چهارمین نشست علمی بررسی اندیشههای آیت الله منتظری با عنوان «حق حاکمیت ملت، انتخابات و نظارت بر انتخابات، با نگاه به دیدگاههای آیت الله منتظری» با حضور جمعی از اساتید دانشگاه، روحانیون، چهرههای سیاسی و اجتماعی، زنان و جوانان، در تهران برگزار شد.
دیدارنیوز: چهارمین نشست علمی بررسی اندیشههای آیت الله منتظری با عنوان «حق حاکمیت ملت، انتخابات و نظارت بر انتخابات، با نگاه به دیدگاههای آیت الله منتظری» با حضور جمعی از اساتید دانشگاه، روحانیون، چهرههای سیاسی و اجتماعی، زنان و جوانان، در تهران برگزار شد.
فاطمه فرجی وکیل دادگستری مجری نشست بود. جلسه با تلاوت قرآن توسط سعید عرفانی از اساتید دانشگاه و نویسنده کتاب «حکمت زندگی» آغاز شد. به رغم عدم اطلاع رسانی عمومی نشست، برخی از شخصیتهای فرهنگی و سیاسی مانند مصطفی معین، لطف الله میثمی، حبیب الله پیمان، سعید منتظری، خسرو منصوریان رئیس انجمن توانیاب، علی مهرداد از نهضت آزادی، حاجی یوسفی پزشک جراح، ناهید حسنزاده زاده کارگردان، فاطمه گوارایی فعال مدنی و ملی مذهبی، جمال ساداتیان سفیر اسبق ایران در انگلیس و استاد دانشگاه، سید حسین صنیع خانی مدیرعامل ازمان مردم نهاد همیاران نازیآباد، علی اکبرجعفری نماینده مجلس ششم محمود دردکشان و دهها نفر دیگر از کنشگران مدنی و سیاسی نیز حضور داشتند.
در این نشست عمادالدین باقی، بهرام شجاعی، منصور میرسعیدی، مریم باقی، موحدی ساوجی و هادی قابل طی سخنانی به تبیین اندیشهها آیت الله منتظری پیرامون حق حاکمیت ملت، تعیین سرنوشت، انتخابات و نظارت پرداختند.
عمادالدین باقی دبیر علمی همایش در سخنان افتتاحیه ضمن بیان تاریخچه کوتاهی از اندیشه دموکراسی و انتخابات از یونان باستان تا دوران معاصر و اشاره به اینکه ارسطو و افلاطون واگذاری انتخاب فرمانروایان به رای توده را موجب تباهی جامعه و به قدرت رسیدن فرومایگان میدانستد و این اندیشه در دهههای اخیر در نقد دموکراسی دوباره جان گرفته است، افزود: ما امروز وقتی از دموکراسی سخن میگوییم به معنای حق حاکمیت ملی مبتنی بر آرای عمومی است. رای هویتدار و تعریف شده دموکراسی غیر از غوغا یا به تعبیر گوستالوبون «انبوه خلق» و توده یا توهم جمعی است که در جامعه شناسی از آن بحث میشود. ظهور رسانههای انفرادی و شبکههای اجتماعی این مسئله را پیچیدهتر کرده و امروزه در فضای مجازی و شبکههای اجتماعی گاهی لایک و کامنت را هم جایگزین نظر مردم میکنند و با استناد به چند تا لایک زیر یک پست میگویند ببینید مردم چه نظری دارند؟ این تعریف از نظر مردم و دموکراسی بدتر از حکومت فرومایگان خواهد شد. رای و نظر مردم از طریق صندوق یا به هر شکلی که هویت داشته و معرِّف باشد، پایه دموکراسی است.
سپس بهرام شجاعی مولف کتاب «مردم سالاری دینی» در بیان مبانی اندیشه مردم سالاری آیت الله منتظری گفت: از دید آیه الله منتظری اصل اول در روابط انسان در فضای عمومی نفی ولایت و سلطه احدی بر دیگریست. این اصل حق حاکمیت انسان بر خویش را که وجدانی است تثبیت میکند؛ خداوند این سلطه را از او در فضای عمومی سلب نکرده و او را به اختیار خود گذاشته که به ضرورت نظم اجتماعی به تشخیص خودش بخشی از حق حاکمیت خود را به فرد یا افراد واجد صلاحیت در حدود مشخص و زمان معین واگذار کرده و حق نظارت بر آنها را برای خودش حفظ کند.
سخنران دوم منصور میرسعیدی استاد حقوق دانشگاه علامه طباطبایی بود که سخنان خود را با طرح موضوع «نفی تغلب» در مورد رابطه دین و سیاست و حکومت چهار دیدگاه شروع کرد و گفت: دیدگاه اول از آموزه جدایی دین از سیاست میگوید و اینکه دین هدفش سعادت اخروی و سیاست و حکومت هدفش سعادت زندگی است. دوم دیدگاهی است که برای دین وجه اجتماعی هم قائل است و معتقد است دین احکامی را برای مناسبات سیاسی و اجتماعی در نظر میگیرد و رویکردش بیشتر سلبی است. دیدگاه سوم پا را فراتر میگذارد و معتقد است در دین آموزههای ایجابی قدرت برای تصدی و نظارت است. دیدگاه چهارم همان نگاه گروه سوم است با این تفاوت که ایده تصدی قدرت به خودی خود نه خوب است نه بد. اصل وجود قدرت برای بقای جامعه لازم است، اما مهم هدفی است که دنبال میکنند. دیدگاه چهارم را آیت الله خمینی در نظریه ولایت فقیه به خصوص در رویکرد اواخر عمر مطرح کرد و آیت الله منتظری آن را گسترش داد. اما دو مبنای نظریه نصب و نظریه انتخاب نقش تعیین کننده در در این دیدگاه دارد یعنی اگر انتخاب مردم را به عنوان منبع مشروعیت قدرت بپذیریم باید به نتایج آن تمکین کنیم. آیت الله منتظری اگر هم از چارچوب شرع برای حکومت سخن میگوید مرادش رعایت محرمات قرآنی است یعنی محرمات فرازمانی و فرامکانی که در قرآن آمده، اما در مورد شکل حکومت از نظر او رای مردم و رضایت و انتخاب مردم اصل است و اگر مردم حکومت را نخواهند حکومت نمیتواند به عنوان اینکه نماینده خداست و مجری احکام دین است خود را به زور به مردم تحمیل کند.
پس از دقایقی تنفس و پذیرایی، نشست ادامه پیدا کرد.
مریم باقی نویسنده کتاب «زنان در جنگ» (حقوق زنان در مخاصمات مسلحانه داخلی و بینالمللی) در سخنانی پیرامون تعارض حاکمیت خدا و مردم در قانون اساسی در ابتدا با تعریف حاکمیت ملی تاکید کرد: " قدرت نهایی، تصمیم گیری ملت است و قدرت ملت که ابزار اصلی آن انتخاباتها و همه پرسی هاست، منبع مشروعیت حکومت هستند؛ بنابراین هرچیز که محدود کننده این قدرت باشد، ضد حاکمیت ملی است. "
او با اشاره به اصولی از قانون اساسی گفت گرچه اصل ششم، جمهوری اسلامی را با اتکای به آرای عمومی میداند، اما اصول دیگری بعضا این اصل و حق را محدود کردهاند.
باقی افزود: اصول قانونی اساسی با اینکه در اصل ۵۶ به نوعی اصل حاکمیت مردم را در طول حاکمیت خدا و حقی غیر قابل سلب میداند، اما در اصولی دیگر نتوانسته تعارض میان خدا و مردم را حل کند. اصل ۴ همه قوانین و مقررات کشور از از فرهنگی، سیاسی، نظامی، مدنی، مالی، اقتصادی جزایی، اداری و ... را صرفا بر طبق موازین اسلامی میداند که شورای نگهبان منبع تشخیص آن است.
او ضمن تشریح عملکرد و وظایف شورای نگهبان که علاوه بر سلطه بر تمام قوانین، بر تمام انتخاباتها از ابتدا تا انتها آنهم از نوع استصوابی نظارت دارد؛ یعنی همان انتخاباتها که قدرت ملت در آننهفته است. اضافه کرد، تفسیر کلیه قوانین نیز با شورای نگهبان است. اما نحوه انتخاب اعضای شورای نگهبان دموکراتیک و منبعث از رای ملت نیست.
او در قیاس این شورا با قانون اساسی مشروطه در نحوه انتخاب اعضا و عملکرد و وظایف گفت، آن شورا بر اساس روال سنتی از میان اعضای معرفی شده توسط مراجع تقلید به مجلس شورای ملی معرفی میشدند، اما این شورا قائم به تایید قدرت است. گرچه شورای نظارت بر قانون در مشروطه هیچگاه درست تشکیل نشد.
باقی، همچنین ضمن بیان اینکه اگر آیت الله خمینی در دهه چهل، مبتکر ولایت فقیه بود، آیت الله منتظری شارح ولایت فقیه بود و نیز شورای نگهبان را برای صیانت از رای ملت در برابر دستکاریها در انتخابات لازممی دانست و در خبرگان قانون اساسی در تصویب اصول مربوط به آن نقش داشت، اما کمی پس از استقرار انقلاب، تغییراتی در نگاهشان ایجاد شد و در بازنگری ۶۸ هیچکدام از آن اصول را تایید نکردند و به نقد خود پرداختند.
او گفت:" علاقهمندان آیت الله منتظری واقف هستند که نقد، راز مانایی است؛ و همچنان که به آزادگی، صداقت، صراحت، شجاعت و نظرات ناب ایشان در زمینه حقوق انسان میبالند، انتقاد از خود و شجاعت از انتقاد از خود را هم در ایشان یک مشخصه بارز میدانند. "
باقی در پایان، برخی سخنان آیت الله منتظری را در کتابهای مختلفی که از ایشان برجا مانده درباره نگاههای بعدی شان قرائت کرد. مطالب که در درباره این موارد بود؛ شیوه حکومت که میتواند با تحول شرایط جامعه دگرگون شود و یا انتقاد آیت الله نسبت بی تجربه گریها در زمان تصویب قانون اساسی و اینکه غرض شان از تصویب اصل ۹۹ و وجود شورای نگهبان، عدم تکرار دخالتهای سوء رژیم سابق در انتخاباتها بود از جمله اینکه آرای مردم را باطل میکردند نه آنکه این شورا خود در بین کاندیداها افراد خاصی را انتخاب کند و مردم مجبور باشند بین آنها رای دهند.
آخرین سخنران نشست محمد حسن موحدی ساوجی نویسنده کتاب «دین و جمهوریت» بود.
وی در تبیین دیدگاههای آیت الله منتظری درباره حاکمیت مردم و حق تعیین سرنوشت گفت: با توجه به مکتب آیتاللهالعظمی منتظری از منابع دینی (کتاب، سنت و عقل) برای حق بر انتخاب و خطا یا همان حق تعیین سرنوشت، به هشت دلیل میتوان اشاره داشت. دلیل اول مشیت خدا بر اختیار انسان در انتخاب درست یا نادرست است. خدا هیچگاه نخواسته است که آدمی در گزینش راه صواب مجبور باشد.
دلیل دوم با توجه به آیات ۸ و ۹ سوره ممتحنه، مشروعیت نیکی و احسان به غیر مسلمانانی است که به خاطر دینداری مسلمانان با آنان قتال نکرده و از کاشانه خود بیرون نساختهاند، چراکه سلب حقوق بنیادین از جمله حق انتخاب با احسان و دادگری هماهنگی ندارد.
سوم. فحوای قاعده الناس مسلطون علی اموالهم است که به قیاس اولویت بر تسلط انسان بر جان و فکر و اندیشهاش دلالت دارد.
چهارم معاهده پیامبر اکرم صلیالله علیه و آله و سلم با غیر مسلمانان از جمله مشرکان در مدینه است که حقوق آنان را تضمین فرموده است. پنجم شرایط سیاسی است که برخی قبایل هنگام پذیرش اسلام با پیامبر داشتند و مورد پذیرش آن حضرت قرار میگرفت. ششم اختیار غیر مسلمانان در پذیرش اسلام پس از دعوت به آن میباشد. هفتم روایاتی است که بر بیعت مردم با حضرت مهدی علیه السلام دلالت دارد، و نیز بر حکومت آن حضرت بر اساس رضایت مردم دلالت دارد؛ و هشتم اعتبار سیرههای مستحدث بر اساس دیدگاه آیتالله منتظری است که در صورت عدم مخالفت با شریعت اعتبار دارد.
در پایان هادی قابل به عنوان اختتامیه نشست با اشاره به سوابق برگزاری این سلسله نشستها و تشکر از دست اندرکاران و میهمانان نشست و میزبان افزود: ما به عنوان شاگردان استاد فرزانه مان مرحوم آیت الله منتظری وظیفه داریم تا هر آنچه از اندیشههای ایشان چه در درسها و چه در دیدارهای خصوصی دریافت کردهایم، برای نسل حاضر و آیندگان بیان کنیم. نباید نظرات روشن و آینده نگر و راهگشای ایشان را بفراموشی بسپاریم. ما در برگزاری این نشستها مشکلات و موانع بسیاری داریم و بخاطر نگرانی از جلوگیری از برنامه نمیتوانیم اطلاع رسانی قبلی کنیم و از این که در فضاهای محدود و با امکانات اندک نمیتوانیم از خیل مشتاقان و شما بزرگواران بطور شایسته پذیرایی کنیم عذرخواهی میکنیم.
