«نه جنگ، نه صلح»؛ رویکرد اروپا برای حفظ وضع موجود مابین ایران و آمریکا

دیدارنیوز ـ پس از آنکه دونالد ترامپ به مقام ریاست‌جمهوری در ایالات متحده آمریکا دست یافت، از بین وعده‌های انتخاباتی خود خروج از برجام را بسیار جدی گرفت و در اولین فرصتی که این امکان برایش فراهم شد، آن را اعلام عمومی کرد. این سیاست رئیس‌جمهور تازه کار آمریکا که تا پیش از این، تجارت پیشه بود، اروپا را بر آن داشت تا برای حفظ ایران در برجام، راه جبران را در پیش گیرد.

برهمین اساس کانال مالی تحت عنوان " SPV " را پیشنهاد داد تا بر طبق آن، تبادلات اقتصادی ایران با سایر کشور‌ها بدون مزاحمت از جانب تحریم‌ها صورت پذیرد، اما رئیس‌جمهور آمریکا بلافاصله شرکت‌های اروپایی را تهدید به اعمال تحریم کرد و نتیجه آن شد که این بنگاه‌های اقتصادی، عطای کار در ایران را به لقایش بخشیدند و از کشور خارج شدند.

این مسئله سبب انتقادات تند و تیز از دولت حسن روحانی در داخل کشور به واسطه پذیرش برجام شد اما اروپایی‌ها در تلاش مجدد، سازوکار مالی دیگری تحت عنوان "اینستکس" را به تصویب رساندند که براساس آن، قرار بود تبادلات مالی با واحد پولی غیر از دلار صورت گیرد. این طرح با کش و قوس‌های فراوانی در نهایت به میزبانی فرانسه نهایی شد اما از آن روز تاکنون، فعالیت خاصی از اروپایی‌ها در قالب این ساز و کار مالی دیده نشده است.

این کم‌کاری اروپایی‌ها سبب شد تا ایران از حق قانونی خود در برجام بهره ببرد و به تعلیق گام به گام آن رو آورد. ایران در گام نخست در ۱۸ اردیبهشت ماه، رعایت محدویت‌های مربوط به نگهداری ذخایر اورانیوم غنی شده ۳.۶۷ و ذخایر آب سنگین را لغو کرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم تأیید کرد که ایران از محدوده ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده ذیل توافق هسته‌ای فراتر رفته است. دو ماه بعد گام دوم کاهش تعهدات برجامی با افزایش غنی سازی اورانیوم از ۳.۶۷ به ۴.۵ درصد کلید خورد که بازهم به تائید آژانس رسید و با وجود رفت و آمد‌ها به فرانسه و خبر‌هایی که در آن مقطع احتمال پیشامد مثبتی را مطرح می‌کرد، اکنون همه منتظر برداشتن گام سوم در روز ۱۶ شهریورماه هستند.

در رابطه با ویژگی‌های گام سوم و اینکه چه اقداماتی رونمایی خواهد شد، چندی پیش بهروز کمالوندی اعلام کرد که افزایش تعداد سانتریفیوژها، نصب دوباره سانتریفیوژ‌های IR-۲ و IR-۲M، افزایش تعداد سانتریفیوژ‌های فعال در آبشار‌های غنی‌سازی و غنی‌سازی ۲۰ درصدی از گزینه‌های مطرح در این گام است.

مهدی مطهرنیا استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل در گفتگو با دیدارنیوز ارزیابی خود را از رفتار اروپایی‌ها در برابر برداشتن گام سوم کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران چنین مطرح کرد: اروپا موفق به ایجاد یک فضای مثبت در راستای باقی ماندن ایران در برجام شده است، چراکه برجام را از یک جهت مهمترین میراث دیپلماسی اتحادیه اروپا در دهه‌های اخیر می‌شمارد و از طرف دیگر به خوبی بر این امر واقف است که ایران و جغرافیایی که من بار‌ها در دو دهه گذشته بیان کردم "نوهارتلند " یعنی فلات ایران و حد فاصل میان خلیج فارس و خلیج عدن، برای نظم نوین آینده جهانی بسیار اهمیت دارد؛ بنابراین کد ژئوپولتیک و ژنوم ژئواستراتژیک ایران ایجاب می‌کند که سه قدرت بزرگ جهانی یعنی آمریکا، اتحادیه اروپا و چین در جهت چیرگی بر این منطقه با هم رقابت شدید داشته باشند.

وی در ادامه اضافه کرد: ایالات متحده آمریکا به بهانه برخود با ایران بر آن است که خود را در قالب نظامی ـ امنیتی و با پیمان‌هایی که هم اکنون در حال پیاده‌سازی آن است بر منطقه چیره کند، بنابراین نگرانی از کنار آمدن ایالات متحده آمریکا و ایران در یک فرآیند تاریخی و شگفتی ساز از یک سو و از سوی دیگر منازعه شدید نظامی بین ایران و آمریکا به همان اندازه برای اروپا مسئله‌ساز خواهد بود. با این حساب رویکرد اساسی اتحادیه اروپا و کشور‌های اروپایی حفظ وضع موجود است، به گونه‌ای که ایران به آمریکا نزدیک نشود و یا آمریکا به ایران دست نیابد و از سوی دیگر فضایی که در آن تنش‌ها موجب درگیری ایالات متحده آمریکا با ایران و به فرجام رسیدن پرونده ایران در کاخ سفید می شود ایجاد نشود. به ویژه اکنون در قالب دوری گزینی آلمان‌ها از فضای بازی‌های سیاسی امنیتی بین‌المللی از یک سو و مریضی مرکل و کنار کشیدن او از بازی‌های متفاوت سیاسی بین‌المللی و حذف سنت کلاسیک آلمان‌ها بعد از ورسای موجب شده است تا حدود زیادی فرانسه زمینه‌های ایجاد فضای مناسب برای رهبری اتحادیه اروپا در چهارچوب ضعف انگلستان در ماجرای برگزیت و خروج انگلیس از اتحادیه اروپا را برای خود فراهم سازد.

این استاد دانشگاه در این رابطه اظهار داشت: از این نظر اخبار گوناگونی می‌شنویم که تبدیل آن به دیتا بسیار سخت است، اما می‌توان آن‌ها را تا حدودی راستی آزمایی کرد. به این معنا که فرانسوی‌ها هم اکنون در پی ایجاد فضای مناسب برای دیدار حسن روحانی و ترامپ هستند. دیداری که اگر صورت پذیرد، می‌تواند در حال حاضر یک نیمه شگفتی باشد، چرا که از یک سو ایران با مواضع انقلابی خود با محوریت هویتی تعریف انقلاب اسلامی در مبارزه با ایالات متحده آمریکا رو به رو است که به هر ترتیب پرچم‌داری بزرگ آن رهبری نظام جمهوری اسلامی است که با جملات و گزاره‌های بسیار صریح و روشن اعلام کرده است جنگ، مذاکره، میانجی و مبادله پیام با ترامپ را نمی‌پذیرد، پس با توجه به محوریت هویتی مبارزه با آمریکا برای انقلاب اسلامی در چند دهه گذشته اگر مذاکره‌ای صورت پذیرد که این مذاکره بر حسب اتفاق با دولت ترامپ باشد ـ دولتی که کاملاً از سوی رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران نفی شده است ـ تا حدود زیادی می‌تواند در ارزش‌ها و اصول انقلاب تزلزل ایجاد کند که ایشان پرچم‌داری و حرکت آن را تنظیم کرده‌اند، از طرف دیگر در ایران فشار‌های کشنده اقتصادی وجود دارد که می‌تواند کمرشکن و نابود کننده اقتصاد ملی ایران باشد.

مطهرنیا در ادامه اضافه کرد: رسیدن فروش نفت به مرز‌های ۳۰۰ هزار بشکه در روز در حالی که حداقل ۷۰۰ هزار بشکه فروش نفت روزانه، نیاز مبرم دولت ایران برای اداره امور کشور محسوب می‌شود، تا حدود زیادی می‌تواند معنادار و قابل تغییر و به این ترتیب اثر گذار در روند وقایع باشد. پس اروپایی‌ها از دو جهت در نگرانی هستند؛ اول اینکه ایران و آمریکا به یک منازعه شدید در منطقه روی آورند و با شدت گرفتن این منازعه در ارتباط با رویارویی نظامی ایران و آمریکا، منطقه کامل به آتش کشیده شده و قیمت نفت افزایش پیدا کند و با افزایش قیمت نفت عقب‌ماندگی جامعه اروپایی از ایالات متحده آمریکا در صنعت بیشتر ادامه یابد. مسئله دوم این است که هزینه‌های این جنگ به واسطه نزدیکی اروپا به ایالات متحده آمریکا و سردمداری آمریکا در سرمایه‌داری جهانی به خود این کشور‌ها تحمیل شود. علی رغم این‌که کشور‌های فوق از او دوری هم می‌جویند یعنی همانگونه که در جنگ عراق و آمریکا، لیبی و سوریه از آن دوری جستند، اما ناچاراً بعد از اقدام ایالات متحده آمریکا در پرتو نیاز موجود در ساختار اتحاد میان آمریکا و اروپا به آن پیوستند، لذا اروپایی‌ها تلاش دارند که اجازه ندهند که این منازعه به جنگ تبدیل شود و رو در رویی نظامی شکل بگیرد.

این کارشناس روابط بین الملل در این خصوص که تا ۱۶ شهریور یک هفته بیشتر باقی نمانده است، توضیح داد: اروپایی‌ها در پی ایجاد فضایی هستند که بتوانند به عنوان حد حایل و یا دولت حایل بین آمریکا و ایران عمل کرده و بدین ترتیب از یک سو به ایران نزدیک و از سوی دیگر نزدیکی‌های خود را به آمریکا حفظ کنند و وضع موجود را شکل دهند، بنابراین تلاش دارند که ایران از برجام خارج نشود. خروج ایران از برجام در گام سوم می‌تواند زمینه ساز فضای مناسب برای هم‌گرایی انگلیس و آمریکا در دوره جانسون شود و از این جهت زمینه‌هایی را ایجاد کند که آمریکا بتواند در جهت ایجاد اجماع بین‌المللی فزون‌تر بین آمریکا و اروپا علیه ایران در افکار عمومی بهره بیشتری ببرد.

وی در ادامه تصریح کرد: با توجه به برنامه‌ریزی انگلستان برای خروج از اتحادیه اروپا در قالب برگزیت و تلاش آمریکا برای چیرگی بر لندن در جهتی که لندن را بیش از گذشته در کلونی خود قرار دهد و این گرایشی که علی‌رغم مقاومت‌های متفاوت در این زمینه گاه و بیگاه در انگلستان در عمل دیده می‌شود، می‌تواند زمینه‌های برخورد آمریکا از طریق انگلستان و فشار انگلستان بر ایران با توجه به اصطکاک‌های موجود فراهم آید، بنابراین درصورتی که آمریکا بتواند مقاومت انگلستان را در حمایت از تهران در چهارچوب برجام کاهش دهد و برداشتن گام‌های بعدی ایران در خروج از برجام، این اثر را بر لندن بگذارد، تا حدی خواهد توانست برای ایران مخاطره‌انگیز باشد.

این استاد دانشگاه درباره برداشتن گام سوم یعنی بازگشت به نقطه اول افزود: گام سوم با توجه به نوع رویکرد ایران که همواره بر ماندن در برجام تأکید دارد و اصطلاحاً می‌گوید ما ظرف یک ساعت می‌توانیم به مراحل پذیرش کامل برجام باز گردیم در واقع تلاشی است برای تحت فشار قرار دادن اتحادیه اروپا در جهت حفظ وضعیت حایل بین ایران و ایالات متحده آمریکا با ادراک این معنا که اروپایی‌ها هم در یک رقابت شدید با آمریکایی‌ها در شکل دادن به نظم آینده قرار دارند، اما اگر این مرز به درستی رعایت نشود می‌تواند در آینده به ضد خود تبدیل شود. در حالی‌که اخبار متفاوت تأیید نشده‌ای هم در باب مذاکرات پنهان ایران و اروپا در جهت نزدیک شدن به آمریکا در محافل گوناگون مطرح است، اما در وضعیت کنونی به هیچ عنوان نمی‌توان به آن‌ها اکتفا کرد.