«اینارا» چه بر سر برجام می‌آورد؟

دیدارنیوز: با حساس‌ترشدن شرایط در مذاکرات وین فارغ از اینکه به توافقی موقت یا توافقی قابل‌اتکا و پایدار برسیم، باید به‌طور واقع‌بینانه درک روشنی از موانع مهمی که می‌تواند موقعیت هر نوع توافقی را با شکست مواجه کند، داشته باشیم.
قانون بازبینی توافق هسته‌ای «اینارا» مهم‌ترین و اصلی‌ترین مانع دولت بایدن برای هر نوع توافق مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران صرف‌نظر از قالب آن است.

این قانون در سال ۲۰۱۵ قبل از انعقاد برجام بعد از کشمکش‌های فراوان میان نمایندگان کنگره و باراک اوباما با ۴۰۰ رأی موافق در برابر ۲۵ رأی مخالف در کنگره و با ۹۸ رأی موافق و دو رأی مخالف در سنای آمریکا تصویب شد، باراک اوباما عملا تهدید کرده بود این طرح را وتو می‌کند، اما با توجه به اینکه آرای موافق بسیار بیشتر از دو‌سوم لازم بود، عملا راه وتو بر اوباما بسته شد و او نتوانست تهدید خود را عملی کند و مجبور شد آن را امضا کند.

قانون اینارا چه بود؟

در قانون اینارا آمده است که هر توافقی که به برنامه هسته‌ای ایران مرتبط باشد و آمریکا در آن شرکت داشته و متعهد به انجام اقدامی شود، صرف‌نظر از هر شکلی که این توافق داشته باشد، باید برای بررسی و بازبینی به کنگره ارسال شود، فرصت کنگره برای بررسی هرگونه توافق ۳۰ روز است که در این مدت دولت اجازه کاهش تحریم‌ها را ندارد و در صورت تأیید کنگره، رئیس‌جمهور موظف می‌شود هر ۹۰ روز یک بار گزارشی درباره پایبندی ایران به توافق ارائه و تأیید کند که ایران به‌گونه‌ای شفاف و قابل راستی‌آزمایی و به‌طور‌کامل، مشغول اجرای توافق است.

با ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ او یک‌جانبه از برجام خارج شد و دیگر نیازی نبود هر ۹۰ روز پایبندی ایران را تأیید کند، او با راه‌اندازی فشار حداکثری، تحریم‌های زیادی علیه ایران اعمال کرد و ایران هم در واکنش به آن‌ها طبق برجام تعهدات خود را کاهش داد. اما بایدن که با شعار انتخاباتی احیای برجام وارد کاخ سفید شده بود، با دو مانع بزرگ برای بازگشت به برجام روبه‌رو بود. اولین مانع این بود که ایران تعهدات هسته‌ای خود را گام به گام کاهش داده و در نهایت هیچ‌کدام از تعهدات کاهش‌دهنده برنامه هسته‌ای مطابق برجام، پابرجا نیست. ازهمین‌رو باید ایران را وادار به پایبندی به برجام می‌کرد و مانع مهم‌تر قانون بازبینی توافق هسته‌ای بود.

مخالفان توافق هسته‌ای به دنبال این هستند که کنگره با استفاده از قانون «اینارا» با سیاست‌های نادرست بایدن در قبال ایران مقابله کند، آن‌ها معتقدند از زمان روی‌کارآمدن بایدن، ایران توانسته از مزایای چشم‌پوشی او در اجرای سهل‌گیرانه تحریم‌ها بهره‌مند شود و صادرات خود را دو‌برابر کند و توانسته از افزایش بیشتر بحران اقتصادی جلوگیری کند، آن‌ها به دنبال این هستند تا قبل از اینکه واشنگتن زمین بیشتری به تهران واگذار کند، جلوی بایدن را بگیرند.

آن‌ها می‌خواهند سازوکار بازگشت فوری قانونی- legislative snapback- را به اینارا اضافه کنند. این مکانیسم تضمین می‌کند که کنگره و سنا از لغو تحریم‌ها جلوگیری می‌کنند. با‌این‌حال برای تصویب این سازوکار به دو‌سوم آرا نیاز دارند و امید به این دارند که با توجه به نارضایتی دموکرات‌ها از عملکرد بایدن بتوانند آرای لازم را کسب کنند تا قدرت وتوی بایدن را بی‌اثر کنند یا د‌رصورتی‌که نتوانند آرای لازم را کسب کنند، این را به‌عنوان اخطار جدی به ایران ارسال کنند که رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه بعدی تحریم‌ها را برمی‌گرداند.

این مکانیسم به این صورت است که به آن‌ها این اختیار را می‌دهد که در یک بازه زمانی ۶۰ روزه پس از اینکه رئیس‌جمهور نتواند پایبندی ایران به برجام را تأیید کند، در صحن مجلس و سنا بدون اینکه دیگر نیازی به رأی‌گیری باشد، از لغو تحریم‌ها جلوگیری کنند.

حال اگر بایدن بدون اینکه با ایران به توافقی برسد، حاضر به برداشتن تحریم‌ها شود و اطمینان کند که ایران نیز به تعهداتش عمل خواهد کرد، یعنی توافقی در کار نباشد، کنگره مشکل می‌تواند خواستار اعمال اینارا شود، این به آن معناست که حتی کلمه‌ای به برجام اضافه نشود و ایران هم به تعهدات خود ذیل برجام برگردد، اما بایدن در صورت بازگشت به برجام ملزم به ارسال مجدد گزارش بعد از ۹۰ روز به کنگره خواهد بود، همچنین ممکن است او را مجبور کنند که قبل از لغو تحریم‌ها تأیید کند که ایران به‌گونه‌ای شفاف و قابل راستی‌آزمایی و به‌طور‌کامل مشغول اجرای توافق است.

برای اینکه ایران یک بار دیگر به برجام پایبند شود، باید اورانیوم غنی‌شده مازادی را که تولید کرده و در‌حال‌حاضر بیش از ۱۰ برابر مقدار مجاز است، خارج کند. این موضوع درباره اورانیومی که با درصد بالاتر از حد مجاز غنی کرده نیز صدق می‌کند. همچنین درمورد سانتریفیوژ‌های پیشرفته‌ای که نصب کرده است. از این‌ها دشوارتر این است که تهران باید به نگرانی‌ها در رابطه با راستی‌آزمایی پاسخ دهد.

این نکته هم حائز اهمیت است که شاید بتوانیم برای تنبیه آمریکا امتیازاتی را از واشنگتن بگیریم، ولی یادمان باشد اگر به دنبال توافق پایدار هستیم، باید درمورد قدرت رئیس‌جمهور آمریکا شناخت کافی داشته باشیم و بدانیم که کنگره می‌تواند با اجماع، دستورات رئیس‌جمهور را بی‌اثر کنند؛ این یعنی مرگ هر توافقی قبل از اجرای آن.

گزارش از علیرضا مستوفی