بشر، مصداق خلیفه الهی روی زمین

دیدارنیوز ـ حسین جعفری*: در ماه مبارک رمضان قرار داریم، ماهی که بهار قرآن نامیده می‌شود؛ ان شاالله در هر روز از این ماه یکی دو آیه از آیات قران با محوریت "اسلام مکّی" جهت تامل و تدبر بیشتر در معرض توجه دوستان قرار می‌گیرد.

الف:  سوره بقره آیه ۳۰

"وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَٰئِکَةِ إِنِّى جَاعِلٌۭ فِى ٱلْأَرْضِ خَلِیفَةًۭ ۖ قَالُوٓا۟ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ ٱلدِّمَآءَ ...

و، چون پروردگارت به فرشتگان گفت: «همانا من قرار‌دهنده جانشینی (از گذشتگان) در زمین می‌باشم»، گفتند: «آیا در آن کسی را (جانشین) قرار می‌دهی که در آن افساد کند و خون‌ها بریزد؟.» (خدا) فرمود: «به‌راستی من چیزی می‌دانم که شما نمی‌دانید.»

نکات:

۱-  با توجه به اینکه خداى سبحان در پاسخ  و رد پیشنهاد ملائکه، مسئله فساد در زمین و خونریزى در آن را، از خلیفه زمینى نفى نکرد، و نفرمود: که "نه، خلیفه‏ اى که من در زمین می‌گذارم خونریزى نخواهند کرد"، لذا می‌توان اینگونه فهمید که همه ابناء بشر اعم از خون‌ریز، مفسد و صالح، کافر و مومن، خلیفه الله در زمین اند و به صرف بشر بودن مصداق خلیفه* الهی‌اند!

۲-همه‌ی ابناء بشر با اعتباری یکسان (که از خلیفه الله بودنشان نشات می‌گیرد) در زمین مستقر می‌شوند و در پایان کار زندگی در دنیا؛ مورد محاسبه واقع می‌شود. برخی همه‌ی اعتبار خدادادی خود را از دست می‌دهد (و مصداق بل هم اضل سبیلا می‌شوند) و برخی نیز با ایمان و عمل صالح، بر اعتبار اولیه افزوده از ملائک پیشی می‌گیرند.

۳- ابناء بشر بدلیل صفت خلیفه الهی و صرف نظر از مومن و یا کافر بودن به حقوق مشترکی دست می‌یابند که قابل زائل شدن نیست و نمی‌توان کسانی را بدلیل اینکه کافرند از حقوق انسانی و خلیفه اللهی شان محروم نمود!

ب: سوره بقره آیات ۶۲ - ۱۱۱ و ۱۱۳

إنَّ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ وَٱلَّذِینَ هَادُوا۟ وَٱلنَّصَٰرَىٰ وَٱلصَّبِـِٔینَ مَنْ ءَامَنَ بِٱللَّهِ وَٱلْیَوْمِ ٱلْءَاخِرِ وَعَمِلَ صَٰلِحًۭا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ۶۲

بی‌گمان، کسانی که ایمان آوردند و کسانی که یهودی شدند، و نصرانیان و صابئان، هر کس (از آنان و سایر موحدان) به خدا و روز بازپسین ایمان آوَرَد و کار شایسته (ی ایمان) کند، پس برایشان اجرشان نزد پروردگارشان است و نه بیمی بر آنهاست و نه آنان اندوهناک خواهند شد.

وقَالُوا۟ لَن یَدْخُلَ ٱلْجَنَّةَ إِلَّا مَن کَانَ هُودًا أَوْ نَصَٰرَىٰ ۗ تِلْکَ أَمَانِیُّهُمْ ۗ قُلْ هَاتُوا۟ بُرْهَٰنَکُمْ إِن کُنتُمْ صَٰدِقِینَ۱۱۱

گفتند: «هرگز کسی به بهشت در نیاید، مگر کسی که (از) یهودیان یا نصرانیان بوده است.» این‌ها آرزو‌های (واهیِ) ایشان است. بگو: «اگر (از) راستان بوده‌اید برهانتان را بیاورید.»

وقَالَتِ ٱلْیَهُودُ لَیْسَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَقَالَتِ ٱلنَّصَٰرَىٰ لَیْسَتِ ٱلْیَهُودُ عَلَىٰ شَىْءٍۢ وَهُمْ یَتْلُونَ ٱلْکِتَٰبَ ۗ کَذَٰلِکَ قَالَ ٱلَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ مِثْلَ قَوْلِهِمْ ۚ فَٱللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ یَوْمَ ٱلْقِیَٰمَةِ فِیمَا کَانُوا۟ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ۱۱۳

و یهودیان گفتند: «نصرانیان بر هیچ (حقی) نیستند.» و نصرانیان (هم) گفتند: «یهودیان بر هیچ (حقّی) نیستند.» حال آنکه آنان هر دو کتاب (وحیانی) را می‌خوانند؛ و کسانی که نمی‌دانند (و از کتاب‌های وحیانی آگاهی ندارند) نیز (سخنی) همانند گفته‌ی ایشان گفتند. پس خدا روز رستاخیز در آنچه با هم اختلاف می‌کرده‌اند، میان آنان داوری خواهد کرد.

نکات:

با توجه به مجموعه این آیات، نتایج ذیل قابل ارائه است:

۱-ایمان بخدا و روز آخر (قیامت)، همچنین عمل صالح سه شرط اصلی و مهم قضاوت خداوند در مورد مسلمانان، مسیحیان، یهودیان و صائبین است والا بصرف اسم، کسی رستگار نمی‌شود.

۲- اسلام اصطلاحی، با سایر مذاهبی که به آن سه شرط وفادارند، نزد خداوند فرقی ندارد.

۳-  ادعا‌های گزاف گونه‌ یهودی‌ها و مسیحی‌ها بر علیه هم و دیگران ارزشی ندارد و خداوند با توجه به همان سه شرط در موردشان قضاوت خواهد کرد.

۴-  با تنقیح مناط و توسعه مفاهیم مذکور در این آیات خصوصاً آیه ۱۱۳، می‌توان مدعی شد اگر امروز آیات الهی به روز خوانده  شود، اینگونه قابل خوانش است:

و یهودیان گفتند: «نصرانیان [و مسلمانان] بر هیچ (حقی) نیستند.» و نصرانیان (هم) گفتند: «یهودیان [و مسلمانان] بر هیچ (حقّی) نیستند.» [و مسلمانان] نیز گفتند: یهودیان و نصرانیان بر هیچ حقی نیستند، حال آنکه آنان هر دو [سه] کتاب را می‌خوانند؛ و کسانی که نمی‌دانند (و از کتاب‌های وحیانی آگاهی ندارند) نیز (سخنی) همانند گفته‌ی ایشان گفتند.

پس خداوند، روز رستاخیز در آنچه با هم اختلاف می‌کرده‌اند، میان آنان داوری خواهد کرد.

* گرچه خلیفه مذکور در آیه بدون انضمامِ کلمه "الهی" است و برخی مفسران، معنای دیگری از خلیفه؛ از جمله جانشین انسان‌های (دوره) قبل بیان نمودند، اما این تفاوت معنا، تفاوتی در نکات و نتایج طرح شده بوجود نمی‌آورد.

*حسین جعفری، پژوهشگر دینی