خطر بیخ گوش زردکوه (گزارشی از جاده‌سازی در زردکوه و آسیب‌های محیط زیستی)

دیدارنیوز ـ زردکوه جان دارد. خون با اصالت بختیاری‌ها در رگ‌هایش جاری است. این کوه پر صلابت نه‌تنها برای مردمان استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان ارزشمند است، بلکه تعصب ایرانیان را نیز دربردارد. از این رو هر گونه تغییر حالتی که به پیکره آن لطمه وارد کند بی‌‌‌شک مصداق تخریب محیط‌زیستی است. با این حال یکی از نامزدهای انتخاباتی مجلس دهم در چهارمحال و بختیاری وعده احداث جاده‌ای عشایری در زردکوه بختیاری را با هدف تسهیل رفت‌وآمد عشایر در دوران تبلیغات انتخاباتی خود داد.

 

به‌گفته فعالان محیط‌زیست این طرح نه‌تنها برای جامعه عشایری منطقه مناسب نیست، بلکه با توجه به شیب تند یال‌های زردکوه تبعاتی را به‌همراه دارد. از سوی دیگر، باید گفت که مقام‌معظم رهبری در دیدار با مسئولان و دست‌اندرکاران منابع طبیعی و حفظ محیط‌زیست بر حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی تاکید کردند و آن را نیازمند برنامه‌ریزی، تدبیر، پیگیری مستمر و جدی و قاطعیت دستگاه‌های مرتبط دانستند. به‌گفته ایشان حفظ محیط‌زیست یک وظیفه حاکمیتی است که باید با تهیه سند ملی محیط‌زیست و پیوست زیست‌محیطی برای همه طرح‌های عمرانی و صنعتی و همچنین جرم‌انگاری تخریب محیط‌زیست به این وظیفه بسیار مهم عمل شود. مقام شامخ رهبری با تاکید بر اینکه حفظ محیط‌زیست یک وظیفه حاکمیتی است، بیان کردند که تهیه سند ملی برای محیط‌زیست، پیوست محیط‌زیستی برای همه طرح‌های عمرانی، صنعتی و تجاری، پالایش و بازنگری قوانین برای جرم‌انگاری تخریب محیط‌زیست، و تقویت نظارت‌های بی‌‌‌اغماض از مهم‌ترین راهکارها برای حفظ محیط‌زیست و مقابله با سودجویان و قانون شکنان است.

 

با تمام این تفاسیر مدتی است که احداث جاده عشایری «پنبه کال» در یال‌های پرشیب زردکوه بختیاری خبرساز شده و طرفداران محیط‌زیست را نگران ساخته است. مساله‌ای حائز اهمیت که اگر پشتوانه زیست‌محیطی نداشته باشد، قطعا تبعات آن ایران را به خود درگیر خواهد کرد. این در حالی است که ما با بحران آبی دست و پنجه نرم می‌کنیم و در این راستا زردکوه به‌عنوان منبع تولید آب شیرین در زاگرس نقش قابل ملاحظه‌ای دارد و کوچک‌ترین خدشه‌ای به آن موجب تخریب محیط‌زیست می‌شود. از این رو باید بیش از پیش به احداث جاده‌هایی در مسیر کوهستان‌ها توجه کرد و در این حوزه به مطالعات زیست‌محیطی و گزارش‌های ارزیابی پرداخت.

«برخی مسئولان به جای اینکه عملکردشان منطبق با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی باشد، طرح‌هایی را با نام توسعه‌ای بدون هیچ‌مجوزی اجرا و آن را با عنوان خدمت به مردم توجیه می‌کنند. مردم هم در سودای اینکه چنین طرح‌هایی در منطقه توسعه‌ ایجاد می‌کنند، به نتایج اجرای این پروژه‌ها امیدوار می‌شوند. این در حالی است که این طرح‌ها نه‌تنها پیامد مثبتی برای منطقه ندارند، بلکه می‌توانند پیامدهای زیانباری هم داشته باشند.» اینها را یوسف فرهادی‌بابادی، فعال محیط‌زیست و عضو کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان به «آرمان» می‌گوید. به‌گفته او یال‌های پرشیب زردکوه بختیاری از کنار یخچال‌های زاگرس می‌گذرد و ایجاد جاده «پنبه کال» باعث می‌شود که طبیعت این منطقه که به‌عنوان میراث طبیعی ثبت شده است از بین برود. فرهادی بابادی ادامه می‌دهد: قرار است جاده «پنبه کال» منطقه کوهرنگ در استان چهارمحال وبختیاری را به استان خوزستان متصل کند.

 

حال سوال اینجاست جاده‌ای که شش ماه از سال زیر برف است چگونه می‌تواند در فصل‌هایی مانند زمستان در نقش جاده‌ ترانزیتی عمل کند؟ نکته دیگری که وجود دارد این است که بسیاری از طرح‌های جاده‌ای داخل استان چهار محال و بختیاری که اتفاقا حیاتی هم هستند و برخی نیز در همین شهرستان کوهرنگ واقع شده‌اند نزدیک به 20 سال است که معطل مانده‌اند. ما تعجب می‌کنیم که چگونه پروژه «پنبه کال» بدون هیچ‌مجوز قانونی و ردیف اعتباری توسط مسئولان استان کلنگ‌زنی می‌شود؟ عضو کمپین مردمی حمایت از زاگرس مهربان بیان می‌کند: ما انتظار داریم با توجه به منویات محیط‌زیستی مقام رهبری در مورد ارائه پیوست‌های محیط‌زیستی، مسئولان پروژه‌هایی منطبق با حفظ محیط‌زیست و پیوست‌های محیط‌زیستی ارائه دهند و در رابطه با تبعاتی که برای منطقه دارند بررسی کارشناسی انجام شود. فرهادی بابادی اظهار می‌کند: بنابراین وقتی مقام ‌معظم رهبری به‌صراحت تاکید می‌کند که ضروری است همه پروژه‌ها دارای پیوست‌های محیط‌زیستی باشند، چرا پروژه‌هایی بهره‌برداری می‌شود که حتی مجوزهای اولیه قانونی را ندارند؟ مسلما چنین اتفاقاتی ایجاد توقع می‌کند. البته بنده به حسن نیت امام جمعه محترم استان واقف هستم که می‌گویند باید به عشایر خدماتی داده شود، اما زیست عشایر متناسب با اقلیمی است که وجود دارد. وقتی جاده زده می‌شود، چنین شرایطی از بین می‌رود. در واقع با جاده‌زنی‌ها به‌نوعی تقویم کوچ از بین خواهد رفت و ما شاهد از بین رفتن مراتع توسط عشایر هستیم. فرهادی بابادی یادآور شد: با توجه به اعتراضات گسترده‌ای که به این طرح شده است پروژه احداث جاده «پنبه کال» به منظور تعیین تکلیف متوقف شده است.

احداث جاده «پنبه کال» در مسیر یک جاده مال‌رو بسیار قدیمی شروع شده که پیشینه تاریخی دیرینه‌ای دارد. دقیقا این مسیر از یال‌های پر شیب زردکوه بختیاری به یخچال‌های برفی می‌رسد و از آنجا دور می‌زند و دوباره در یال‌های پر شیب زردکوه بختیاری بالا و پایین می‌شود. این در حالی است که خیلی راحت می‌توان این مسیر را به جاده گردشگری تبدیل کرد. فعالان محیط‌زیست براین باورند به جای اینکه مقامات ارشد چهارمحال و بختیاری دستگاه‌های مکانیکی راه انداخته و یال‌های پرشیب را تخریب و به جاده‌ای خطرناک توام با فرسایش خاک و سایر تهدیدات تبدیل کنند، می‌توانند این جاده را به‌عنوان یک فرصت گردشگری سنگ‌فرش کنند و مسیری حدود 20 کیلومتر هم پیاده رو باشد که دقیقا از زیر یخچال‌های برفی عبور کند. دقیقا با چنین کاری درآمدزایی برای عشایر آن منطقه نیز حاصل می‌شود. به بیان دیگر یال‌های پرشیب زردکوه بختیاری یکی از زیباترین مناطق است که ظرفیت‌های گردشگری خوبی دارد و نه‌تنها خسارت محیط‌زیستی ندارد، بلکه می‌تواند درآمد ایجاد و به بحث اشتغال پایدار منطقه کمک کند.

 

به‌گفته فعالان محیط‌زیست اگر واقعا توجیه مقامات ارشد چهارمحال و بختیاری کمک به اشتغال مردم یا ساماندهی عشایر است، باید به این سمت بروند که از ظرفیت‌های اشتغال‌زایی پایدار همخوان با شرایط اکولوژیکی منطقه استفاده کنند نه اینکه جاده بزنند، آن هم جاده‌ای در دامنه‌های یال‌های پر شیب منطقه زردکوه که فاقد هرگونه مطالعه و گزارش ارزیابی است. دامنه‌هایی که خاکش به‌شدت حساس به فرسایش است. دقیقا این منطقه بالای تونل‌های انتقال آب کوهرنگ یک و دو است و فرسایش‌ خاک باعث می‌شود که تاسیسات پایین دست تونل‌های انتقال آب و سدهایی مانند زاینده‌رود که در پایین دست سد زده شده به‌شدت در معرض تخریب و تهدید قرار گیرند. فعالان محیط‌زیست بر این باورند که احداث جاده عشایری «پنبه کال» در یال‌های پرشیب زردکوه بختیاری یک کار کاملا غیرکارشناسی است و نباید به بهانه حمایت از مردم اتفاق ناپایداری در منطقه رقم بخورد که نه مشکل معیشتی مردم را حل و نه به پایداری کوهستان کمک ‌می‌کند. آنها می گویند که این پروژه بر اساس یک رفتار پوپولیستی و مردم فریبی است. مضاف بر اینکه در دولتی که شعار محیط‌زیستی دارد و موظف به اجرای قانون است احداث پروژه‌ای به‌صورت کاملا غیرقانونی به میان آمده است. این مساله از یک طرف ترویج بی‌‌‌قانونی در جامعه و از طرف دیگر توقعات کاذب و نا بجا را برای جامعه محلی ایجاد می‌کند. فعالان محیط‌زیست انتظار دارند با چنین مدیرانی که با بی‌کفایتی ناهنجارهای اجتماعی و توقعاتی را در جامعه محلی به وجود می‌آورند، برخورد شود، چرا که اگر هر مقامی بخواهد قانون را اجرا کند و جلوی این پروژه را بگیرد، مردم محلی فکر می‌کنند که حقوقی از آنها تضییع شده است.

 

بنابراین این مساله می‌تواند منجر به تنش‌های اجتماعی شود. آن هم درست در زمانی که ما به‌شدت در جوامع محلی و مناطق مختلف کشور نیاز به همدلی داریم. فعالان محیط‌زیست معتقدند با چنین رفتارهای نابخردانه که از طرف مدیران دستگاه‌های دولتی دیده می‌شود، امکان دارد که امنیت کشور به مخاطره بیفتد. در واقع آنها از این زاویه به ماجرا نگاه می‌کنند. از سوی دیگر، فعالان محیط‌زیست می‌گویند پروژه‌ای که هیچ‌‌گونه مطالعه، مجوز و ردیف تامین اعتباری ندارد، نباید آغازبه‌کار کند. آنها بر این باورند که مسئولان نباید اطلاعات نادرست بدهند و مردم را به سمتی ببرند که آنها فکر کنند با احداث این جاده تمام مشکلات معیشتی و اقتصادی‌شان حل خواهد شد. باید برخورد جدی با چنین مدیرانی انجام شود. در بیانیه شبکه تشکل‌های محیط‌زیستی استان چهارمحال و بختیاری از آقای اقبال عباسی، استاندار چهارمحال و بختیاری درخواست شده که به این مساله رسیدگی کند.