تاجبخش فنائیان معتقد است در طی سالهای اخیر در فعالیتهای هنری، اقتصاد بر فرهنگ اولویت پیدا کرده است و این اتفاق آغاز یک فاجعه است که به سقوط به دره روزمرگی ختم میشود.
او همچنین در پنج دهه گذشته تعداد زیادی تئاتر از جمله «تاجر ونیزی»، «لیرشاه»، «دژ هوشربا»، «ریچارد دوم»، «کمپیرک جادو» و ... را روی صحنه برده است.
این هنرمند که مهمان کافه خبر بود، درباره علل افت کیفیت آثار سینمای ایران پس از دهه ۶۰ تا به امروز و نگاه اقتصادی که به فرهنگ شد، سخن گفت.
سینمای ایران در دهه ۶۰ شاهد ساخت فیلمهایی خوبی با موضوع دفاع مقدس و همچنین آثاری از کارگردانان قبل از انقلاب و فیلمسازان جوانان آن دوره بود که به نوعی دهه طلایی خود را پشت سرگذاشت، اما این دوران به مرور افت کرد و به امروز رسید. تاجبخش فنائیان در پاسخ به اینکه علت این اتفاق چیست؟ توضیح داد: «تحلیل من این است که هنر با اقتصاد ترکیب شد و وزن اقتصاد بر هنر چربید، در کشوری مانند ایران که انقلاب را پشت سر گذاشته است و جامعه قرار است بر مبنای اهداف انقلابی تغییر کند باید به مباحث فرهنگی بیشتر از موضوعات اقتصادی اهمیت داده شود اما جریان آهسته آهسته معکوس شد. از حدود ۲۰، ۲۵ سال پیش زمزمههای خصوصی سازی در تئاتر شکل گرفت، این اتفاق در یک جامعه که روال غیرانقلابی دارد و مسیری را آغاز کرده شاید قابل توجیه باشد اما وقتی صحبت از اولویت فرهنگی میکنیم باید برای فرهنگ حتما هزینه پرداخت شود نه آنکه فرهنگ خود هزینه شود.»
او ادامه داد: «هنری که میتواند پشتوانه فرهنگ کشوری باشد اگر بر مبنای خرید و فروش شکل بگیرد، رشد کند و رابطه اقتصاد و فرهنگ در آن نسنجیده باشد حتما به بیراهه و هرج و مرج کشیده خواهد شد که همه موضوعات آن بر پایه اقتصاد و پول رقم میخورد. در اینجا ذات هنری که قرار است بر مبنای مبانی فرهنگی شکل بگیرد و در جامعه توسعه یاید، قربانی میشود. در ایران هم به این حقیقت توجه نشد و درست عکس این قاعده عمل شد، تئاتر به نام خصوصی سازی به خصوصی بازی تبدیل شد و شاهد تکثر هنرجویان در دانشکدهها و آموزشگاهها و بعد تبدیل شدنشان به هنرمند بدون اهداف فرهنگی بودیم که این تکثر بدون مهندسی خاص و معلوم که همه این گستردگی را بتواند ساماندهی کند انجام شد.»
فنائیان در پاسخ به اینکه نگاه اقتصادی به هنر در بین هنرمندان هم رواج پیدا کرد، بیان کرد: «پول اصل ماجرا شد و رسیدن به آن هدف نهایی گردانندگان و هنرمندان شد، به همین دلیل هر کس وارد عرصه هنری میشود در فکر کسب پول بیشتری است نه ساماندهی فرهنگ مشخصی که مردم به خاطرش شهید دادند و شهید شدند. اگر قاعده حتمی و قطعی از اولویت فرهنگ بر اقتصاد شکل داده میشد آن زمان هنر تئاتر، سینما و تلویزیون ما میتوانست مانند معماری سنتی در جهان شگفتیهای فراوان ایجاد کند.»
این هنرمند ادامه داد: «جامعه ما هنر را به عنوان بخشی از فعالیتهای فرهنگی به نحوی سامان نداد که تفکر و فرهنگ بر مباحث اقتصادی اولویت داشته باشد. به محض اینکه اقتصاد بر فرهنگ اولویت پیدا کند فاجعه آغاز میشود و سقوط به دره روزمرگی حتمی است، این اتفاقی است که رخ داده و کار به جایی رسیده است که هیچ عضو خانواده تئاتر از هنرمندان، مدیران، مخاطبان و ... از شرایط راضی نیستند.»
او درباره اینکه نقش مسئولان در رابطه با این اتفاق چیست؟ گفت: «در همه دنیا دولتها از تئاترهای فرهنگی که در جهت ارتقای هویت اجتماعیشان اجرا میشود، حمایت میکنند، به عنوان مثال نمایشنامه «درس» یونسکو حدود ۸۰ سال است که در کوچه و خیابانهای پاریس اجرا میشود و مورد حمایت دولت است. ما اما مقاصد فرهنگی خود را از دست دادهایم و فکر میکنیم اگر قرار باشد مبانی فرهنگیمان را حفظ کنیم به لحاظ شکل و محتوا باید به ۲۰۰ سال قبل برگردیم، در حالیکه اینطور نیست و با یک مهندسی درست میتوانیم مبانی فرهنگی و هنری آثار سنتی خود را به مباحث امروزی بدل کرده و چشم جهانیان را خیره کنیم.»
فنائیان ادامه داد: «تئاتر هم این روزها جنبه اقتصادی را در پیش گرفته و برای تماشاگر فعال و دغدغهمند دیگر اثری را تولید نمی شود و هدف تنها بازگشت هزینه نمایش است. در واقع باید سازماندهی اصولی صورت بگیرد تا همه نوع تماشاگر از اثر هنری لذت ببرند و از دایره مخاطبان تئاتر حذف نشوند. ضمن آنکه باید از هنرمندانی که اهداف فرهنگی دارند حمایت شود تا هنر اصیل و متعالی ایرانی فراموش نشود.»
