دوشنبه شب رجب طیب اردوغان با تعداد زیادی هواپیما که حامل مقامات و تجار ترک بودند به تهران رسید تا فردا در نشست سه جانبه با روسای جمهور ایران و روسیه شرکت کند. اتفاقات مهمی در راه است.
دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: سه شنبه جاری، تهران میزبان روسای جمهور ترکیه و روسیه است؛ یک نشست مهم منطقه‌ای در روز‌هایی که خاورمیانه دوباره به مرکز تحولات جهان مبدل شده است. نشست امنیتی جده، حضور بایدن در اسراییل و حالا دیدار سه جانبه در تهران؟! هر چند آخرین بار وقتی در شهریور ۹۷ روحانی، پوتین و اردوغان در سعد آباد دور هم جمع شدند اوضاع عمومی کشورهای‌شان خیلی بهتر از امروز بود. در طول این چهارسال ارزش ریال حدود ۵۰۰ درصد کاهش یافته و وضعیت لیر هم خیلی بهتر نیست. پوتین در جنگ اوکراین با غرب شاخ به شاخ شده و تحریم‌های بین المللی تا درون ساندویچی‌های مسکو هم نفوذ کرده است. اتفاقاتی که اگر چه با کاهش محبوبیت هر سه دولت در نظرسنجی‌ها سراسری همراه شده، اما ظاهرا آن‌ها را روز به روز به هم نزدیک‌تر می‌کند. در این شماره با بررسی تاریخی همگرایی این سه قدرت منطقه، به دلایل آنکارا برای اتحاد با روسیه و ایران می‌پردازم.
***
مذاکرات آستانه: اوایل سال ۲۰۱۷ با کم شدن شر داعش از سر جهان و بن بست در جنگ‌های نیابتی-عقیدتی شامات، رهبران روسیه، ایران و ترکیه برای دستیابی به توافقی جامع در شهر آستانه قزاقستان دور هم جمع شدند. یافتن راهی برای حفظ منافع همه گروه‌ها درگیر در سوریه و کوتاه کردن دست غرب از این کشور مهم‌ترین دستور کار مذاکرات بود. هر چند امروز پس از گذشت ۱۸ دور از این گفتگو‌ها همچنان اثری از دود سفید توافق در این گفتگو‌ها به چشم نمی‌آید. مذاکراتی که با خبر‌هایی درباره حمله قریب‌الوقوع ترکیه به شمال سوریه دوباره به دور تند بازگشته است. چه آنکه روسیه و ایران برای حفظ اسد در دمشق هزینه‌ای فراوان پرداخته‌اند و منصرف کردن آنکارا از یک لشگرکشی تازه در خاورمیانه یکی از مهم‌ترین دستور جلسه‌های دیدار تهران است.
دشمنی با آمریکا: مقابله با آمریکا یکی از نقاط مشترک مهم روسیه، ایران و ترکیه است. اردوغان پس از کودتای نافرجام ۲۰۱۶ و انتخابات ۲۰۱۸ آرام آرام را خود را از جاده غرب کج کرد و طی چند سال اخیر به دلیل پرونده‌های حقوق بشری، عدم همراهی با تحریم‌های آمریکا و حملات نظامی یکجانبه در کشور‌های همسایه بار‌ها مورد غضب واشنگتن قرار گرفته است. حذف از قرارداد اف ۳۵، حمایت از مخالفان سیاسی و تحریم‌های اقتصادی نمونه‌ای از این فشار‌ها است. اکنون در حالی که ارزش لیر در طول دو سال به یک سوم کاهش یافته و تورم داد مردم را در آورده، اسلام‌گرایان که جایگاه خود را در غرب از دست‌رفته یافته‌اند بدنبال صندلی در شرق هستند. به هر حال کمتر از یک سال دیگر ترکیه وارد یکی از نزدیک‌ترین رقابت‌های انتخاباتی تاریخ‌اش خواهد شد و حمایت‌های بین‌اللملی پس از پیروزی یا شکست احتمالی در انتخابات می‌تواند برای حزب عدالت و توسعه، دلگرمی بزرگی باشد.
شرکای اقتصادی: با نگاهی کوتاه به شاخص‌های اقتصادی ترکیه شاید بهتر به اهمیت روسیه و ایران برای این کشور پی برد. در رتبه‌بندی خرید ملک و توریست شهروندان ایران و روس بیشترین ارز آوری را برای ترکیه داشته و شرکت‌های ساختمانی و مواد غذایی ترک سرمایه گذاری عظیمی در همسایه شمالی انجام داده اند. از دیگر سو بخش بزرگی از منابع انرژی ایران و روسیه به سرزمین آناتولی سرازیر می‌گردد و ترکیه هم در مصرف داخلی و هم در صادرات انرژی به اروپا، به گاز ایران و روسیه متکی است. همسایه‌هایی که اتفاقا در روز‌های سخت، برادری‌شان را به هم ثابت کرده و هیچگاه از تحریم غرب علیه یکدیگر تبعیت نکرده‌اند. چه آنکه وقتی برادران چینی، عراقی و هندی با اطاعت از ترامپ پول نفت و گاز و برق جمهوری اسلامی را در بانک هایشان فریز کرده بودند، اردوغان و پوتین مراودات مالی خویش با تهران را ادامه دادند. حالا هم که پوتین توانسته ارزش روبل را در کوران تحریم‌های فلج کننده غرب حفظ کند چه بهتر که سرمشق مقابله با تحریم‌ها از مسکو صادر شود.
در چندسال اخیر با خروج گام به گام آمریکا از منطقه، اهمیت ائتلاف‌های منطقه‌ای برای ترکیه دو چندان یافته است. دیدار‌های چند ماه اخیر اردوغان با بالاترین مقامات سیاسی حوزه خلیج فارس، اسرائیل، اوکراین و روسیه را باید در همین جهت تحلیل کرد. چه آنکه با احتمال وجود بحران انرژی در زمستان آینده اروپا و شکست مذاکرات برجام نقش کشور‌های میانجی، چون ترکیه در روابط بین اللمل دو چندان خواهد شد. شرایطی که برای اردوغان در سال منتهی به انتخابات یک فرصت طلایی است. به هرحال با کاهش قدرت اروپا و تقویت راست‌گرایی در آمریکا، مخالفان غرب در حال سازماندهی دوباره برای انجام بازی‌های بزرگ‌تر هستند. پوتین رهبر و کاپیتان این تیم تازه است و ایران و ترکیه هم جای امن‌تر از آغوش روسیه نخواهند یافت.
*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه
