آب از سد کرخه به سمت پایین دست روان شده است تا خوزستان تشنه را تسلی دهد. بزرگترین سد خاکی خاکی خاورمیانه اما در معرض مرگ است و اگر باران از راه نرسد خیلی زود همه دارایی‌اش به باد می‌رود!
دیدارنیوزـنسرین نیکنام: وزارت نیرو به عنوان متولی مدیریت منابع آبی این روز‌ها متهم اول کم آبی هولناک این روز‌های استان خوزستان و در کل وضعیت نامطلوب ذخایر آبی کشور در سدها و تالاب‌ها است و این نهاد برای اینکه فشار‌ها را کاهش دهد دست به کار عجیب تری زد: رها سازی آب از سد کرخه بیش از میزان لازم و پیش بینی شده! بر اساس برنامه مدیریت خشکسالی خوزستان دبی خروجی سد کرخه باید حدود ۷۵ متر مکعب در ثانیه باشد، اما با توجه به مشکلات به وجود آمده در پایین دست سد کرخه که به دلیل برداشت بی رویه آب بود، دبی رهاسازی آب از سد افزایش یافته است و عدد آن در هفته گذشته ۱۳۰ متر مکعب در ثانیه بود و این هفته این عدد روی ۱۶۰ متر مکعب بر ثانیه ایستاده است.
طبق نظر متخصصان و کارشناسان محیط زیست زمانی که سد کرخه ساخته شد، چند هدف برای آن در نظر داشتند، اول تامین آب برای آبیاری ۳۲۰ هزار هکتار زمین زراعی، تولید ۵۲۰ مگاوات برق و پیشگیری از وقوع سیلهای پایین رود؛ اما چند سال بعد یعنی اواخر تابستان سال ۹۴ حمید چیت چیان، وزیر نیروی وقت دولت حسن روحانی اشاره کرد که به دلیل بحران آب در ایران و میزان پایین آب سد کرخه، این سد در تمام دوران وجود خود، حتی یک کیلو وات انرژی تولید نکرده است! یک سال قبل‌تر یعنی سال ۹۳ حداکثر آب موجود در این سد یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون متر مکعب بود و همچنین تخمین زده شد که این رقم در سال بعد حتی کمتر هم خواهد شد و حالا با گذشت نزدیک به ۷ سال از این صحبت‌ها ذخیره آب سد کرخه علیرغم ذخیره صد در صدی در فروردین ۹۸ بواسطه سیل به عدد یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب رسیده است یعنی چیزی حدود ۷۰ درصد سد خالی است!
بیشتر بخوانید: بحران آب خوزستان را نمی توان با هندسه و ریاضی حل کرد!
"سد کرخه بزرگترین سد خاکی خاورمیانه است سدی که علیرغم داشتن حجم ۶ میلیارد متر مکعبی در حال حاضر یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب آب دارد و هر روز هم از میزان به دلیل رها سازی آب برای کارون و هورالعظبم حجم آن کمتر و کمتر می‌شود "این جمله را هدایت فهمی معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در گفتگو با دیدار بیان می‌کند و می‌گوید: سال گذشته هم حجم مخرن سد کرخه خوب بود هم میزان بارش، اما بهره برداری نامناسب از آن در طول یکسال و رهاسازی بی حساب و کتاب این روز‌ها حیات این سد را با تهدید جدی مواجه کرده است و به نظر می‌رسد اگر باران نبارد این سد تنها برای ۶۰ روز آب دارد.
آن طور که کارشناسان و مسئولان اب و فاضلاب کشور درباره وضعیت سد کرخه می‌گویند این سد در حال حاضر تنها ۲۵ درصد آب دارد که با احتساب حجم ۶ میلیارد متر مکعبی باید نزدیک به دو میلیارد متر مکعب آب داشته باشد.
فهمی یکپارچه نبودن مدیریت سدها در کل کشور را دلیل اصلی شرایط کنونی این سد و سایر سد‌های کشور دانست.
در میان سال های ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۹، مطالعات اولیه سد کرخه و HEPP توسط شرکت‌های مهندسی ایرانی و خارجی راه اندازی شد. پس از انقلاب اسلامی، مطالعات تکمیلی روی سد کرخه و HEPP به شرکت مشاوره مهندسی مهاب قدس واگذار شد. سپس در سال ۱۹۸۷ محور‌های سد جدید به شرکت مشاوره مهندسی مهاب قدس و یک شرکت چینی به نام کانیک پیشنهاد شد. فعالیت‌های ساخت سد در سال ۱۹۹۱ شروع و آخرین واحد موتورخانه‌ای در سال ۲۰۰۳ شروع به کار کرد.
در سال ۱۹۵۶ شرکت آمریکایی توسعه و منابع (DRC) با ریاست دیوید ای. لیلینتال، رئیس سابق مجلس محلی تنسی، مطالعاتی را درباره سد کرخه راه اندازی کرد. سرانجام در سال ۱۹۹۰ مطالعات و طرح نهایی توسط مشاوران شرکت مهاب قدس و با رهبری مهندس ارشد محمد سلیمانی تکمیل شد. بخش مهندسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ساخت سد کرخه را در سال ۱۹۹۲ آغاز و عملیات ساخت آن را در سال ۲۰۰۱ به پایان رسانید. ۱۲۰ شرکت قراردادی و مشاور و ۵۰۰۰ کارگر در دوران ساخت سد مشغول فعالیت بودند. البته متأسفانه ۴۰ نفر در طی مراحل ساخت سد جان خود را از دست دادند.
کم شدن بارش‌ها و استمرار خشکسالی دو عاملی است که مسئولان وزارت نیرو و متولیان مدیریت منابع آبی کشور روی آن تاکید فراوان دارند مقصر شرایط به وجود آمده را این دو عامل می‌دانند! دلایلی که فهمی هم این دو دلیل را در بروز تنش آبی در کشور و خاصه در خوزستان موثر می‌داند، اما تاکید می‌کند: با اینکه شرایط خشکسالی امسال و کاهش ۷۴ درصدی ورودی آب به سد کرخه قابل پیش‌‍بینی نبود، اما این موضوع چیزی از مدیریت اشتباه و ناکارآمد دستگاه‌های اجرایی کم نمی‌کند و این موضوعی است که اصلا هم نمی‌توان آن را انکار کرد.
خشکسالی پدیده‌ای ذاتی است، اما نمی‌توان همه مشکلات را گردن این پدیده انداخت؛ استان خوزستان پنج رود پرآب دارد و شرایط کنونی آن تنها به رفتار نادرست با منابع آبی رخ داده البته این مشکل تنها مربوط به خوزستان و سد کرخه نیست، نکته مغفور مانده بی‌توجهی به توسعه پایدار است.
معاون سابق دفتر برنامه ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه این گفتگو وضعیت اعتراض‌های این روز‌های استان خوزستان را نشات گرفته از همین مدیریت نادرست می‌داند و تاکید می‌کند: بیشتر شدن دامنه اعتراض‌ها سبب می‌شود که گسل‌های اجتماعی و قومیتی بیشتری شکل بگیرد و اتفاق‌هایی می‌افتد که این روز‌ها شاهد آن هستیم.
یکی دیگر از موضوعاتی که کارشناسان محیط زیست بار‌ها درباره آن صحبت می‌کنند، بهره برداری زیاد از آب در بخش کشاورزی است که فهمی هم این موضوع را مورد اشاره قرار می‌دهد و می‌گوید: طبق آمار چیزی حدود ۱۱/۷ میلیارد متر مکعب آب در خوزستان در کشاورزی و چیزی حدود یک میلیارد متر مکعب هم در بخش صنعتی مصرف می‌شود یعنی حدودا ۱۲/۷ میلیارد متر مکعب که سهم برنج و نیشکر در کشاورزی بیشتر از سایر محصولات است.
زمانی که سد کرخه ساخت شد، تأمین و تنظیم آب جهت آبیاری ۳۲۰ هزار هکتار از اراضی پایین دست، دشت‌های پای پل (اوان، ارایض، دوسالق و باغه) و دشت‌های حمیدیه و قدس واقع در شمال غربی و غرب استان خوزستان، دشت آزادگان، دشت عباس، فکه و عین خوش واقع در جنوب غربی استان ایلام، تولید انرژی برقابی به میزان ۹۳۴ گیگا وات ساعت در سال، کنترل سیلهای مخرب رودخانه و جلوگیری از خسارات ناشی از آن مهمترین اهدافی بود که برای آن ترسیم شده بود، این کارشناس وزارت نیرو با تاکید بر محقق نشدن این اهداف مقصر بخشی از مشکلات جدید را سازمان برنامه و بودجه می‌داند و می‌افزاید: منابع مالی که برای این استان در نظر گرفته شد مناسب نبود و همن شکاف عمیقی را به وجود آورده است جای شرم دارد که برای روستا‌های پرآب‌ترین استان کشور با تانکر آب می‌برند.
آن طور که از شواهد پیداست شرایط منابع آبی در استان خوزستان روز به روز بدتر می‌شود، رهاسازی بیش از حد آب از سدها هم تنها یک راه حل موقتی است و در صورت عدم بارش باران احتمالا هیولای بی‌آبی خیلی زود دوباره خود را به خوزستان نشان خواهد داد و در غیاب هر نوع تدبیر و دوراندیشی چاره چیست جز امید بستن به آسمانی که خیلی زود ببارد!
