امانالله قرایی مقدم، جامعهشناس با اشاره به اجرای مجازات قصاص در ملاعام در روزهای اخیر گفت: این اقدام میتواند وجهه بینالمللی کشور را تحت تأثیر قرار دهد و ایران را بهعنوان کشوری معرفی کند که به دنبال خشونت و اعدام است.
دیدارنیوز: یک جامعه شناس با اشاره به اجرای مجازات قصاص در ملأ عام در روزهای اخیر گفت: این اقدام میتواند وجهه بینالمللی کشور را تحت تأثیر قرار دهد و ایران را بهعنوان کشوری معرفی کند که به دنبال خشونت و اعدام است. در نتیجه، رسانههای بیگانه میتوانند بهراحتی این تصویر منفی را از ایران به دنیا منتقل کنند. این امر نه تنها به روح و روان جامعه آسیب میزند، بلکه چهره ایران را «خشونتطلب» معرفی میکند و فرهنگ چند هزار ساله ایران را نیز زیر سؤال میبرد.
به نقل از «توسعه ایرانی» در روزهای اخیر، بازتاب گسترده تصاویری از اجرای احکام قصاص در معابر عمومی، بار دیگر مباحثی جدی را در محافل داخلی و بینالمللی برانگیخته است. این تصاویر که با استفاده از ابزارهایی، چون جرثقیل و در منظر همگان به نمایش درآمدهاند، نه تنها در رسانههای داخلی بلکه در سطح جهانی نیز بازتاب وسیعی یافته است.
ابوالفضل فاتح، فعال سیاسی و کارشناس ارتباطات در یادداشتی با اشاره به تغییر گستره قصاص در ملأ عام نوشت: در حالی که ورود به مباحث فقهی و حقوقی مربوط به صدور احکام، در صلاحیت متخصصان این حوزه است، اما پیامدهای بازنمایی اینگونه صحنهها در «ملأ عام جهانی» و تأثیر آن بر سیمای ایران و مکتب تشیع، موضوعی است که نیازمند تأمل جدی و کارشناسانه است.
به گفته وی امروز، با پیشرفت خیرهکننده فناوریهای ارتباطی و گسترش بیسابقه فضای مجازی، مفهوم «ملأ عام» دگرگون شده است. دیگر این مفهوم محدود به جمعی در یک روستا یا شهر نیست، بلکه میلیونها چشم در سراسر جهان، لحظه به لحظه وقایع را رصد میکنند. هر تصویر و هر خبر، میتواند موجی عظیم، چه مثبت و چه منفی، در افکار عمومی جهان برانگیزد. در چنین شرایطی، «سیمای ملتها» پیش از هر چیز، معیار قضاوت درباره آنهاست و بسیاری از مظلومیتها، با تخریب همین چهرهها آغاز میشود.
وی در بخش دیگری از یادداشت خود با تاکید بر بازنگری در شیوه اجرای این نوع احکام بیان کرد: در همهی نظامهای قضایی، اصل بر صیانت از عدالت و فلسفهی حقوق و احکام، و توجه به دلایل و زمینههای وقوع جرم و راههای پیشگیری از آن است. حتی پس از صدور یک حکم «عادلانه» نیز، در شیوه اجرای آن نمیتوان از پیچیدگیهای دنیای امروز و تأثیرات ملی و فراملی آن غافل شد. از همین رو، شایسته است قوهی قضائیه و نهادهای ذیربط که در گذشته نیز تغییراتی درصدور احکام جایگزین یا جایگزینی شیوهها داشته است، با نگاهی ژرفنگر و آیندهساز، کمیتهای متشکل از فقها، حقوقدانان و کارشناسان اجتماعی و ارتباطی برای تحلیل و بازنگری در شیوههای اجرای احکام تشکیل دهد. چنین بازنگری، نه تضعیف عدالت، بلکه تقویت شأن آن در پرتو مقتضیات زمان و مکان است و بیتوجهی به این مهم، چه بسا هزینههای سنگینی بر امروز و آینده تحمیل خواهد کرد.
در واقع در عصر حاضر، با پیشرفتهای شگرف فناوریهای ارتباطی و رسانهای، مفهوم «ملأ عام» از یک فضای محدود محلی به یک «ملأ عام جهانی» تغییر یافته است. این تحول بنیادین به این معناست که هر تصویر، خبر یا رفتاری که در عرصه عمومی یک کشور رخ میدهد، به سرعت در معرض دید میلیونها چشم در سراسر جهان قرار میگیرد و میتواند موجی عظیم، چه مثبت و چه منفی، در افکار عمومی جهانی ایجاد کند. در چنین شرایطی، «سیمای ملتها» به معیاری اساسی برای قضاوت درباره آنها تبدیل شده است و از این رو، هر تصمیم و اقدامی که در منظر جهانی قرار میگیرد، از جمله شیوههای اجرای مجازاتها، دیگر صرفاً یک مسئله داخلی نیست؛ بلکه بخشی جداییناپذیر از دیپلماسی عمومی و هویت بینالمللی یک کشور محسوب میشود.
این وضعیت، به ویژه در مورد شیوههایی نظیر اعدام در ملأ عام، چالشهای جدی را برای ایران به همراه دارد. بازنمایی اینگونه تصاویر، به دلیل فقدان زمینه و اطلاعات کافی برای مخاطبان جهانی که نه از جزئیات اتهامات متهمان آگاهند و نه با مبانی فقهی و حقوقی احکام آشنایی دارند، میتواند به سوءبرداشتهای گسترده و خدشهدار شدن چهره کشور و مکتب بینجامد. در شرایطی که فضای رسانهای بینالمللی غالباً نابرابر است و تلاشهایی برای تخریب چهره ایران صورت میگیرد، مراقبت حداکثری از برداشتی که از مردم و کشورمان در ذهن جامعه جهانی ساخته میشود، یک ضرورت «زیست راهبردی» است.
علاوه بر تأثیرات بینالمللی، باید به کارایی داخلی این شیوهها نیز توجه کرد. پرسش اینجاست که آیا اجرای عمومی احکام در زمانه کنونی، آنگونه که انتظار میرود، در پیشگیری از جرم و اصلاح مؤثر بوده است؟ این در حالی است که ایران همچنان از آمار بالایی در مجازاتها در جهان برخوردار است. ازاینرو ضروری است که قوه قضاییه برای تحلیل و بازنگری در شیوههای اجرای احکام اقدام کند.
اعدام در ملأعام باعث افزایش خشونت در جامعه میشود
امانالله قرایی مقدم، جامعهشناس در گفتوگو با «توسعه ایرانی»، در تحلیل این پدیده، بر ابعاد روانی و اجتماعی آن تأکید کرد. به گفته وی، بر اساس احساس همدردی که بهطور کلی یک نوع سرمایه اجتماعی است و در جامعه وجود دارد، وقتی که اعدام در ملأ عام به وقوع میپیوندد، فرزندان، جوانان، نوجوانان، دختران، پسران و حتی بزرگسالان از نظر روحی و روانی آزرده میشوند. این پدیده موجب افزایش خشونت و خشونتگرایی در جامعه میشود، زیرا بر اساس تئوری چرخش خشونت، صاحبنظران معتقدند که از خشونت، خشونت زاده میشود.
وی ادامه داد: یکی از موضوعات تئوری خشونت و پرخاشگری در جامعه همین موضوع است. وقتی قصاص در ملأ عام اتفاق میافتد جوانان، دختران، زنان و مردان این صحنهها را میبینند و نه تنها از نظر روحی و روانی آزردهخاطر میشوند، بلکه این مسئله در روح و روان آنها حک میشود و تا زمانی که زنده هستند، در مغز آنها رسوب میکند و باعث گسترش خشونت در جامعه میشود.
این جامعه شناس در بخش دیگری از صحبتهای خود با اشاره به اینکه امروزه دیگر ملأعام به واسطه فضای مجازی گستره بیشتری پیدا کرده است و دامنه آن تغییر کرده گفت: مشاهده اعدام در ملأ عام، تصویری در ذهن افراد ایجاد میکند که در تمام عمر در یاد و خاطره آنها باقی میماند. از نظر سیاسی، روحی و روانی، آرامش و امنیت در جامعه، و همدلی و همدردی، این نوع رفتارها جامعه را آزرده میکند. البته تفاوت بین مشاهده این صحنهها از تلویزیون یا فضای مجازی و دیدن آنها در ملأ عام بسیار زیاد است. در تلویزیون و فضای مجازی بهطور محدود نمایش داده میشوند، اما در فضای واقعی، تأثیرات روحی و روانی عمیقتری دارند.
اعدام چاره کار نیست
قرایی مقدم گفت: من بهعنوان یک جامعهشناس و بر اساس تجربیات گذشتهام، معتقدم که اعدام چاره کار نیست. باید به عوامل بوجود آورنده این پدیدهها توجه کرد. عواملی که موجب میشوند فردی به اعدام محکوم شود، شامل خانواده، محل نشو و نما، نوع اعتقادات، مسائل اقتصادی و فرهنگی است و این عوامل باید اصلاح شوند. بر اساس تئوری لوین، میدان زندگی ما باید مورد توجه قرار گیرد. یک سیاستمدار یا حاکم باید به فکر باشد که عوامل به وجود آورنده رفتارهای خشونتآمیز را شناسایی و از بین ببرد.
این جامعه شناس در بخش دیگری از این گفتوگو تصریح کرد: اعدام در ملأ عام میتواند وجهه بینالمللی کشور را تحتتأثیر قرار دهد و ایران را بهعنوان کشوری معرفی کند که به دنبال خشونت و اعدام است. در نتیجه، رسانههای بیگانه میتوانند بهراحتی این تصویر منفی را از ایران به دنیا منتقل کنند. این امر نه تنها به روح و روان جامعه آسیب میزند، بلکه فرهنگ چند هزار ساله ایران را نیز زیر سؤال میبرد.
ایران باید بهعنوان کشوری با فرهنگ صلحطلب شناخته شود
قرائی مقدم گفت: ایران باید بهعنوان کشوری با فرهنگ صلحطلب و آرامشجو شناخته شود و نه بهعنوان کشوری که به دنبال خشونت و اعدام است. از نظر من، اعدام در ملأ عام نه تنها از لحاظ جهانی، بلکه از لحاظ روحی و روانی نیز آثار منفی عمیقی بر جامعه، بهویژه بر نوجوانان و جوانان دارد. این نوع مجازات در مغز آنها حک میشود و میتواند باعث بدبینی، نارضایتی و گسترش خشونت شود.
وی ادامه داد: بر اساس تئوری کورت لوین که در دهه ۴۰ مطرح شد و من نیز در دهههای ۷۰ به آن پرداختم، میدان زندگی و میدان نیروها نشان میدهد که تا زمانی که عوامل برانگیزنده مانند نوع خانواده، اعتقادات مذهبی، بیکاری، فقر و وضعیت معیشت وجود داشته باشند، نمیتوان انتظار کاهش جرم و آسیبهای اجتماعی را داشت. عوامل دیگر مانند محل زندگی، نوع تربیت والدین و شرایط خانوادگی نیز در این زمینه تأثیرگذار هستند. بنابراین، اعدام بهعنوان یک راهکار نه تنها نمیتواند به کاهش جرم و جنایت کمک کند، بلکه ممکن است باعث افزایش آن نیز شود.
