ماده ۲۱۵ ساخت در آغاز دولت یازدهم متوقف شد. توقف این سد موجی از واکنش‌ها را در لرستان برانگیخت تا جایی که حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت در خردادماه ۱۳۹۳ به این استان سفر کرد و در جلسه با نمایندگان لرستان گفت که به‌رغم مخالفت برخی با اجرای این پروژه تأکید کرده‌ام که معشوره باید اجرا شود و کتباً به این موضوع تأکید داشته‌ام.
دستور صریح رئیس‌جمهور وقت مبنی بر احداث سد پرماجرای لرستان تأثیرگذار نشد و این پروژه اعتراض صید عیسی دارابی رئیس وقت مجمع نمایندگان خوزستان را در پی داشت.
او در یک اظهارنظر جنجالی در تیرماه ۱۳۹۳ اعلام کرد که مشکلاتی که این سد برای رودخانه‌های کرخه، پلدختر، اندیمشک، شوش و دشت آزادگان ایجاد می‌کند را مستدل مطرح کرده است.
مناقشه مسئولان لرستان با وزارت نیرو
اعلام مخالفت‌ها با احداث سد معشوره منحصر به نمایندگان خوزستان نشد، بلکه از داخل لرستان نیز احداث این سد واکنش سید حمیدرضا کاظمی نماینده مردم پلدختر در مجلس را برانگیخت و او در سال ۱۳۹۵ گفته بود بیم آن‌ها داریم ساخت سد معشوره سبب خشک‌شدن اراضی کشاورزی پایین‌دست شود.
مناقشات برای احداث سد معشوره همچنان در سال ۱۳۹۵ ادامه داشت و این بار این سد به محل معارضه بین مسئولان لرستان و وزارت نیرو برای تخصیص میزان آب تبدیل شد تا جایی که هوشنگ بازوند استاندار وقت لرستان در ۱۱ دی‌ماه ۱۳۹۵ به تخصیص اعلامی ۵۰ میلیون مترمکعبی از سوی وزارت نیرو اعتراض کرد و از دعوای خود با مدیر وقت تخصیص آب این وزارت خبر داد.
تخصیص ۵۰ میلیون مترمکعبی اعلام‌شده از سوی وزارت نیرو برای سد معشوره در سال ۱۳۹۵ در حالی بود که حسن روحانی رئیس‌جمهور وقت دستور بررسی درخواست افزایش حجم این سد به ۱۳۴ میلیون مترمکعب را به شورای عالی آب داده بود، اما وزارت نیرو از مطرح‌کردن این درخواست در شورای آب سرباز زده بود.
از سوی دیگر ذخیره سد معشوره در هنگام کلنگ‌زنی توسط رئیس‌جمهور وقت یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب اعلام و از آن به‌عنوان تحقق مطالبه دیرینه مردم لرستان یاد شده‌بود. مناقشه مسئولان لرستان با وزارت نیرو راه به‌جایی نبرد و این سد در سال ۱۳۹۵ به‌دلیل مطالعات ضعیف از سوی این وزارت تعطیل شد.
افت آب‌های زیرزمینی
تعطیلی این سد و اظهارنظر‌های برخی از مسئولان لرستان و خوزستان به حساسیت رسانه‌های این استان نسبت به این پروژه دامن زد و علاوه بر آن مردم کوهدشت نیز در اعتراض‌هایی توقف سد معشوره را مرگ زمین‌های کشاورزی خود اعلام کردند.
کوهدشت با وجود برخورداری از دو رودخانه پرآب کشکان و سیمره، از آب پایدار بی‌بهره است و فقط سه تا چهار درصد از مجموع اراضی این شهرستان در خوش‌بینانه‌ترین حالت به‌صورت آبی است.
تنش آبی در کوهدشت، عدم تعادل بین نرخ تغذیه و تخلیه منابع آب را تشدید کرده و سطح آب‌های زیرزمینی در این شهرستان نیز به‌عنوان یکی از دشت‌های ممنوعه کشور طی ۳۰ سال اخیر به ۲۲.۵ متر کاهش پیدا کرده است.
هشدار فرونشست در کوهدشت و آوارگی مردم در پی آب همچنان واکنش‌ها را برای احداث سد معشوره در سال‌های اخیر در پی داشته است و رایزنی برای ساخت این سد نیز به سال ۱۳۹۶ کشیده شد.
هوشنگ بازوند استاندار وقت لرستان در ۱۹ فروردین ۱۳۹۶ از تعیین‌تکلیف سد معشوره در همان سال خبر داد. طبق همین اعلام قرار بود که همه اماواگر‌های برای احداث قطعی این سد تمام شود، اما دیری نپایید که سید موسی خادمی استاندار وقت این استان در ۱۳ بهمن ۱۳۹۶ از طرح مرده معشوره پرده برداشت.
سد معشوره قربانی مسائل سیاسی
او اعلام کرد که این سد یک پروژه مرده بود که خوشبختانه از مسدودیت خارج‌شده، به لحاظ مالی نیز تخصیص گرفته است و سال ۱۳۹۷ به‌صورت نهایی اجرایی می‌شود.
روند پیگیری خبرگزاری تسنیم در همان سال ادامه یافت و نورمحمد بیرانوند فرماندار وقت کوهدشت در گفتگو با این رسانه در فروردین ۱۳۹۷ از شروع عملیات اجرایی این سد خبر داد.
او در گفتگو با خبرنگار تسنیم گفت که ۱۴ میلیارد تومان اعتبار برای ساخت این سد تخصیص داده‌شده و ضرورت احداث آن مورد تأیید دستگاه‌های مرتبط قرارگرفته است.
آخرین وضعیت اعلام‌شده از معشوره، اما خوش‌بینی چندانی برای احداث این سد به‌وجود نیاورد و سردار عبادالله عبداللهی فرمانده وقت قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۷ سد معشوره را قربانی مسائل سیاسی دانست.
او با ابراز تأسف از مسائل پیش‌آمده در سد معشوره از ذخیره آب ۵۰ و نهایت ۱۰۰ میلیون مترمکعبی برای این سد خبر داد و تأکید کرد که تخصیص لازم این سد می‌تواند آب موردنیاز نورآباد، خرم‌آباد و فیروزآباد را تأمین کند.
رخ‌نمایی وعده‌های جدید برای احداث سد معشوره
از سوی دیگر رضا میرزایی مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای لرستان در ۲۳ خرداد ۱۳۹۷ از کاهش ۵۸۰ میلیون مترمکعبی مخزن سد معشوره به ۱۰۰ میلیون مترمکعب خبر داد و گفت که امیدواریم طی دو تا سه ماه آینده عملیات اجرایی بدنه این سد آغاز شود.
اظهار امیدواری برای احداث سد معشوره را مرحوم الهیار ملشکاهی نماینده وقت مردم کوهدشت و رومشکان به یقین تبدیل کرد و در ۲۴ تیرماه ۱۳۹۷ گفت که همه مشکلات این سد برطرف شده است و هیچ‌گونه مانعی در احداث معشوره وجود ندارد.
او در همان تاریخ دولت را پشتیبان احداث سد معشوره معرفی کرد و گفت که اگر این سد بر اساس برنامه جدید آن پیش برود، ۱۰۰ میلیون مترمکعب آب به کوهدشت می‌رسد.
بارقه‌ها برای احداث پروژه پرحاشیه لرستان بار دیگر رخ‌نمایی کرد و خبرگزاری تسنیم را بر آن داشت که جزئیات احداث این سد را دوباره در مهرماه ۱۳۹۷ از بهروز مرادی سرپرست وقت شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران پیگیری کند.
او تخصیص آن زمان سد معشوره را ۱۰۰ میلیون مترمکعب در سال برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی صنعتی کوهدشت دانست، اما پیشرفت فیزیکی این پروژه را تنها چهار درصد اعلام کرد.
مرادی همچنین اعتبار سال ۱۳۹۷ سد معشوره را ۱۸۷ میلیون ریال شامل منابع عمومی ۹۷ میلیون ریال، ۴۰ میلیارد ریال تبصره ۱۹ و سایر منابع را ۵۰ میلیارد ریال عنوان کرد.
لرستان در نبود معشوره زیر آب رفت
پیشرفت چهاردرصدی سد معشوره پس از گذشت پنج سال و مخالفت نمایندگان خوزستان با احداث این سد در ۱۳۹۸ عیان شد تا جایی که نبود سازه‌های ذخیره آب در کنترل رواناب‌ها سیلی با دبی بیش از ۶ هزار مترمکعب در ثانیه را در برخی از شهر‌های لرستان به‌راه انداخت.
دبی سیل به راه انداخته رودخانه کشکان در همان سال بیش از ۶ هزار مترمکعب در ثانیه و حجم سیلاب این رودخانه نیز از سوی رضا میرزایی مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای لرستان حدود ۲ میلیارد مترمکعب گزارش شد تا این سیل خسارت ۱۰ هزار میلیاردی را به زیرساخت‌های این استان تحمیل کند.
مرحوم الهیار ملکشاهی نماینده مردم کوهدشت و رومشکان پس از وقوع سیل ۱۳۹۸ لرستان در ۱۸ فروردین همان سال در جلسه علنی مجلس گفت که وزارت نیرو مقصر اصلی سیل در این استان است و از طرف مجمع نمایندگان لرستان از وزارت نیرو به وزارت دادگستری کشور شکایت می‌کنیم.
رضا اردکانیان وزیر وقت نیرو در پی خسارات سیل ۱۳۹۸ در پنج تیرماه همان سال به لرستان سفر کرد و گفت که هر جا اقتضا کند طرح‌های جدید مهار آب در این استان اجرا می‌شود.
او تأکید کرد که مسائل لرستان در وزارت نیرو به‌طور جدی پیگیری می‌شود، زیرا در پیگیری طرح‌ها عقب ماندگی‌هایی به دلایل مختلف وجود دارد.
هزار وعده یکی اثر نکرد!
وعده وزیر وقت نیرو برای اجرای طرح‌های جدید مهار آب در لرستان به ساخت سد معشوره منجر نشد و ماجرای این سد به دولت سیزدهم کشیده شد تا جایی که ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور در سفر ۱۹ آذر ۱۴۰۰ به لرستان در نشست خبری با رسانه‌ها گفت که کار سد معشوره باید آغاز شود؛ هر مقدار بودجه داریم برای سال ۱۴۰۱ برای این پروژه می‌گذاریم و در سنوات دیگر هم اختصاص می‌دهیم.
رئیس‌جمهور همچنین در جلسه با اقشار مختلف مردم در همان سال تأکید کرد که کار سد معشوره حتماً و سریعاً آغاز شود، چون مطالعات انجام‌شده و ضرورت آن تشخیص داده شده است.
دستور صریح آیت‌الله رئیسی مبنی بر احداث معشوره این سد را جزو مصوبات سفر رئیس‌جمهور در سال ۱۴۰۰ قرارداد و علی‌اکبر محرابیان وزیر نیرو را به بازدید از محل معشوره واداشت.
او هنگام بازدید از معشوره در ۱۹ آذر ۱۴۰۰ اعلام کرد که مطالعاتی برای تأمین مالی سد معشوره انجام گرفت و این پروژه به تأمین مالی قابل‌توجهی احتیاج دارد و درنهایت روش‌های مختلفی در نظر گرفته شد؛ به یاری خدا با مصوبه سفر استانی بتوانیم سرعت بیشتری به اجرای این پروژه ببخشیم.
وزیر نیرو همچنین با اشاره به اهمیت تکمیل سد معشوره ابراز کرد که این سد از مهم‌ترین سد‌های لرستان محسوب می‌شود؛ مطالعات مربوط به آن از ۱۸ سال پیش آغازشده و عملیات اجرایی آن با تکمیل مطالعات از سال ۱۳۹۲ آغاز شد.
محرابیان در بازدید خود از معشوره پیشرفت فیزیکی این سد را کند خواند تا همه جنجال‌ها برای این پروژه تنها به ۱۰ درصد پیشرفت فیزیکی در هشت سال منجر شود.
تداوم اعتراض‌ها به وزارت نیرو
میزان تخصیص سد معشوره و احداث دیرهنگام این پروژه این بار از سوی محمدرضا مبلغی نماینده فعلی مردم کوهدشت و رومشکان در مجلس دنبال شد و او سه بهمن ۱۴۰۰ به خبرنگار تسنیم گفت که ما بار‌ها اعتراض خود را به وزارت نیرو اعلام کرده‌ایم که حقابه تعیین‌شده جوابگوی نیاز‌های آبی کوهدشت و سایر مردم استان لرستان نیست.
او در همان تاریخ از تخصیص ۱۸۵ میلیون مترمکعبی و پیش‌بینی برای عملیات اجرایی سد معشوره در اوایل سال ۱۴۰۱ خبر داد و تأکید کرد که این تخصیص کم است و درصدد افزایش آن هستیم.
پیگیری برای احداث معشوره پس از سفر رئیس‌جمهور به لرستان تنها به نماینده مردم کوهدشت و رومشکان منحصر نشد و از سوی فرهاد زیویار استاندار این استان نیز دنبال شد و او را به برگزاری جلسه با وزیر نیرو کشاند.
استاندار لرستان ماحصل دیدار با وزیر نیرو را در دی‌ماه ۱۴۰۰ قرارداد جدید سد معشوره برشمرد و انعقاد قرارداد این سد با قید فوریت را تا سه ماه پس از آن نهایی اعلام کرد.
داریوش حسن‌نژاد مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای لرستان ۲۰ بهمن ۱۴۰۰ در تشریح جزئیات قرارداد جدید سد معشوره به خبرنگار تسنیم گفت که این طرح دارای قرارداد قبلی است، اما قرارداد جدیدی با پیمانکار طرح که قرارگاه خاتم الانبیاء است در قالب همان قرارداد با سازوکار‌های جدیدتری برای اجرای عملیات بدنه سد بسته‌شده و واگذاری جدید به آب نیرو انجام شده است.
دستور رئیس‌جمهور بر زمین ماند
تداوم وعده‌ها برای احداث معشوره به واکنش حجت‌الاسلام سید احمدرضا شاهرخی نماینده، ولی فقیه در لرستان در ۲۳ خرداد ۱۴۰۱ منجر شد و او در دیدار با معاون حفاظت و بهره‌برداری حوضه کرخه گفت که قول‌های سد معشوره چه در سفر رئیس قوه قضائیه و چه در مصوبات سفر ریاست‌جمهور در دهم فروردین‌ماه ۱۴۰۰ و ۱۹ آذر ۱۴۰۰ بر زمین باقی‌مانده است.
قول‌های بر زمین‌مانده سد معشوره با وجود دستور رئیس‌جمهور فرهاد زیویار استاندار لرستان را دوباره به تهران کشاند و او در حاشیه بازدید از رویداد هم‌افزایی مدیریت ایران در گفتگو با خبرنگار تسنیم در وعده‌ای جدید عملیات اجرایی این سد را منوط به پاییز ۱۴۰۱ اعلام کرد.
او در چهارم مرداد ۱۴۰۱ گفت که سد معشوره در کوهدشت نقش بسیار مهمی در کنترل سیلاب‌های فصلی دارد و آب را به‌صورت تنظیم‌شده در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد.
توقف یک پروژه در چهار دولت دوباره در امسال مورد توجه مسئولان ارشد کشور قرار گرفت و محمدباقر قالیباف در سفر شهریور ۱۴۰۱ خود به لرستان گفت که سد معشوره یک نقطه حیاتی برای کشور است و می‌تواند پیشران اصلی اتفاقات خوب باشد.
او به مردم لرستان این اطمینان را داده بود که دولت و مجلس مصمم هستند تا با یک جدول زمان‌بندی کار سد معشوره شروع شود و با شیب ملایمی شتاب بگیرد.
تخصیص ۱۸۵ میلیون مترمکعبی
از اطمینان‌دهی رئیس مجلس به مردم لرستان برای احداث سد معشوره پنج ماه سپری شده است و حالا نماینده مردم کوهدشت و رومشکان در گفتگو با خبرنگار تسنیم از تعلل وزارت نیرو برای احداث این سد خبر می‌دهد.
محمدرضا مبلغی پروژه سد معشوره را با توجه به اشتغال‌زایی، رفع فقر و محرومیت در شهرستان‌های کوهدشت و رومشکان اولویت کاری خود خواند و گفت که تاکنون نسبت به احداث این سد پیگیری‌های تام و تمامی انجام شده است.
او تخصیص سد معشوره را در دولت قبلی در حد ۵۰ میلیون مترمکعب اعلام و بیان کرد که ساخت سدی با این تخصیص نیاز‌های آبی مردم و صنعت را برآورده نمی‌کرد.
نماینده مردم کوهدشت و رومشکان تخصیص فعلی سد معشوره را با پیگیری‌های انجام‌شده ۱۸۵ میلیون مترمکعب خواند و ابراز کرد که برای تخصیص بیشتر این سد همچنان تلاش می‌کنیم.
مبلغی حجم مصوب‌شده سد معشوره را هم‌اکنون در بالاترین حد ممکن اعلام کرد و گفت که ارتفاع این سد نیز حدود ۱۲۰ متر عنوان شده است.
طرح شکایت از وزیر نیرو
او در مورد میزان اعتبار لازم برای راه‌اندازی معشوره بیان کرد که اعتبار این پروژه در گذشته شش هزار میلیارد تومان بود و هم‌اکنون بحث هشت هزارمیلیاردی نیز مطرح است.
نماینده مردم کوهدشت و رومشکان تأکید کرد که وزارت نیرو در یک سال گذشته قرارداد ساخت معشوره را هنوز عملی نکرده است و ما انتظار داشتیم که در پیمانکار در این مدت مشغول به‌کار شود.
مبلغی گفت که کم‌کاری وزارت نیرو در راه اندازی سد معشوره باعث شد تا طرح سؤال از وزیر نیرو را در مجلس مطرح کنیم و او باید به‌زودی باید پاسخ‌گوی همگان باشد.
او همچنین به ترک فعل وزارت نیرو در مورد سد معشوره اشاره و تأکید کرد که شکایت خود را نسبت به اغماض وزارت نیرو تنظیم کرده‌ام و آن را به کمیسیون اصل ۹۰ ارائه داده‌ام و امیدواریم اقدامات لازم برای احداث این سد انجام شود.
نیستی آب در لرستان
سد معشوره که قرار بود ۳۶ هزار هکتار از اراضی دیم کوهدشت را به آبی تبدیل کند در صورت بهره‌برداری خواهد توانست که در بیکارترین استان کشور ۱۲ هزار شغل ایجاد کند.
همچنین از میزان آب تخصیص‌یافته برای سد معشوره علاوه بر بخش کشاورزی، ۱۷ میلیون مترمکعب برای مصارف شرب و ۶ میلیون مترمکعب برای مصارف صنعتی طبق اعلام سال ۱۳۹۲ در نظر گرفته شده است.
آب در سال‌های متمادی به‌عنوان یکی از بحرانی‌ترین مسائل لرستان مطرح بوده و این موضوع هم‌سو با تغییرات اقلیمی و عدم وجود زیرساخت‌های بخش کشاورزی ابعاد گسترده‌تری به خود گرفته است.
بیش از ۱۳۰ رودخانه دائمی و فصلی با طول حدود ۹ هزار کیلومتر در دو حوضه کارون و کرخه در لرستان وجود دارد، اما ۱۲.۵ میلیارد مترمکعب آب از این استان خارج می‌شود تا کم‌آبی دشت‌های لرستان را در معرض نیستی قرار دهد و همچنان پروژه‌های سدسازی به‌عنوان عامل اصلی ذخیره آب مطرح باشد.
