تغییر شیوه عرضه اولیه در بورس و اعمال «روش ترکیبی» واکنش‌هایی را به دنبال داشته است، در حالی که ادعا شده این شیوه برای حمایت از سهامداران خرد و تسهیل در پذیرش شرکت‌هاست، برخی هشدار می‌دهند که اعمال این روش با ذات بورس که ایجاد شفافیت است منافات داشته و باعث ایجاد رانت در بورس می‌شود.
دیدارنیوز ـ عرضه سهام شرکت‌های جدید (عرضه اولیه) در بورس به دلیل سودآوری که همیشه با خود به همراه دارد مورد توجه اهالی بازار سرمایه بوده است، اما از دو سال گذشته روند صعودی پرشتاب بازار سهام، سرمایه‌گذاران زیادی را سرازیر به این بازار کرد که منجر به افزایش غافلگیرکننده مشارکت سهامداران در عرضه اولیه شرکت‌ها شد.
در گذشته، عرضه‌های اولیه در بورس به صورت حراج صورت می‌گرفت و کارگزاری‌ها از طریق کد خرید گروهی در کشف قیمت حضور داشتند و پس از خرید سهام و کشف قیمت اقدام به تخصیص آن به مشتریان می‌کردند، اما مشکل این شیوه، رانتی بود که میان عده‌ای شکل می‌گرفت، بدین صورت که اگر قیمت کشف شده سهامی جذاب بود تخصیص سهام به کد‌های خاص صورت می‌گرفت و سایر سرمایه‌گذاران از آن بی‌بهره بودند یا سهم کمتری می‌بردند.
با توجه به وجود چنین مشکلاتی، در سال ۹۵ برای حل این معضل بازنگری دستورالعمل عرضه‌های اولیه صورت گرفت و مدل جدیدی به نام روش «ثبت سفارش» یا «بوک بیلدینگ» در دستور کار قرار گرفت.
در این روش، خرید گروهی ممنوع شد و افراد باید با کد معاملاتی خود اقدام به ارسال سفارش در سامانه معاملات می‌کردند که در این روش در پایان رقابت اگر تقاضای ثبت شده در قیمت کشف شده بیش از میزان عرضه بود، سهم به صورت «تسهیم به نسبت» میان متقاضیان خرید تخصیص پیدا می‌کرد.
از اواخر مرداد امسال خبری مبنی بر تغییر روش عرضه اولیه شرکت‌های بورسی و به کار گرفتن عرضه اولیه به "روش ترکیبی" مطرح شد که هدف از این تغییر و اعمال روش جدید در عرضه اولیه، تشویق مردم به خرید واحد‌های سرمایه‌گذاری صندوق‌ها و ترویج روش غیرمستقیم سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه است.
با به کارگرفتن "روش ترکیبی" روشی جدید برای عرضه‌های اولیه اعمال شد که به نظر می‌رسد این اقدام بیشتر برای سر و سامان دادن به عرضه اولیه سهام شرکت‌های کوچک است که تا قبل از به کارگیری این نوع روش برای عرضه اولیه از روش «بوک بیلدینگ» برای عرضه اولیه آن‌ها استفاده می‌شده است.
در نخستین روز‌های اجرایی شدن این روش عرضه اولیه، مدیر نظارت بر بورس‌ها سازمان بورس و اوراق بهادار درباره دستورالعمل روش جدید عرضه‌های اولیه "روش ترکیبی» توضیحاتی را ارائه و اعلام کرده است: با "روش ترکیبی" عرضه‌های اولیه، فرایند پذیرش شرکت‌های پرریسک در بورس تسهیل و تسریع خواهد شد و به دنبال آن اگر هیات پذیرش به هنگام پذیرش شرکتی، آن شرکت را پرریسک قلمداد کند، عرضه اولیه آن شرکت می‌تواند به روش ترکیبی و تنها به سرمایه‌گذاران حرفه‌ای واجد شرایط محدود شود.
اعلام این خبر و انجام عرضه اولیه به روش جدید با اعتراضات گسترده‌ای از سوی فعالان بازار و سهامداران همراه شد که در ادامه نارضایتی‌های خود خواستار لغو عرضه اولیه‌های پیش‌رو با روش عرضه اولیه به صورت ترکیبی شدند.
فعالان بازار و سهامداران در اعتراضات خود این اتفاق را به نوعی رانتخواری قانونی و در نوع خود بی عدالتی می‌دانستند و معتقد بودند که سازمان بورس و متولیان ذیربط می‌خواهند با ورود سهام شرکت‌های پرریسک؛ مسوولیت اتفاقات احتمالی ناشی از سهام عرضه شده شرکت‌های پر ریسک را از سر خود باز کنند، در حالی که سازمان بورس از بعد نظارتی و بورس‌ها موظفند شرکت‌هایی را وارد بازار سرمایه کنند که شفافیت لازم را داشته و طبق ضوابط شرایط قانونی پذیرش را داشته باشند.
همچنین معترضان در ادامه سخنان خود اعلام کردند که نباید به این بهانه‌ها هر شرکتی را پذیرش کرد چرا که این اتفاقات ممکن است در آینده تبعات سنگینی را برای بازار سرمایه و سهامداران به همراه داشته باشد.
همچنین در این زمینه محمدعلی دهقان دهنوی، رییس سازمان بورس و اوراق بهادار به علت تغییر روش عرضه اولیه اشاره و اعلام کرد: عرضه اولیه روش‌های مختلفی دارد و روش جدید بیشتر برای برخی از شرکت‌های کوچک کاربرد دارد.
وی گفت: در گذشته مشکلات بسیاری در مسیر ورود شرکت‌های کوچک برای حضور در بورس قرار داشت که سازمان بورس با تلاش بیشتر درصدد حذف یا رفع موانع موجود برای سهولت ورود شرکت‌های کوچک به بورس پیش رفت.
دهقان دهنوی ادامه داد: با توجه به وجود چنین مشکلی در عرضه اولیه سهام شرکت‌های کوچک، سازمان بورس باید اقدامی را برای رفع چنین مشکلی در عرضه اولیه انجام می‌داد که به دنبال آن، تصمیمات لازم برای تغییر روش عرضه اولیه اتخاذ شد.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه صندوق‌های سرمایه گذاری، ابزاری برای ورود غیرمستقیم سرمایه گذاران به بورس است، گفت: ما بار‌ها به سهامداران خرد، افرادی که دانش و اطلاعات از بورس ندارند و از زمان کافی برای تحلیل سهام برخوردار نیستند روش غیر مستقیم را توصیه و ترویج کرده ایم و عرضه‌های اولیه از طریق روش جدید با رفتن به صندوق‌های سرمایه‌گذاری عملا به صورت غیر مستقیم به همین افراد تخصیص پیدا می‌کند.
وی با تاکید بر اینکه خرید واحد‌های صندوق‌های سرمایه گذاری در عرضه اولیه برای عموم امکان پذیر است، اظهار داشت: این اقدام علاوه بر اینکه روش بهتری برای سرمایه گذاری مردم در بورس است، سبب انتقال و تجهیز منابع در صندوق‌ها می‌شود، همچنین زمانی که سرمایه گذاران حرفه‌ای سهامدار یک شرکت باشند امکان ایجاد دام برای دستکاری قیمت و اغواگری کمتر خواهد شد.
در واکنش به حاشیه‌های ایجاد شده از سوی فعالان حاضر در بازار درخصوص روش جدید عرضه اولیه، آراد پورکار، در این باره گفت: در مورد تغییر روش عرضه اولیه و استفاده از روش ترکیبی برای این اقدام نمی‌توان دیدگاه مثبتی داشت و برخی از فعالان حاضر در بازار مخالف اجرایی شدن چنین روشی برای عرضه اولیه در بازار سرمایه هستند.
در مورد تغییر روش عرضه اولیه و استفاده از روش ترکیبی برای این اقدام نمی‌توان دیدگاه مثبتی داشت و برخی از فعالان حاضر در بازار مخالف اجرایی شدن چنین روشی برای عرضه اولیه در بازار سرمایه هستند.
وی با بیان اینکه اجرای هر یک از تغییر ساختار‌ها در بازار نیازمند دلیل است که باید به طور معمول شفاف سازی‌هایی در مورد آن صورت گرفته باشد، افزود: تا چند سال گذشته اگر قرار بر مشارکت ٨٠ هزار کد در عرضه اولیه بود، در نخستین لحظات آغاز انجام عرضه اولیه، سهام به افراد تعلق می‌گرفت و ممکن بود برخی از سهامداران از مشارکت در عرضه‌های اولیه بی بهره بمانند.
پورکار اظهار کرد: در آن زمان یکی از مهمترین معضلات موجود برای مشارکت در عرضه اولیه، وجود زیرساخت‌هایی بود که باعث می‌شد تا برخی از سهامداران قادر به مشارکت در عرضه اولیه‌ها نباشند، به دنبال وجود چنین مشکلاتی قرار بر انجام عرضه اولیه به روش "بوک بیلدینگ" شد.
این کارشناس بازار سرمایه معتقد است؛ برای تغییر روش عرضه اولیه باید به دنبال دلیل بود که اکنون عمده‌ترین دلیل این اتفاق حمایت از سهامداران خرد است.
وی خاطرنشان کرد: همچنین تعیین ارزش سهام عرضه شده یا ارزش گذاری به عنوان دیگر عامل تغییر روش عرضه اولیه مطرح شده است؛ در حالی که این اقدام را می‌توان از طریق مبادی دیگر به آسانی برطرف کرد.
پورکار ادامه داد: به دنبال عوامل مطرح شده در خصوص علت تغییر روش عرضه اولیه، رییس سازمان بورس اعلام کرده است که در گذشته و در زمان عرضه اولیه ممکن بود که به هر سهامدار فقط ١٠ سهم تعلق گیرد؛ بنابراین این امر موجب شد تا به دنبال تغییر روش عرضه اولیه اقدامی صورت گیرد که سهامداران قادر به خرید یونیت صندوق‌های سرمایه گذاری باشند.
این کارشناس بازار سرمایه گفت: برای چنین اقدامی می‌توان راه‌های دیگری را در پیش گرفت و به دنبال آن میزان درصد عرضه سهام شرکت‌ها را افزایش داد.
وی با بیان اینکه فرهنگ سازی بهتر می‌تواند کمک کننده به سهامداران خرد باشد، گفت: مشارکت در عرضه اولیه‌ها یکی از نقاط امید برای سهامدارانی بود که به دنبال سرمایه گذاری در بورس با سرمایه‌های کم بودند، در حالی که تغییر روش در عرضه اولیه‌ها می‌تواند نوعی بی انصافی در حق سهامداران باشد.
به گفته پورکار، برای حمایت از سهامداران خرد می‌توان اقداماتی دیگر را در دستور کار قرار داد که به نوعی دفاع از حقوق سهامداران خرد خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه اجرای روش‌های قدیم برای انجام عرضه اولیه بسیار بهتر از روش ترکیبی است و می‌توان با برخی از تغییرات اجرای آن را بهبود بخشید، خاطرنشان کرد: عرضه اولیه به روش ترکیبی می‌تواند زمینه ساز ایجاد رانت و جهت‌دهی به سرمایه باشد.
همچنین در ادامه احسان عسگری، کارشناس بازار سرمایه درباره انجام عرضه اولیه به روش ترکیبی در بازار سهام اظهار کرد: بد نیست که نحوه عرضه اولیه برای شرکت‌های مختلف متفاوت باشد، یکی از مسایلی که در چند وقت اخیر در بازار مورد توجه قرار گرفته است وجود اولویت در صندوق‌های سرمایه گذاری برای عرضه اولیه در روش ترکیبی است.
به گفته وی، قرار گرفتن سهامداران خرد به عنوان اولویت دوم در عرضه اولیه، از جمله نکاتی است که اخیرا مورد بحث بوده است.
عسگری خاطرنشان کرد: اکثر کارشناسان معتقدند که کاهش حجم ورود نقدینگی به بازار، زمان مناسبی برای انجام عرضه اولیه نیست، اما در کل عرضه‌های اولیه سبب نگهداری سهامداران در بازار و بازگشت اعتماد دوباره به بازار خواهد شد.
این کارشناس بازار سرمایه با توقف عرضه‌های اولیه در بازار مخالفت کرد و افزود: عرضه‌های اولیه در بازار باید به صورت هدفمند و نظام‌مند انجام شود، پیشنهاد ما این است که عرضه اولیه یک شرکت در بازار سهام به صورت هفتگی یا دو هفته یک بار انجام شود و نباید در یک روز شاهد عرضه اولیه دو شرکت به صورت همزمان باشیم.
وی به مزایای عرضه اولیه به روش ترکیبی تاکید کرد و گفت: بهتر است تا در وضعیت فعلی عرضه اولیه به روش ترکیبی انجام شود تا صندوق‌ها بتوانند سهم بیشتری را در عرضه اولیه به خود اختصاص دهند و تفاوتی ندارد که این روش عرضه اولیه برای شرکت‌های بورسی یا شرکت‌های کوچک فرابورسی باشد.
عسگری با تاکید بر اینکه انجام عرضه اولیه به روش ترکیبی در واقع نوعی مشوق برای سرمایه گذاری به روش غیرمستقیم است، افزود: عمدتا افرادی در صندوق‌های سرمایه گذاری اقدام به سرمایه گذاری خواهند کرد که تمایلی برای ورود مستقیم خود به سرمایه گذاری در بورس ندارند؛ بنابراین صندوق‌ها می‌توانند از رشد بازار سهام و شرکت‌هایی که وارد این بازار شده اند، منتفع شوند.
گفتنی است، هنگامی که سهام شرکتی برای نخستین بار در بورس عرضه می‌شود، به روز اول عرضه سهام، «عرضه اولیه» گفته می‌شود، در این روز درصد مشخصی از کل سهام شرکت برای نخستین بار از طریق بورس یا فرابورس توسط سرمایه‌گذاران خریداری می‌شود.
