آمار‌های نگران‌کننده‌ از فرونشست‌ زمین؛ کدام استان‌ها درگیر هستند؟

دیدارنیوز: محققان سازمان نقشه‌برداری کشور با اجرای طرح پایش نرخ فرونشست در کشور، ۲۵۲ نقطه در کشور را شناسایی کردند که درگیر پدیده فرونشست هستند و اعلام کردند ۵ استان دارای بالاترین نرخ فرونشست بوده و توقف فرونشست در استان اصفهان نیز مشخص نیست که این موضوع به‌دلیل مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی بوده یا زمان مرگ آبخوان در این منطقه فرارسیده است.

با گسترده شدن خشکسالی‌ها و عدم مدیریت آب، مرگ تدریجی زمین به برنامه روتین ایران‌زمین تبدیل شده است؛ پدیده‌ای که از سال‌های قبل یعنی از سال ۸۴ متخصصان این حوزه هشدار‌های لازم را داده بودند و در آن زمان اعلام کرده بودند میزان فرونشست در دشت تهران ۱۷ سانتی‌متر، در دشت ورامین ۱۲ سانتی‌متر و در دشت مشهد ۲۴ سانتی‌متر است.

این پدیده امروز ابعاد دیگری به خود گرفته و آمار‌های نگران کننده‌ای از فرونشست‌های زمین ارائه می‌شود، چون این پدیده که دیگر جزو مخاطرات طبیعی نیست، بلکه منشا "انسان زاد" دارد، ارتباط مستقیمی با برداشت بی رویه آب‌های زیر زمینی دارد. زمانی که میزان برداشت از میزان تغذیه سفره‌های زیر زمینی بیشتر باشد، زمین به سمت پایین حرکت می‌کند و در نهایت ذرات خاک به هم فشرده می‌شوند و در چنین شرایطی پدیده فرونشست معنای دیگری می‌یابد؛ یعنی "مرگ آبخوان‌ها".

دامنه این پدیده انسان‌ساز تا حدی پیش رفته که محققان این حوزه آن را با واژه‌هایی، چون "سرطان"، "مخاطره غیر قابل بازگشت" و "مرگ زمین" توصیف می‌کنند.

به منظور ایجاد نمای کلی از میزان نرخ فرونشست کشور سازمان نقشه‌برداری ایران پروژه‌ای را در این زمینه از سال ۹۵ آغاز کرده است.

مرتضی صدیقی، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری کشور در گفتگو با ایسنا با اشاره به روش‌های پایش نرخ فرونشست در کشور با تاکید بر اینکه برای این منظور روش‌های متنوعی استفاده شده است، یادآور شد: استفاده از داده‌ها و تصاویر ماهواره‌ای یکی از این روش‌ها است. دریافت تصاویر ماهواره‌ای برای بررسی نرخ فرونشست کل کشور اجرایی شده است.

وی تاکید کرد: بر اساس بررسی‌های انجام شده بر روی این تصاویر فرونشست بالغ بر ۲۵۲ منطقه را در کشور شناسایی کرده‌ایم.

صدیقی یادآور شد: ولی این داده‌ها تنها داده‌هایی نیست که برای مطالعه فرونشست استفاده شده است و بخش دیگری از اطلاعات ما از شبکه‌های مبنایی، ترازیابی، ایستگاه‌های دائمی GPS بوده که به صورت دوره‌ای در بررسی‌های تعیین نرخ فرونشست از آن‌ها استفاده شده است.

معاون فنی سازمان نقشه برداری کشور با تاکید بر اینکه بر اساس داده‌های به دست آمده نرخ فرونشست در همه مناطق کشور یکسان نیست، یادآور شد: کل کشور در شرایط نامناسب فرونشست قرار دارد، کل کشور از این پدیده مصون نیست و معدود استان‌های باران‌خیز مانند استان‌های شمالی که سطح آب‌های زیر زمینی آن‌ها بالا است، مانند گیلان کمتر با فرونشست درگیر هستند.

وی ادامه داد: استان گیلان نیز با فرونشست مواجه است، ولی به میزان کمتر و استان‌های مرکزی نیز نرخ فرونشست بیشتر است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد ۲۵۲ پهنه وسیع فرونشست در کشور وجود دارد. علت ۹۸ درصد فرونشست‌ها استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و مدیریت نکردن آب است. مهمتر اینکه نفوذ پهنه فرونشست‌ها به شهر‌ها سازه‌های شهری را در معرض خطر قرار می‌دهد.

استان‌های درگیر بحران فرونشست

معصومه آمیغ‌پی، رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری گفت: این سازمان با توجه به ماموریت ذاتی‌ای که دارد، اقدام به تهیه نقشه جامع فرونشست زمین کرده است که برای این امر مطالعات ما در بازه سال‌های ۹۵ تا سال ۹۷ بوده است، اظهار کرد: بعد از این محاسبات و تهیه نقشه‌های جامع، دستور کار بعدی سازمان، مطالعات فرونشست زمین در شهر‌های مهم بوده است.

وی تاکید کرد: مطالعات انجام شده در این بازه زمانی نشان داد که ۲۵۲ پهنه در کشور با پدیده فرونشست زمین مواجه هستند، به گونه‌ای که به غیر از استان گیلان که بارش‌های مناسبی دارد، سایر استان‌های کشور با نرخ‌های متفاوت، با فرونشست زمین مواجه هستند.

به گفته وی، استان‌های "خراسان رضوی"، "گلستان"، "فارس"، "اصفهان" و "کرمان" دارای بیشترین پهنه درگیری و نرخ بالا در فرونشست‌ها هستند و از میان این استان‌ها بالاترین نرخ فرونشست مربوط به استان کرمان است، چرا که این استان از نظر کاهش سطح آب زیرزمینی ناشی از استخراج بی‌رویه آن، از وضعیت نامطلوب و بحرانی برخوردار است.

به گفته وی، در برخی پهنه‌های فرونشست مانند اصفهان شاهد کاهش فرونشست‌ها بوده‌ایم، اما مشخص نیست که این موضوع به‌دلیل مدیریت صحیح آب‌های زیرزمینی بوده یا زمان مرگ آبخوان در این منطقه فرارسیده است.

آمیغ پی، عامل اصلی فرونشست زمین را برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی عنوان کرد و یادآور شد: در خصوص استان اصفهان باید گفته شود که از آنجا که زمین‌های کشاورزی این استان در نزدیکی شهر‌ها واقع شده است، محدوده فرونشست نیز به میزان وسیعی وارد شهر شده و به سازه‌های شهری آسیب رسانده است، این همان پدیده‌ای است که در جنوب تهران و مشهد در حال وقوع است و پهنه فرونشست به حریم این شهر‌ها رسیده است.

استان تهران و بحران فرونشست

رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری با اشاره به وضعیت فرونشست در استان تهران، توضیح داد: در تهران شاهد گسترش فرونشست دشت شهریار به مناطق شهری ۹، ۱۰، ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۱ هستیم، ولی یکی از مناطق آسیب‌زای فرونشست‌ها، مرز‌های فرونشست است؛ چرا که معمولاً در این مرز‌ها مناطق شهری قرار دارند و حتی اثرات آن به داخل کلانشهر‌ها وارد شده است.

آمیغ پی خاطر نشان کرد: از این رو سازه‌هایی مانند جاده‌ها، راه‌آهن و ساختمان‌ها، در معرض آسیب ناشی از گسترش فرونشست قرار دارند، به‌طوری‌که در مرز فرونشست‌ها که زمین‌های کشاورزی در حاشیه شهر‌ها قرار گرفته‌اند، شاهد ترک خوردن ساختمان‌ها و شکاف‌های سطح زمین هستیم؛ از جمله در مناطق درگیر تهران سازه‌های فرودگاهی، مترو و مناطق مسکونی در معرض خطر قرار دارند.