یعنی رسانه‌های جمعی به‌ویژه سینما و تلویزیون از طریق آنچه «بودریار»، نظریه پرداز رسانه «فراواقعیت» می‌خواند، می‌کوشند واقعیت جدیدی را خلق کنند و زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهند. از این جهت هشدار پلیس کاملا بجا است. چرا که این عمل ضد زندگی اجتماعی سالم است؛ بنابراین همه باید برای جلوگیری از عمومی شدن این رفتارها تلاش کنیم.
دیدارنیوز ـ چند روز پیش رئیس پلیس مبارزه با موادمخدر ناجا از طرح تذکرات و مطالبات پلیس نسبت به ترویج احتمالی مصرف موادمخدر و روانگردان در برخی محصولات سینمایی، تلویزیونی و شبکه نمایش خانگی خبرداد. سردار مسعود در توضیحی در این باره گفت: «ستاد مبارزه با موادمخدر سیاست‌های کلی در قالب طرح جامع پیشگیری از اعتیاد تدوین و به تمامی دستگاه‌ها از جمله صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ابلاغ کرده و تمامی این دستگاه‌ها ملزم به اجرا و رعایت آن هستند.» اما چقدر این تذکر و این طرح جدی گرفته می‌شود؟ آخرین تصویر از عادی‌سازی دخانیات در رسانه که شاید اکثر ما دیده باشیم، سیگار کشیدن مهران مدیری، بازیگر و کارگردان تلویزیون و سینما در یک نشست مطبوعاتی بود که واکنش‌های زیادی را به‌دنبال داشت اما این همه ماجرا نیست چرا که در برخی از فیلم‌های صداوسیما به وضوح نشان داده می‌شود که مردهایی درحال سیگار کشیدن هستند. بدون توجه به بدآموزی و عواقب آن. در سال‌های اخیر در فیلم‌های ایرانی آنچه که مشاهده شده معتادان غالباً مرد، مجرد، بیوه یا مطلقه و بیشتر آنها تحصیل‌کرده و دارای مدارک دانشگاهی هستند. برای بررسی بیشتر این موضوع و تحلیل این رفتارهای ضداجتماعی به سراغ کارشناسان رفتیم.
افزایش مصرف سیگاراز65میلیارد نخ به90 میلیارد
عبدالرضا عزیزی، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس در این باره به «آرمان» می‌گوید: طبیعی است هنرپیشه‌ها در بین نسل جوان طرفدارهایی دارند. نسلی که قطعا احساساتی هستند و می‌توانند از آنها الگو برداری کنند. هنرپیشه‌هایی که قهرمان فیلم هستنداگر بیایند به‌طور مستقیم تبلیغ سیگار کنند می‌توانند در اشاعه دخانیات خیلی موثر واقع شود. تا چندی پیش مصرف سیگار در ایران 65 میلیارد نخ بود اما امروز به بالای 90 میلیارد نخ رسیده است که بخشی از آن می‌تواند نتیجه همین بی‌توجهی‌ها باشد. هنرپیشه‌ها باید بدانند که رفتارهایی که منجر به زیان‌های اجتماعی می‌شود را نباید تبلیغ کنند. چه در فیلم‌های تلویزیونی و سینمایی و چه در حوزه عمومی. چرا که آنها مانند بقیه مردم عادی نیستند. رفتارهای آنها می‌تواند از طرف جوانان در جامعه بازتولید شود و منجر به همین افزایش مصرف آمار سیگار شود.
عزیزی ادامه داد: درست است که جمعیت کشور زیاد شده اما آمار جوانانی که به مصرف دخانیات رو آورده‌اند هم افزایش یافته است. این وضعیت در حالی است که خود سیگار مقدمه‌ای است برای روی‌آوردن به سایر مواد مخدر از جمله مواد مخدر سنگین‌تر مانند شیشه، گل، ماری‌جوانا و تریاک. اصلا خود سیگار چهار هزار سَم دارد و 60 درصد سرطان‌زا است. مایک اصطلاحی داریم که می‌گوییم: «همه سرطان ریه می‌گیرند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود.» می‌دانید که سیگار علاوه بر این به سرطان زبان، سرطان ریه، سرطان مری و سرطان معده گسترش پیدا می‌کند و در کل 85 درصد سرطانی‌ها سرطان ریه می‌گیرند. به همین دلیل هنرپیشه‌ها، به‌ویژه هنرپیشه‌هایی که محبوب جوانان هستند باید در فیلم‌هایی که بازی می‌کنند در این زمینه بیش از پیش توجه کنند و مراقب سلامت عمومی باشند.
هنرمندان علیه مصرف دخانیات
این عضو کمیسیون اجتماعی معتقد است که هر چقدر ما در زمینه پیشگیری هزینه کنیم در واقع روی سلامت عمومی سرمایه‌گذاری کرده‌ایم. در نتیجه هم هزینه‌ها پایین می آید و هم عوارض آن کمتر می‌شود و در نهایت میزان آسیب‌های اجتماعی کاهش می‌یابد. از این جهت اتفاقا خود همین هنرپیشه‌ها می‌توانند علیه مصرف دخانیات و مواد مخدر در صفحات مجازی‌شان موثر عمل کنند. چرا که دنبال کنندگان زیادی دارند. از سوی دیگر برای کنترل و کاهش مصرف مواد مخدر در کشور تنها دولت و رسانه‌ها و هنرمندان نقش ندارند، بیشتر مسئولیت بر عهده خانواده‌ها و خود مردم است. این نماینده مجلس ادامه داد: باید جوانان را نسبت به انواع مواد مخدر و تاثیر مخرب بر جسم و روان مصرف کننده و عواقب اجتماعی آن آگاه کرد، این اطلاع‌رسانی‌ها و آموزش‌ها در قالب‌های مختلفی همچون کلاس‌های آموزشی، واحدهای درسی در دانشگاه، رسانه‌ها و مطبوعات در حال انجام شدن است و قطعاً باعث کاهش مصرف خواهد شد.
عادی‌سازی به بهانه‌های مختلف
عزیزی توضیح داد: فقط در فیلم‌ها و تولیدات سینمایی نیست که این اتفاق می‌افتد، توزیع مواد مخدر در مدارس، کتابخانه‌ها و آموزشگاه‌ها با عناوین و ترفند‌های مختلفی همچون افزایش تمرکز، دقت و بی خوابی، چند وقتی است باب شده و ما نمی‌توانیم دائما در مدارس و آموزشگا‌ه ها از نیروهای امنیتی و انتظامی استفاده کنیم، آموزش و آگاهی در این زمینه بیشترین تاثیر را در کاهش گرایش و مصرف مواد مخدر خواهد داشت. اعتیاد یک موضوع بسیار پیچیده است به نوعی که در تمامی جهان به عنوان یک معضل بزرگ اجتماعی شناخته شده است. عضو کمیسیون اجتماعی مجلس می‌گوید: هر چند ستاد مبارزه با مواد مخدر در این زمینه طرحی دارد که به صداوسیما و وزارت ارشاد ابلاغ کرده اما با اجتماعی کردن مبارزه با مواد مخدر و اعتیاد روند رو به رشد مصرف و توزیع را تا حدی کنترل می‌توان کنترل کرد هر چند در کل نهادها و موسسات به تنهایی نمی‌توانند کار محسوسی انجام بدهند و باید خانواده‌ها و رسانه‌ها برای آموزش و اطلاع‌رسانی هر چه بیشتر مردم وارد میدان عمل و مبارزه با مواد مخدر بشوند.
نوجوانان فکرمی‌کنند سیگار کشیدن عادی است
در این میان داور شیخاوندی، جامعه‌شناس هم به «آرمان» می‌گوید: عادی‌سازی مصرف مواد مخدر و انواع آن یک عامل آن این است که جمعیت ایران به نسبت 30سال پیش بیشتر شده است. در نتیجه به جمعیت مصرف‌کنندگان هم اضافه می‌شود و خواه‌ناخواه این افزایش جمعیت مصرف هم عادی‌سازی در پی خواهد داشت. متاسفانه از در دهه‌های گذشته به‌ویژه قبل از انقلاب در سینماها و تلویزیون این رفتارها زیاد دیده می‌شد. حالا هم کافی است که هنرمندان سیگار را لای انگشتان‌شان بگذارند و وارد فیلم‌ها کنند تا نوجوانان و جوانان به این کار تحریک شوند.این جامعه‌شناس توضیح می‌دهد: حتی کسانی هم که سینما می‌روند، اگر مصرف نکنند به این ناهنجاری روی می‌آورند. شما توجه کنید که بچه‌های کوچک همیشه ادای چپق کشیدن، سیگار کشیدن و رفتارهای پدرشان را درمی‌آورند حالا یک نوجوان که الگویش یک هنرمند باشد چقدر می‌تواند روی او اثر بگذارد؟ پس آنها فکر می‌کنند که این رفتاری عادی است و به بازتولید آن می‌انجامد در نتیجه فکرمی‌کنند سیگار کشیدن عادی است. پس بهتر است که جلوی چنین فیلم‌هایی گرفته شود.
بر دوش بزرگ‌مان ایستاده‌ایم
شیخاوندی تاکید می‌کند: همه عادت‌های ما از رفتارهای بزرگ‌مان نشات می‌گیرد. در واقع ما بر دوش بزرگ‌مان ایستاده‌ایم. اگر فیلم‌سازان به همین نکته توجه کنند می‌دانند که یک نخ سیگار برای یک نوجوان یعنی پا گذاشتن در راهی که او آغازگرش بوده است. نتیجه این می‌شود در همان 15 سالگی شروع به مصرف سیگار و یا خیلی از مواد دیگر که حالا دیگر برای همه عادی شده و در کوچه و خیابان‌ها شاهد آن هستیم. جوانان با این رفتارها مرد شدن و زن شدن خود را به رخ می‌کشند در حالی که این یک آسیب اجتماعی است. هر چند در مقرراتی که برای ساخت فیلم‌ها آمده این رفتار ممنوع است اما باز در برخی از این فیلم‌ها همچنان دیده می‌شود. هنرمندان می‌توانند در جاهایی که برای نقش بازی کردن ناچار به استفاده از دخانیات یا مواد مخدر هستند، در جاهای دیگر جبرانش کنند. برای مثال برخی از این هنرمندان در فضای مجازی دنبال کنندگان میلیونی دارند. آنها می‌توانند از این طریق به فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش مصرف مواد مخدر و دخانیات کمک کنند نه اینکه به ترویج و عادی‌سازی در فیلم‌ها بپردازند. اساس کار بر این است که در کل نباید استفاده شود که حالا بخواهند برضد آن عمل کنند. در این میان باید تبلیغاتی نه در سطح جمعی بلکه در سطح وسیع اجتماعی برای جلوگیری از این عادی‌سازی صورت بگیرد. به عقیده این جامعه‌شناس علاوه بر تولیدات سینمایی مساله دیگری که می‌تواند از عادی‌سازی مصرف جلوگیری کند، پیشگیری است. پیشگیری در لغت به معنای «دفع» آمده است. در زمینه پیشگیری سه موضوع انسان اعتیادپذیر، محیط اعتیادساز و عامل اعتیاد را باید در نظر گرفت. در نتیجه، برای پیشگیری باید با توجه به ریشه اعتیاد در زمینه‌ها و موارد خاص با درایت تمام، دست كم، یكی از این علل را حذف كرد تا زنجیره اعتیاد از هم بپاشد. پیشگیری از اعتیاد باید در دو جهت مورد توجه قرار گیرد. از طرف تقاضا و از طرف توزیع. هر كدام از این دو جهت ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. راهكارهای پیشگیری از عرضه كننده، مجموعه فعالیت‌هایی است كه از منبع تولید تا مصرف كننده را در برمی‌گیرد. از این رو، ضروری است كه عوامل مستعدكننده گرایش به مواد مخدر مانند نابسامانی‌های خانواده، دوستان بد، مدرسه، و محل زندگی نامناسب مورد توجه قرار گیرند.
تلاش جمعی برای جلوگیری از عادی‌سازی
شیخاوندی می‌گوید: باید بدانیم که رسانه‌ها تصورات ما را درباره مسائل بنیادین اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بازنمایی می‌كنند و به شیوه‌هایی كه ما درباره این مسائل می‌اندیشیم، شکل می‌دهند. بر اساس نظریه بازنمایی، رسانه‌های جمعی همچون فیلم‌ها واقعیت اجتماعی را منعکس نمی‌كنند، بلکه واقعیت‌های اجتماعی را در قالب ساختار روایی آنها خلق و به عبارت بهتر برساخت می‌شود. یعنی رسانه‌های جمعی به‌ویژه سینما و تلویزیون از طریق آنچه «بودریار»، نظریه پرداز رسانه «فراواقعیت» می‌خواند، می‌كوشند واقعیت جدیدی را خلق كنند و زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار دهند. از این جهت هشدار پلیس کاملا بجا است. چرا که این عمل ضد زندگی اجتماعی سالم است. بنابراین همه باید برای جلوگیری از عمومی شدن این رفتارها تلاش کنیم.
منبع: آرمان/ آسو محمدی/۲ اسفند ۹۷
