آگاهی نسبت به مشاغل خانگی پایین است!

دیدارنیوز ـ برخی از کارشناسان بر این باورند که در کنار صنایع بزرگ و بازار‌های کلان اقتصادی این کسب و کار‌های خرد و کوچک هستند که می‌توانند بخشی از مسیر رشد و توسعه را پیش ببرند. پدیده‌ای که ما تحت عنوان مشاغل خانگی آن را می‌شناسیم. خبری از کارگاه و افراد زیاد نیست. فرد یا افرادی از یک خانواده بر اساس طرحی که دارند در خانه خود در یک موضوعی خاص فعالیتی آغاز می‌کنند یا محصولی تولید می‌کنند و در نهایت نفع اقتصادی می‌برند. این سبک از کسب و کار، جنبه‌های مختلفی در کشور ما دارد.

 

مهناز امامدادی دبیر ستاد مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است و دیدارنیوز با او در گفتگویی مفصل که در دو بخش منتشر خواهد شد به ابعاد مختلف مشاغل خانگی در ایران پرداخته است. در ادامه، می توانید بخش اول این گفتگو را بخوانید.

امامدادی: بر اساس تعریفی که در قانون سامان دهی و حمایت از مشاغل خانگی قید شده است مشاغل خانگی مجموعه فعالیت‌هایی است که توسط عضو یا اعضای خانواده در محل سکونت آن‌ها در قالب یک طرح مشخص انجام می‌شود و منجر به تولید کالا و خدماتی می‌شود که در بازار یا خارج از محل سکونت و خارج از منزل به فروش می‌رسد و طبیعتاً بدون ایجاد مزاحمت برای واحد‌های هم جوار است.

 

امامدادی: این قانون در اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۹ به تصویب رسید. کمی بعد به وزارت کار وقت ابلاغ شد. وزارت کار و امور اجتماعی به عنوان رئیس ستاد مشاغل خانگی و در واقع شخص وزیر، رئیس ستاد مشاغل خانگی است و چیزی حدود ۲۵ دستگاه اجرایی وزارتخانه و دستگاه‌های مختلف در این ستاد عضو هستند. جلسات بر حسب نیاز به شکل موردی تشکیل می‌شود. مباحث مهم و مباحث مربوط به سیاست گذاری‌ها و تصمیمات کلان و عمده در آنجا اتخاذ می‌شود. بر اساس قانون در وزارت کار و امور اجتماعی وقت، برای انجام بحث‌های نظارتی و پیگیری‌ها دبیرخانه‌ای تشکیل شد. وظیفه این دبیرخانه که بنده افتخار مسئولیت در آن را دارم، پیگیری مصوبات ستاد و پیگیری امورات مربوط به مشاغل خانگی در سراسر کشور است. این رصد و نظارت‌ها در ارتباطی که با ادارات کل تعاون و امور استان‌ها داریم انجام می‌شود.

امامدادی: وزارت بهداشت و درمان، وزارت جهاد کشاورزی، میراث فرهنگی، وزارت اقتصاد و دارایی و کمیته امداد، بهزیستی که به عنوان بخشی از بدنه خود وزارت تعاون است، اتاق اصناف و اتاق تعاون، نیروی انتظامی، شورای عالی استان‌ها حذف شد، اما استان‌ها عضو هستند. دفتر امور زنان و معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، وزارت صنعت و معدن.

امامدادی: شهرداری عضو نیست، اما شورای عالی استان‌ها و وزارت کشور هر دو عضو هستند. در واقع فعالیت‌های مشاغل خانگی نیاز به تغییر کاربری ندارند و طبیعتاً اگر مجوز گرفته باشند و فعالیتشان مطابق با آن مجوزی که گرفته‌اند، باشد بر اساس قانون مشاغل خانگی طبیعتاً دلیلی برای ممانعت از کار آن‌ها وجود ندارد. گاهی اوقات می‌بینیم ممانعت‌هایی صورت می‌گیرد. اما بعد از بررسی مشخص شده آن فعالیت در چارچوب آن مجوز اخذ شده نبوده و متفاوت بوده است.

امامدادی: اگر بخواهند در چهارچوب قانون مشاغل خانگی فعالیت کنند، باید مجوز را بگیرند.

امامدادی: برای اخذ مجوز باید به سایت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مراجعه کنند. در آنجا بخشی برای مشاغل خانگی وجود دارد. با ورود به آن، صفحه مربوطه در آنجا کلیه اطلاعات لازم اعم از قانون، دستورالعمل، رشته‌هایی که شامل می‌شود برای مشاغل خانگی ذکر شده است. ما در آنجا اطلاعات کافی و کامل در مورد هر رشته‌ای گذاشته‌ایم و برای هر رشته یک فرمی تحت عنوان فرم اطلاعات مشاغل وجود دارد که ۲۵ آیتم اطلاعاتی و اطلاعات عمده مربوط به هر شغل را آنجا قرار داده‌ایم. مثلاً این که چه مهارتی نیاز دارد و چه مقدار فضا نیاز دارد. در واقع انتظارات ما از متقاضی آن جا قید شده که مثلاً کسی که می‌خواهد در رشته پرورش قارج فعالیت کند باید بداند واجد چه شرایطی باشد که اگر آن شرایط را ندارد، دیگر ورود نکند. پیش می‌آید که خیلی از متقاضیان این فرم‌ها را مطالعه نمی‌کنند و سرمایه گذاری و ثبت نام می‌کنند. بعد از کلی معطلی به مشکل که بر می‌خورند، طبیعتاً اعتراض می‌کنند. من همیشه خواهشم از متقاضیان عزیز این بوده که حتماً فرم مربوطه را مطالعه کنند. اگر امکانش است آن شرایط را تأمین کنند در غیر این صورت در رشته دیگری که امکانش فراهم است فعالیت کنند.

امامدادی: اجازه دهید بحث مجوز را تمام کنم. برای ثبت نام و اخذ مجوز این افراد باید به سایت وزارت کار بخش مشاغل خانگی مراجعه کنند. اطلاعات لازم در آن وجود دارد. مثلاً ذکر شده شامل چه رشته‌های می‌شود و هر رشته‌ای در آن قالب فرم اطلاعات مشاغل آمده که چه خاصیت‌هایی دارد. مثلاً اگر کسی بخواهد در رشته منبت یا معرق کار کند، چقدر فضا باید داشته باشد؟ چه ابزاری باید داشته باشد؟ تمام آن ویژگی‌های دیگری که نیاز است آنجا آمده است. فهرست رشته‌ها هم ذکر شده است. اگر عزیزان می‌خواهند در رشته‌ای فعالیت کنند که در آن فهرست نیست می‌توانند پیشنهاد دهند. ما در آن جا برای اخذ پیشنهاد و این که بتوانیم از نظرات مردم هم بهره‌مند شویم یک فضایی را تحت عنوان پیشنهاد رشته‌های جدید گذاشته‌ایم که اگر متقاضی یک رشته جدید را می‌خواهد به آنجا می‌رود. برخی فقط یک عنوان خالی را می‌گویند. خب طبیعتاً خیلی قابلیت پیگیری را ندارد. گاهی اوقات می‌بینیم که چیزی که آن فرد می‌گفته و عنوانی که آن فرد برای آن رشته گذاشته با آنچه که عملاً برای آن رشته اتفاق می‌افتد خیلی متفاوت است؛ بنابراین حداقل اطلاعاتی را از آن‌ها می‌خواهیم که بگویند که شامل چه مجموعه فعالیت‌هایی می‌شود. گاهی اوقات می‌بینیم که فرد فقط عنوان را تغییر داده و در قالب رشته‌های قبل می‌گنجد و رشته جدیدی نیست. در هر صورت ما پیشنهادات جدید را از مردم، دستگاه‌های اجرایی، ادارات کل و استان‌ها و طرق دیگر می‌گیریم و استقبال می‌کنیم. به دستگاه‌های تخصصی مربوطه می‌دهیم و بررسی می‌کند و اگر آن‌ها تأیید کردند، به فهرست رشته‌های جدید اضافه می‌شود. بعد از این که افراد رشته مورد نظر را انتخاب کردند با ورود به سامانه مشاغل خانگی سه فعالیت مستقل، تحت پوشش و پشتیبان را داریم؛ اگر فرد می‌خواهد به شکل مستقل و خویش فرما کار کند، یعنی صفر تا صد کار را خود به تنهایی انجام دهد، گزینه فعالیت مستقل را انتخاب می‌کند. اگر مایل باشد زیر مجموعه شخص دیگری کار کند، مثلاً در رشته فرش یا یکی از رشته‌های صنایع دستی مهارتی دارد، اما تمایل یا امکان حضور مستقیم در بازار را ندارد و می‌خواهد کسی باشد که برای او موارد اولیه تأمین کند و کسی باشد که محصولات او را به فروش برساند و به طور کلی از آن فرد حمایت و پشتیبانی انجام دهد، به این نوع فعالیت تحت پوشش می‌گوییم. افرادی که مایل هستند به این شیوه عمل کنند گزینه تحت پوشش را انتخاب می‌کنند. اشخاصی که این امکان را دارند تعدادی دیگر را مدیریت یا پشتیبانی یا راهنمایی کنند، گزینه پشتیبان را انتخاب می‌کنند. پشتیبان شامل اشخاص حقیقی و حقوقی می‌شود که متناسب به وضعیتی که آن فرد دارد، گزینه مربوطه را انتخاب می‌کند. فرم ثبت نام هر کدام از آن‌ها متفاوت است؛ و فرم ثبت نام دو بخش است؛ بخش اول مشخصات فردی اشخاص است و بخش دوم مشخصات مربوط به آن فعالیت و طرحشان است. به نوعی طرح توجیهی آن‌ها است که در آنجا مشخص می‌کنند می‌خواهند چه فعالیتی انجام دهند و اطلاعات لازم مربوط به فعالیت‌شان در آن فرم درج می‌شود. بعد از ثبت نام یک کد رهگیری به افراد داده می‌شود که لازم است عزیزان آن کد رهگیری را نگهداری کنند و داشته باشند. بعد از تکمیل فرم ثبت نام یک پیامی به متقاضی داده می‌شود که ثبت نام شما تکمیل شد. یک مشکلی که ما این گونه مواقع داریم این است که ما به دلیل طولانی بودن فرآیند بعد از بخش اول که عرض کردم صرفاً اطلاعات اشخاص است این کد رهگیری به اشخاص داده می‌شود، اما این برای این است که به هر دلیلی آن زمان حوصله یا زمان نداشت یا اطلاعات لازم را آن زمان نداشت و لازم بود جایی دیگری اطلاعات بگیرد و فرم را تکمیل کند، نیاز نباشد از اول شروع به وارد کردن اطلاعات کند و این کد رهگیری را در هر مرحله‌ای که می‌آید به فرد داده می‌شود. اما این به مفهوم تکمیل ثبت نام نیست. خیلی از متقاضیان این مشکل را دارند که صرفاً قسمت اول را تکمیل کرده‌اند و بعد اعتراض می‌کنند که کار ما مانده است. همانگونه که ما چندین بار این پیام در سامانه داده می‌شود تا زمانی که متقاضی پیام «ثبت نام شما تکمیل شد» را دریافت نکرده است، نمی‌تواند از ثبت نام مطمئن باشد. در هر صورت بعد از این که ثبت نام تکمیل شد، طرح از طریق همان سامانه می‌رود برای دستگاه اجرایی مربوطه و همان جا طرح مورد بررسی قرار می‌گیرد. اگر در دستگاه اجرایی برای این طرح به مشکلی برخورد کردند، طرح به فرد قاضی برگردانده می‌شود. از طریق همان سامانه پیامی به فرد ارسال می‌شود که طرح شما چنین مشکلی دارد و باید اصلاح شود یا ممکن است به هر دلیلی قابلیت اجراء در خانه را نداشته باشد. فرد چند روز بعد از ثبت نام از طریق همان کد رهگیری که عرض کردم یا کد ملی می‌تواند به سایت مراجعه کند و ببیند که وضعیت طرح چگونه است.

امامدادی: اگر مرحله ثبت نام را درست انجام داده باشند -، چون خیلی زیاد پیش می‌آید که این مرحله را کامل انجام ندادند- تا زمانی که طرح بررسی شود و بعد پیام داده شود، اصولاً نباید بیش از ۱۵ روز باشد.

امامدادی: خیر، چندان زمان بر نیست. مشکل هنگامی است که بسیاری از عزیزان اطلاعات را تکمیل نکرده‌اند یا زیاد رصد نمی‌کنند و پیام که داده می‌شود پیگیری نمی‌کنند.

امامدادی: به آن مفهوم برای مجوز ما محدودیت سنی را نداریم.

امامدادی: خیر نداریم.

امامدادی: خیر نداریم. اما ممکن است برای برخی از رشته‌ها تحصیلات خاص دانشگاهی نیاز باشد. بستگی به آن رشته خاص دارد. مثلاً برخی از رشته‌های فرهنگی و هنری مثل خیلی از رشته‌هایی که به فعالیت اصحاب رسانه و هنرمندان مربوط می‌شود، کار‌هایی که در فضای انیمیشن، IT و یا ICT انجام می‌شود، سایت‌هایی که انجام می‌شود و بحث تولید محتوا گاهی برخی از این‌ها تحصیلات خاص دانشگاهی می‌خواهند. اما سعی کرده‌ایم به گونه‌ای باشد که برای افرادی که مهارت دارند، اما تحصیلات دانشگاهی ندارند هم امکان فعالیت باشد.

امامدادی: بخشی از رشته‌های فنی که قابلیت اجراء در خانه را داشته باشند را جزء کار‌ها داریم. اما تأکید ما بر عدم ایجاد مزاحمت برای اعضای خانواده و واحد‌های هم جوار است.

 

 

 

امامدادی: اگر اجاره باشد، مشکلی ندارد. اجاره نامه را بیاورند و مالک هم ممانعتی نکند و برای فعالیت رضایت داشته باشد که وسط کار با اعتراضش مانع ادامه کار نشود. عرض کردم برای سن هم که محدودیتی نداریم. اما خیلی از عزیزان می‌خواهند تسهیلات دریافت کنند...

امامدادی: حدود ۳۳۰ یا ۳۴۰ رشته هر سال مورد بازنگری قرار می‌گیرد. رشته‌ها باید توسط دستگاه اجرایی و دستگاه تخصصی مربوطه به تأیید برسد. به عنوان مثال یک سری رشته‌ها به دلیل حساسیت بیشتری که دارند به عنوان رشته‌های ستاره دار از آن‌ها یاد می‌کنیم. مثل تعداد زیادی از رشته‌های مربوط به مواد غذایی که به دلیل حساسیتی که دارند علاوه بر این که جهاد کشاورزی به عنوان دستگاه اجرایی تخصصیشان باید تأیید آن را بدهد، نیاز است یک تأییدیه هم از وزارت بهداشت و به شکل مشخص‌تر از دانشگاه علوم پزشکی شهرستان خودشان بگیرند که بررسی شود آیا فضای کار آن‌ها برای تولید آن محصولات مربوط به مواد غذایی مناسب است یا خیر؟ از این‌ها تحت عنوان رشته‌های ستاره دار یاد می‌کنیم که شرایط خاصی دارند. تعدادی از رشته‌های فرهنگی هنری هم به دلیل آن حساسیت‌های خاصی که دارند نیاز است حتماً با آن دستگاه اجرایی که فرهنگ و ارشاد اسلامی است هماهنگ شود. چون ما برای تسریع و تسهیل در کار به تعدادی از دستگاه‌های غیرتخصصی و نهاد‌های حمایتی اجازه صدور مجوز را داده‌ایم و تفویض اختیار شده است. اما در عین حال علاوه بر این تسریع وتسهیل، بحث تخصص برای ما یک بحث خیلی مهمی است که نگاه تخصصی و فنی به این موضوع شود. به همین دلیل بنیاد شهید یا کمیته امداد در کنار آن دستگا‌های اجرایی تخصصی، بحث صدور مجوز را هم دارند. اما برای برخی از رشته‌ها مثل همین رشته‌های ستاره دار که عرض کردم اگر افراد بخواهند در کمیته امداد یا بنیاد شهید هم مجوزی صادر کنند، حتماً باید آن تأییدیه لازم را از وزارت بهداشت یا از فرهنگ و ارشاد اسلامی گرفته شود تا مطمئن باشند مشکلی پیش نیاید.

امامدادی: من از شما اجازه می‌خواهم که یک بار دیگر تعریف مشاغل خانگی را خدمتتان عرض کنم و متناسب با آن تعریف بگوییم شما چه رشته‌هایی می‌شود. شغلی یا فعالیتی که توسط عضو یا اعضای خانواده در قالب یک طرح مشخص صورت می‌گیرد که منجر به تولید کالا یا خدماتی می‌شود که در بازاری خارج از محل سکونت عرضه می‌شود. پس طبیعتاً آرایشگری، پزشکی یا آموزش‌های حضوری نمی‌تواند در این حوزه قرار بگیرد. برای مثال پزشکی فرد باید از بیرون به داخل منزل آن‌ها مراجعه کند و بیمار یا پزشک یک کدام باید به منزل دیگری مراجعه داشته باشند. آرایشگری و آموزش‌های حضوری نیز اینچنین است. یک سری فعالیت‌هایی که نیاز است فردی خارج از اعضای خانواده ترددی به منزل داشته باشد، در تعریف مشاغل خانگی نمی‌گنجد. برای این که عزیزان بدانند مشاغل خانگی شامل چه رشته‌هایی می‌شود، به همان سایت مشاغل خانگی که در ذیل سایت وزارت کار است مراجعه کنند. در آنجا می‌توانند آخرین فهرست رشته‌های مشاغل خانگی را بررسی و مطالعه کنند. ضمن اینکه همین الان هم خیلی از رشته‌های ما تحصیلات دانشگاهی نیاز دارد. ما در بررسی رشته‌ها به این سمت و سو رفته‌ایم. یک بازنگری و یک نگاه جدید به رشته‌های قدیمی داریم. خیلی از رشته‌های ما علی‌رغم ظرفیت زیاد و بالایی که دارند به دلیل نگاه سنتی و قدیمی که به آن‌ها شده و تکرار مکرراتی که در تولیدشان بوده، موجب شده نوآوری و خلاقیتی که لازم است در آن اتفاق نیافتد. خیلی از رشته‌های ما واقعاً جای فعالیت دارد. من نمی‌دانم فرصت داشتید که از نمایشگاه صنایع دستی که اخیراً در هفته دولت برگزار شد بازدید داشته باشید یا خیر، آن نوآوری که در برخی از فعالیت‌ها انجام شده بود واقعاً خیره کننده بود. من واقعاً به عنوان کسی که قبلاً مسئولیتی در سازمان صنایع دستی داشتم و مدیر صنایع دستی یکی از استان‌ها بودم، وقتی برخی از تحولات را در برخی از رشته‌ها می‌دیدم واقعاً لذت می‌بردم. از طرف دیگر گاهی متأسف می‌شدیم که برخی از رشته‌ها همچنان آن پیشرفت لازم در محصولاتشان نشده است. ما در بحث رشته‌های سنتی و قدیمی به ویژه در رشته‌های صنایع دستی یک نگاه نوآوری و ایجاد خلاقیت و به روز رسانی رشته‌ها است را دنبال می‌کنیم. یک سری رشته‌های جدید مثل ویراستاری، مترجمی، بحث‌های مشاوره‌ای، تولید انیمیشن، ایجاد روزنامه‌های مجازی، آنچه که در فضای IT و ICT قابلیت اجرا دارد یا یک سری رشته‌های دیگری که می‌بینیم ارزش افزوده بسیار خوبی دارد و امکان تولید آن محصولات در منزل وجود دارد که پیگیر آن‌ها هستیم. اما صرفاً بحث تولید مد نظر ما نیست.