تجاوز نظامی اسرائیل به ایران و جنگ ۱۲ روزه بین ایران و اسرائیل همچنان مهم‌ترین موضوع در سپهر سیاسی ایران است.
دیدارنیوزـ گروه اجتماعی: تجاوز نظامی اسرائیل به ایران و جنگ ۱۲ روزه بین ایران و اسرائیل همچنان مهم‌ترین موضوع در سپهر سیاسی ایران است. در میانه اظهارنظر‌های نظامیان و سیاستمداران از گرایش‌های مختلف در مورد موضوع جنگ و چشم انداز آینده، تشکل‌های جامعه مدنی ایران با صدور بیانیه‌ای با عنوان «زندگی علیه جنگ» ضمن محکوم کردن تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران به دفاع از توان و عاملیت جامعه ایران برای ایجاد تغییر پرداختند. این بیانیه که ظرف مدت کوتاهی بسیاری از تشکل‌های مدنی و حتی چهره‌های اثرگذار علمی و فرهنگی و هنری به آن پیوستند، هر چند بازتابی به بلندی صدا‌های سیاسی مختلف نداشت، اما نمودی از واکنش جامعه مدنی ایران بود. جامعه مدنی‌ای که علیرغم محدودیت‌های مختلف همچنان نقشی اثرگذار و پایدار در تحولات اجتماعی ایران دارد و معمولا به جای سخن گفتن اهل عمل کردن است، هر چند عمل در حوزه‌هایی محدود و معین.
روز دوشنبه ۳۰ تیر ماه ۱۴۰۴ جمعی از نمایندگان تشکل‌های مختلف امضاکننده این بیانیه گرد هم آمدند تا به هر کدام از منظر خود به تبیین این متن مشترک و البته روایت‌ها و تحلیل‌هایشان از وضعیت جنگ و پساجنگ بپردازند.
در این نشست نخست دکتر مصطفی معین وزیر سابق علوم در دولت اصلاحات که سالهاست بر فعالیت در حوزه جامعه مدنی متمرکز شده است از سوی تشکل «رحمان» که یک نهاد مدنی در حوزه پژوهش و فرهنگ است و نیز انجمن اخلاق سخن گفت.
معین از طرف انجمن اخلاق بر لزوم تحقق جهانی عاری از جنگ و لزوم شنیده شدن صدای زندگی در میانه خشونت‌های بیشمار تاکید کرد. او از طرف تشکل «رحمان «تجاوز نظامی به ایران را به شدت محکوم کرد و بیان داشت که «جنگ نه آزادی می‌آورد و نه امنیت» جنگ ضد زندگی است و جامعه ایران شایسته زندگی است و نه خشونت. او با تاکید بر این که مهم‌ترین رکن همبستگی اجتماعی در طول جنگ اتحاد ملی و مقاومت مردم بود، برای پیشگیری از وقوع دوباره جنگ بر لزم بازگشت به مردم تاکید کرد.
در ادامه این نشست، صالح نقره‌کار مدیر گروه وکلای مدافع حقوق شهروندی نخست از تنها بودن ایران سخن گفت. او تاکید کرد که لازمه و پیش‌نیاز تحقق همبستگی اجتماعی احترام به حقوق و آزادی‌های ملت است. از جمله این حقوق حق بر امنیت و حق بر آزادی است. نقره‌کار تاکید کرد: «نهاد‌های مدنی تلاشگران ایجابی خیرعمومی هستند و باید نسبت به رفع موانع فعالیت‌های آنها اهتمام داشت. باید به مفهوم مشترکی به نام وطن توجه کنیم و این نکته را بدانیم که نظام حکمرانی همکارانه تنها متعلق به شرایط جنگی نیست. آخرین نکته مورد تاکید این حقوقدان لزوم تقویت نظام دادخواهی داخلی و بین‌المللی بود.
در ادامه کامران عاروان مدیر شبکه عاروان که شبکه انجمن‌های معلولین جسمی و حرکتی است به بیان دیدگاه‌های خود و شبکه متبوعش پرداخت. او با بیان این نکته که برای معلولان شرایط قبل از جنگ ۱۲ روزه هم عملا شرایط جنگی بوده است از تبعات مستقیم و غیرمستقیم جنگ برای معلولان و خانواده‌هایشان سخن گفت و از سیاستمداران خواست در زمان موضع‌گیری و تصمیم‌گیری به تبعات اقداماتشان برای معلولان هم توجه داشته باشند. عاروان روایت دردناکی از پدر و مادری معلول ارایه کرد که در این جنگ تنها فرزند خود را به دلیل استرس و فشار ناشی از جنگ از دست داده‌‍‌اند و اکنون بی‌پناه تنها مانده‌اند. عاروان تاکید کرد که جامعه باید برای شرایط جنگی مشابه آموزش ببیند و توانمند شود. مدیر شبکه عاروان به عنوان مثال از فرد معلولی نقل کرد که به دلیل جنگ به همراه خانواده از تهران خارج شده‌اند، اما در هر مکانی که ساکن شده‌اند دسترسی به سرویس بهداشتی برای معلولان ناممکن بوده است. مسائلی مانند دسترسی معلولان به پناهگاه در شرایط جنگی هم از جمله مواردی بود که عاروان به آن اشاره کرد.
در ادامه مینو مرتاضی لنگرودی از سوی تشکل حامیان جامعه مدنی (حجم) سخن گفت. او با تاکید بر این که جنگ ۱۲ روزه عبارت دقیقی نیست، چون جنگ همچنان ادامه دارد تاکید کرد که همبستگی اجتماعی باید حول مفهوم صلح شکل بگیرد و نقطه عزیمت حامیان جامعه مدنی هم صلح است. او گفت که فعالیت‌های صلح طلبانه تشکل‌ها و فعالان مدنی دقیقا مشابه فعالیت دیپلمات‌ها برای گریز از شرایط جنگی است. مرتاضی بیان کرد که پویش برای صلح و زندگی باید جهانی باشد و باید قدر سالکان راه صلح دانسته شود. نماینده حجم با تاکید بر لزوم بیان واقعیت ابعاد آلودگی ناشی از حمله به مراکز فعالیت‌های هسته‌ای بیان داشت که ابعاد جنگ محدود به یک منطقه و یک نسل نیست و نخواهد بود.
هدی مقدم از سوی گروه کیانا (نهاد مدنی در حوزه کودکان کار)، با تاکید بر اهمیت توجه به حق حیات و زندگی کودکان و آسیب‌پذیری کودکان از نظر روانی و ذهنی در شرایط جنگی بر لزوم توجه ویژه به این گروه تاکید کرد. او برگزاری فعالیت‌های سرگرم کننده و آموزشی برای کودکان و به خصوص کودکان گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر در دوران جنگ تاکید کرد.
مقدم روایتی از یکی از مراکز نگهداری کودکان در هنگام جنگ نقل کرد که در نزدیکی فرودگاه پیام واقع است. به گفته او در هنگام وقوع حملات هوایی کودکان کار اصرار به خروج از مرکز برای تماشای حمله را داشتند و به این رخداد به عنوان نوعی تفریح نگاه می‌کردند که نشانه از عدم آموزش در مورد خطرات مهلک ناشی از شرایط جنگی است.
طیبه دهباشی زاده مدیر عامل انجمن بیماران اسکیزوفرنی (احبا) هم در این نشست به ایراد سخن پرداخت. او در سخنان خود ضمن انتقاد از سازمان بهزیستی به دلیل عدم حساسیت لازم در مورد معلولان بیماری‌های روانی و عدم آمادگی این سازمان برای مراقبت از بیماران و سالمندان تاکید کرد که مسئله تامین دارو‌های این بیماران در دوران جنگ از مشکلات عمده این انجمن بوده است.
به گفته او این انجمن در طول جنگ ۱۲ روزه از طریق مجازی با بیماران و مخاطبان خود در ارتباط بود، اما به دلیل قطع اینترنت این ارتباط هم قطع شده و مشکلات زیادی برای آنها ایجاد شده بود.
او در بخشی از سخنان خود تاکید کرد که باید در مورد مسئله مرجعیت رسانه‌ای در کشور چاره اندیشی و اعتماد مردم به رسانه‌های عمومی داخلی بازسازی شود و مذاکره بین حکومت و ملت بر مذاکره با قدرت‌های خارجی تقدم دارد.
پیام روشنفکر به نمایندگی از انجمن جامعه شناسی ایران سخن گفت و با تاکید بر اینکه تاسیسات هسته‌ای و به خصوص دانشمندان هسته‌ای مانند سایر دانشمندان سرمایه‌های کشور هستند، از دست رفتن این سرمایه‌های علمی را مایه تاثر دانست. او که از سوی یکی از مهم‌ترین تشکل‌های مدنی علمی ایران سخن می‌گفت بر لزوم احیای عاملیت انجمن‌ها و تشکل‌ها در زمان جنگ و لزوم توجه به سازماندهی حرکت‌های مدنی ضد جنگ در ایران تاکید کرد.
روشنفکر در بخشی از سخنان خود به نامه انجمن جامعه شناسی ایران به انجمن بین المللی جامعه شناسی در آغاز تجاوز نظامی اسرائیل و آمریکا به ایران اشاره کرد. این نامه با پاسخ و واکنش سریع این نهاد علمی بین المللی مواجه شد که در این تجاوز محکوم و نقض قوانین بین المللی خوانده شده و با پژوهشگران و جامعه شناسان ایرانی و مردم ایران ابراز همبستگی شده بود. این نها پیش از این عضویت انجمن جامعه شناسی اسرائیل را به دلیل عدم موضع گیری صریح در مقابل نسل کشی در غزه تعلیق کرده بود.
احمد قویدل، مشاور هیات مدیره کانون هموفیلی ایران دیگر سخنران این مراسم بود. او تاکید کرد که متاسفانه ایران چندان برای جنگ آماده نبود و اگر در حوزه پدافند غیرعامل برنامه‌ریزی‌های لازم صورت نگرفته باشد، به هیچ وجه نمی‌توان درگیر شرایط جنگی شد. قویدل تاکید کرد که در مورد جنگ اخیر خوش شانس بودیم که ذخایر دارویی کشور به تازگی تامین شده بود و حداقل بیماران هموفیلی در این دوره دچار مشکل نبودند. وزارت بهداشت هم قبول کرد که داروی بیماران یک ماه زودتر ارایه شود و بیمه‌ها هم در این زمینه همکاری کردند، اما متاسفانه گاهی داروخانه‌ها تعطیل شدند. مسئله نسخه‌های الکترونیکی و احتمال لطمه به زیرساخت‌های آن هم از جمله مسائل مورد توجه این فعال اجتماعی بود.
قویدل در پایان سخنان خود تاکید کرد که این پویش نخستین تجربه جامعه مدنی ایران در حوزه صلح است و تاکید کرد که ما با دفاع مشروع مخالف نیستیم. دفاع مشروع در ساحت صلح تعریف می‌شود و در عین حال ما به بازدارندگی برای جلوگیری از وقوع جنگ هم اعتقاد داریم.
دکتر مریم رسولیان از انجمن روانپزشکان ایران در این نشست بیان کرد: وقتی که جامعه غرق در بحران است طبیعتا تاب آوری افراد تحت تاثیر قرار می‌گیرد. این عضو انجمن روانپزشکان ایران با اشاره به این که جامعه مدنی ایران از طیف گسترده‌ای از تفکر‌ها و گرایشات تشکیل شده است، تاکید کرد که نهاد‌های مدنی باید در حرکت جمعی سعی بر توافق روی اشتراکات حداقلی داشته باشند و همبستگی خود را قبل از وقوع بحران تقویت کنند.
رسولیان با تاکید بر این رسانه‌های خارجی و مشخصا شبکه ایران اینترنشنال نقش مهمی در تخریب روانی جامعه ایران در زمان جنگ داشت؛ گفت که درک فضای جنگی و تاثیر آن بر افراد حتی بر کادر درمان و جامعه پزشکی یک ضرورت مهم است که باید مورد توجه قرار بگیرد.
گلی باقری نیا از انجمن دنیای سالم که یک تشکل فعال در حوزه محیط زیست است، درسخنان خود در این نشست از لزوم تقویت فعالیت‌های جمعی در میان تشکل‌های جامعه مدنی ایران سخن گفت. این فعال حوزه حفاظت از محیط زیست گفت که جامعه مدنی ایران در صورت این که جزایر جدا از هم نباشد بسیار موثرتر است گفت ارتباط جامعه مدنی ایران با جامعه جهانی قطع شده است و این مسئله هم بر کارکرد آن در شرایط بحران اثر دارد.
او گفت فعالان محیط زیست حتی در زمان جنگ هم از فعالیت بازنماندند و در این دوره بود که آتش سوزی زاگرس توسط این فعالان مهار شد.
محمد جواد دردکشان مدیر عامل بنیاد توسعه کارآفرینی زنان و جوانان که در حال حاضر بر مقوله توسعه درونزای جوامع محلی به خصوص در مناطق محروم متمرکز است، در این نشست بیان داشت که یکی از بلندترین صدا‌های همبستگی در دوره جنگ از سیستان و بلوچستان بلند شد که یکی از محروم‌ترین مناطق کشور است. او بر لزوم ترویج زندگی به عنوان مهم‌ترین عنصر بازدارند جنگ تاکید کرد.
در نهایت این فیروزه صابر بود که به نمایندگی از شبکه کمک به جمع‌بندی کنش «زندگی علیه جنگ» پرداخت. صابر گفت که شبکه کمک به عنوان شبکه‌ای از نهاد‌های مدنی در دوران بحران کرونا شکل گرفت و در این بحران هم کوشید تا فعالیت خود در راستای هماهنگی جامعه مدنی را ادامه دهد.
صابر گفت که نقد‌های صورت گرفته به متن مشترک نهاد‌های مدنی ایران دو جنبه داشت: برخی نقد‌ها بر عدم توجه این متن مشترک بر ناکارآمدی‌های داخلی تمرکز داشت و گروهی دیگر از نقدکنندگان هم معتقد بودند که در این متن مشترک قدرت‌های خارجی به اندازه کافی محکوم نشده‌اند.
صابر در نهایت تاکید کرد که جامعه مدنی ایران باید هم‌صدایی را تمرین کند و لازمه این هم‌صدایی هم تداوم وفراگیری است.
نشست نمایندگان تشکل‌های امضاکننده متن مشترک «زندگی علیه جنگ» در شبکه کمک به این ترتیب و با جمع بندی اقدامات صورت گرفته تاکنون پایان یافت و به نظر در میانه هیاهو‌های جنگ کنشگران جامعه مدنی ایران حالا گامی به هماهنگی و همراهی برای ترویج زندگی و عاملیت جامعه ایران نزدیک شده‌اند. گامی که هر چند در مقابل عظمت بحران‌ها کوچک به نظر می‌رسد، اما پایدار و محکم برداشته شده است.
