در مناظره اول هر دو کاندیدای اصلاح‌طلب خوب عمل کردند و رئیسی و جلیلی نیز عملکرد مطلوبی داشتند. با این حال مناظره دوم با موضوع فرهنگ و اجتماع می‌تواند شرایطی متفاوت برای کاندیدا‌ها رقم بزنند.
دیدارنیوز ـ حامد سیاسی‌راد: اولین دور از مناظره‌های بین کاندیدا‌های ریاست جمهوری برگزار شد، جایی که هر کاندیدا در مجموع ۱۷ دقیقه زمان داشت تا به سه سؤال پاسخ دهد، برنامه‌های خودش رو ارائه دهد، اتهامات را جواب دهد و به رقبا حمله کند. در واقع ۱۱۹ دقیقه از زمان مناظره‌ای که حدوداً ۴ ساعت طول کشید به کاندیدا‌ها اختصاص داشت و حدوداً نصف زمان مناظره را هم فرم برگزاری مناظره‌ها از کاندیدا‌ها گرفت.
از این ۱۱۹ دقیقه، یک ساعت و ربع به کاندیدا‌های جریان اصولگرا اختصاص داشت و ۳۴ دقیقه هم به کاندیدا‌های جریان اصلاح‌طلب. در واقع اصولگرا‌ها بیش از دو برابر اصلاح‌طلب‌ها وقت داشتند تا از خودشان دفاع کنند و به اصلاح‌طلب‌ها حمله کنند.
بیشتر بخوانید: حاشیه‌نگاری و تحلیل همزمان نخستین مناظره انتخابات ریاست جمهوری
دکور نامناسب و شرایطی که به نظر می‌رسد چندان شأن نماینده‌ها حفظ نشد هم از معایب فرم اجرای مناظره بود، ولی از فرم که بگذریم، عملکرد کاندیدا‌ها تا اینجا توانسته است کمی فضای انتخابات را تغییر بدهد.
مناظره اول نشان داد که دو قطب اصلی انتخابات بین سید ابراهیم رئیسی و عبدالناصر همتی است. تنها بازیگری که در مناظره اول نشان داد می‌تواند این صورت‌بندی را عوض کند، سعید جلیلی بود. جلیلی کاندیدایی است که در محافل سیاسی گفته میشود هنوز تصمیمی بر انصراف به نفع ابراهیم رئیسی نگرفته است و از طرف دیگر، به دلیل تسلط مطلوبش در مناظره اول به نظر می‌رسد پایگاه رأیش پر بارتر از سابق شد.
اما مناظره دوم در رابطه با حوزه فرهنگ و اجتماع است. اگر بر اساس آن‌چه در فایل صوتی ظریف آمده، سیاست‌های خارجه بالادستی نظام را تصمیم‌سازان ارشد نظام تبیین می‌کنند، در نتیجه اختلافات در این حوزه بین کاندیدا‌های اصلاح‌طلب و اصولگرا چندان بنیادین نیست. در میان کاندیدا‌های اصولگرای حاضر نیز دیده میشود، علیرضا زاکانی، امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، محسن رضایی و ابراهیم رئیسی معتقد به حفظ برجام و پیوستن به FATF هستند و تنها سعید جلیلی است که سر موضع خود ایستاده و می‌گوید آمده تا کشور را در شرایط تحریم اداره کند. تکلیف اصلاح‌طلبان نیز در این زمینه مشخص است. در حوزه اقتصاد نیز خواست تمامی کاندیدا‌ها کاهش تورم، افزایش رشد اقتصادی و بهبود کلی شرایط اقتصادی حاکم بر کشور است، اگرچه از منظر روشی، رویکرد اصلاح‌طلبان و اصولگرایان با هم بسیار متفاوت است. در حوزه سیاست داخلی نیز پایبندی به مردم‌سالاری و دموکراسی آن‌چیزی است که چیزی است که در کلام تمام کاندیدا‌ها خود را به آن ملزم می‌دانند. این، اما لایه رویی داستان سیاست در داخل کشور است و از یک لایه پایین‌تر، باور‌ها و رویکرد‌ها به کل در تضاد با یکدیگر است و از این منظر، مناظره سوم کاندیدا‌ها که در حوزه سیاسی است از حساسیت بالایی برخوردار است.
حوزه فرهنگ و اجتماع، اما حوزه‌ای است که حتی در لایه ابتدایی نیز با کم‌ترین اشتراک در میان کاندیدا‌ها مواجه هستیم. مسئله زنان و آزادی سبک زندگی به یک موضوع اجتماعی جدی تبدیل، تا جایی که از اصلی‌ترین محور‌های مستند‌های انتخاباتی دو کاندیدای اصلاح‌طلب نیز همین موضوع بود که با سانسور از طرف صدا و سیما مواجه شد. بخشی از نیرو‌های وابسته به هسته سخت قدرت نیز به شدت به دو کاندیدای اصلاح‌طلب، به خصوص عبدالناصر همتی حمله کردند و حتی شورای نگهبان او را به دلیل انقاد از تذکر حجاب به زنان در خودرو شخصی‌شان، هشدار داد و احتمال ردصلاحیت در ادامه مسیر را مطرح کرد.
فضای مجازی حوزه پرچالش بعدی است، جایی که حالا مورد توجه اصلی‌ترین ارکان نظام جمهوری اسلامی هم قرار گرفته است. در این حوزه هم تکلیف کاندیدا‌های اصلاح‌طلب مشخص است، آن‌ها مخالف محدودیت و ایجاد فیلتر در فضای مبتنی بر بستر نت هستند، کمااینکه دیدیم وقتی سید ابراهیم رئیسی حضور در توییتر را شروع کرد، اولین واکنش از سوی عبدالناصر همتی بروز کرد. او در توییتر برای رئیسی نوشت، حالا که خود به توییتر آمده‌اید، دستور دهید تا قوه تحت مدیریتتان فیلترینگ توییتر را بردارد تا همه مردم بتوانند از نظرات شما در توییتر بهره ببرند.
بیشتر بخوانید: همتی برنده مطلق نبود و رئیسی نباخت
ابراهیم رئیسی نیز نشان داده است، قصد دارد خود را حامی فعالیت‌های نسبتاً آزاد در فضای مجازی نشان دهد. او در مناظره اول نیز به سراغ فضای مجازی رفت و از لزوم ساماندهی مناسب فضای مجازی و اینترنت صحبت کرد. او عنوان کرد در دوره ریاستش بر قوه قضاییه با هیچ رسانه‌ای برخورد قهری صورت نگرفته است. همچنین سخنانی در رابطه با فضای مجازی و اینترنت گفت. ضعف سخنوری ابراهیم رئیسی در بزنگاه‌های حساس مناظره‌ها، اما عیان میشود. او در مناظره اول و در رابطه با فضای مجازی خطاب به کودکان پرسید، آیا وقتی «گیم» بازی می‌کنید حالتان گرفته نمی‌شود؟ سپس از ظلم به زنان خانه‌دار سخن گفت و عنوان کرد این زنان خانه‌دار هستند که در فضای مجازی محتوا تولید می‌کنند. آن‌چه که مشخص است، او قصد حمایت از فعالیت در فضای مجازی را داشت، اما ضعف کلام باعث شد تا منظور دقیق او مشخص نشود. او در انتخابات پیشین هم گاف‌های کلامی ابراهیم رئیسی به یاد ماند که سرآمد آن، استفاده از عبارت «پرپکانی» بود. در آن دوره، رئیسی در آخرین وقت هر سه مناظره که وقتی طلایی است هم با صحبت از آزاد شدن زبان کردی توسط خدا نشان داد اگرچه می‌خواهد روی اقشار و گروه‌هایی از جامعه تأثیر بگذارد، اما بعضی اوقات چندان موفق نیست و این، همان‌چیزی است که او باید برای دو مناظره باقی مانده روی آن کار کند. رئیسی همواره می‌خواهد نشان دهد برخلاف پدر همسرش مواضع سلبی در حوزه فرهنگ و اجتماع ندارد و چهار سال پیش نیز در دیدار با «تتلو» قصد داشت همین را نشان دهد، ولی ضعف مشاور فرهنگی و اجتماعی به شدت برای او حس میشود. این در حالی است که به جز تضاد هویتی، در دور حاضر جایگاه او در قوه قضاییه هم کار را برای دفاع از آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی سخت کرده است.
کاندیدای اصولگرایی بعدی که تجربه حضور پرتعدادش در عرصه انتخابات نشان داده چندان بحثی، چه به شکل سلبی و چه ایجابی در رابطه با آزادی‌های اجتماعی ندارد محسن رضایی است. او البته در همه انتخابات‌های پیشین سعی داشت تا نقش یک کاندیدای میانه را ایفا کند و همزمان هم با اصلاح‌طلبان رودرویی کند و هم با اصولگرایان، ولی منظره اول نشان داد که او این‌بار تمام و کمال در اردوگاه اصولگرایی ایستاده است. محسن رضایی شدیدترین حملات را به دو کاندیدای اصولگرا داشت، پایاپای علیرضا زاکانی و حتی در مواقعی شدید‌تر از او. او، اما برعکس زاکانی امکان تغییر رویکرد مناظراتی را دارد. کسی از علیرضا زاکانی نمی‌پذیرد که در جایگاهی میانه بایستد، زاکانی را همه رادیکال‌ترین کاندیدای اصولگرای این دوره می‌دانند، اما بعید نیست محسن رضایی در مناظره پیش‌رو کمی تغییر رویکرد بدهد.
بسیاری از تحلیلگران، عملکرد علیرضا زاکانی و امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی را در این فضای انتخابات مکمل هم می‌دانند. این تحلیلگران معتقدند همانطور که همتی بار‌ها در مناظره اول اعلام کرد، این دو کاندیدا نیرو‌های پوششی برای سید ابراهیم رئیسی هستند. در مناظره اول علیرضا زاکانی نقش بازیگر هجومی را ایفا کرد، ولی امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی به جای تخریب، سعی کرد به شکل ایجابی در مناظره حاضر شود.
قاضی‌زاده هاشمی به عنوان جوان‌ترین کاندیدای انتخابات سعی دارد چهره‌ای جوان‌پسند از خود نشان دهد. او شعار‌های عجیب و غریبی نیز داده است و برای مثال از لغو خدمت سربازی صحبت کرده است. از این رو، شاید استراتژی انتخاباتی او، اخذ مواضعی نسبتاً روشن در عرصه مناظره‌های انتخاباتی باشد، چیزی که البته با هویت سیاسی و ایدئولوژیک او زمین تا آسمان تفاوت دارد. او در واقع از منظر ایدئولوژیک حتی از علیرضا زاکانی نیز تند و تیزتر است.
زاکانی، اما نقشش با هویت اصلیش هم‌خوان است. او احتمالاً نقش اصلی حمله به مواضع فرهنگی و اجتماعی دو کاندیدای اصلاح‌طلب را برعهده خواهد داشت.
آخرین کاندیدای این کارزار، سعید جلیلی است. مناظره اول نشان داده او در این انتخابات سر جایش ایستاده و قصد ندارد تظاهر کند. موضوع فرهنگ و هنر البته چندان موضوع اصلی او نیست، دعوای اصلی او در حوزه سیاست‌خارجی است، ولی وقتی بحث به فرهنگ و هنر بکشد، در نهایت از سیاست‌های کلی جریان اصولگرا حمایت می‌کند.
دست اصلاح‌طلبان، اما بیش از دو مناظره دیگر در این مناظره باز است. شاید موضوع سیاست داخلی و نیز سیاست بین‌الملل چندان مورد توجه عموم جامعه نباشد. موضوع اقتصاد نیز اگرچه با زندگی تمام اعضا و ارکان جامعه در ارتباط است، اما وقتی مباحث فنی و تخصصی میشود، اکثر اجتماع از آن‌چه کاندیدا‌ها می‌گویند احتمالاً سر در نمیاورند. حوزه فرهنگ و اجتماع، اما حوزه‌ای است که همه آن را با پوست و گوشت درک می‌کنند و سیاست‌های مطرح و وعده‌های کاندیدا‌ها برای آن‌ها ملموس است. دولت خاتمی از منظر آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی در تاریخ چهار دهه‌ای جمهوری اسلامی سرآمد بوده و دولت روحانی نیز اگرچه به عملکرد سیاسی و اقتصادی‌اش نقد وارد است، اما در حوزه آزادی‌های فرهنگی و اجتماعی عملکرد قابل دفاعی داشته است. هر دو کاندیدای اصلاح‌طلب در مناظره پیش رو وقت دارند تا در کنار حمله به نگرش فرهنگی و اجتماعی اصولگرایان، از عملکرد اسلاف خود دفاع کنند.
در شرایطی به استقبال دومین مناظره انتخاباتی کاندیدا‌های ریاست‌جمهوری سیزدهم می‌رویم که پایگاه رأی سید ابراهیم رئیسی پیش از ورود به فضای رسمی انتخابات، از تمام کاندیدا‌ها بهتر بوده است و با وجود این‌که پس از برگزاری اولین دور مناظرات، اوضاع برخی از کاندیدا‌ها بهبود پیدا کرد، اما باز هم این ابراهیم رئیسی است که پیشتاز است.
فرد دیگری که به واسطه حمایت اولیه برخی از اصلاح‌طلبان شرایط خوبی دارد، عبدالناصر همتی است. او با یک پایه رأی نسبتاً مطلوب وارد به مناظرات انتخاباتی شد و در مناظره اول به نظر می‌رسد توانست این پایه رأی را تقویت کند.
بیشتر بخوانید: همتی چقدر شانس پیروزی در انتخابات دارد؟
دو کاندیدای دیگری که عملکردشان در مناظره اول باعث رشد سبد رأیشان شد، سعید جلیلی و محسن مهرعلیزاده بود، جلیلی به دلیل حضور اصولی در مناظره اول و مهرعلیزاده با ورود تهاجمی ورای انتظارش.
این معادله می‌تواند در مناظره دوم نیز دست‌خوش تغییر شود، البته که ماحصل سه مناظره است که صورت‌بندی نهایی را تعیین می‌کند.
