فناوری مالی یا همان فین‌تک، در سال‌های اخیر نقش مهمی در دگرگونی نظام‌های مالی سنتی ایفا کرده است.
دیدارنیوزـ مصطفی خوشابی*: فناوری مالی یا همان فین‌تک، در سال‌های اخیر نقش مهمی در دگرگونی نظام‌های مالی سنتی ایفا کرده است. در بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه، خدمات مالی هوشمند، سریع و بدون واسطه، زندگی مالی شهروندان را متحول کرده‌اند. در ایران نیز، با وجود رشد برخی اپلیکیشن‌های پرداخت و بانکداری همراه، هنوز بخش قابل توجهی از این خدمات نوین یا به طور کامل غایب‌اند، یا تنها در مراحل ابتدایی توسعه قرار دارند.
یکی از مهم‌ترین روند‌های جهانی، بانکداری دیجیتال بدون شعبه است. بانک‌هایی مانند N۲۶ در آلمان یا Revolut در انگلستان، بدون حتی یک شعبه فیزیکی، میلیون‌ها مشتری را جذب کرده‌اند. این مدل از بانکداری، نه‌تنها هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه به کاربران اجازه می‌دهد تا از طریق اپلیکیشن، تمام نیاز‌های بانکی خود از جمله افتتاح حساب، پرداخت، دریافت وجه و حتی سرمایه‌گذاری را مدیریت کنند. در ایران نمونه‌هایی مانند بلوبانک یا نئوبانک سپه در این مسیر گام برداشته‌اند، اما همچنان ارائه خدمات به‌طور کامل دیجیتال و بدون نیاز به مراجعه حضوری، تحقق نیافته است.
از دیگر حوزه‌هایی که در ایران حضور کمرنگی دارد، پرداخت با رمزارز است. در بسیاری از کشورها، پرداخت با بیت‌کوین یا تتر در فروشگاه‌ها و حتی برای پرداخت قبوض رایج شده و پلتفرم‌هایی نظیر Coinbase Commerce یا BitPay این امکان را فراهم کرده‌اند. در ایران با وجود استقبال عمومی از بازار رمزارز و فعالیت پلتفرم‌هایی مانند نوبیتکس، رمزینکس یا والکس، هنوز پرداخت‌های مبتنی بر رمزارز با موانع قانونی مواجه است و به شکل رسمی مجاز نیست.
مدیریت مالی شخصی با استفاده از هوش مصنوعی نیز از دیگر خدماتی است که در بسیاری از کشور‌های دنیا توسعه یافته است. ابزار‌هایی نظیر Mint یا Emma با اتصال به حساب‌های بانکی و بررسی الگو‌های هزینه‌کرد کاربران، به آنها در پس‌انداز، بودجه‌بندی و حتی سرمایه‌گذاری کمک می‌کنند. در ایران برخی اپلیکیشن‌ها مانند پولام یا مانیتورینگ حساب آپ خدمات اولیه‌ای در این زمینه ارائه می‌دهند، اما هنوز از سطح هوشمندی و تحلیل‌پذیری داده‌ای مشابه نمونه‌های جهانی فاصله دارند.
در زمینه سرمایه‌گذاری خودکار و روباتیک نیز جهان شاهد رشد سریع پلتفرم‌هایی نظیر Robinhood یا Wealthfront بوده که با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند، بدون نیاز به دانش تخصصی، مسیر سرمایه‌گذاری را برای کاربران هموار می‌کنند. در ایران، با وجود آن‌که شرکت‌های سبدگردان آنلاین مانند مدیریت ثروت ستارگان، مبین سرمایه یا آگاه خدمات سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهند، اما مدل کامل روبات مشاور مالی که بتواند با تحلیل رفتار کاربر، پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده ارائه دهد، هنوز شکل نگرفته است.
از سوی دیگر، پرداخت P۲P که در کشور‌هایی مثل آمریکا با اپلیکیشن‌هایی مانند Venmo و Cash App به شکل گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ایران بیشتر در قالب کارت‌به‌کارت، کیف پول یا پرداخت با QR کد اجرا می‌شود. گرچه این روش‌ها مفیدند، اما هنوز تجربه کاربری ساده و سریع پلتفرم‌های جهانی در ایران پیاده‌سازی نشده است.
در حوزه وام‌دهی دیجیتال و تأمین مالی جمعی نیز ایران نسبت به روند‌های جهانی عقب‌تر است. پلتفرم‌هایی مانند LendingClub یا Kickstarter به کاربران این امکان را می‌دهند که بدون مراجعه به بانک، از دیگر کاربران وام بگیرند یا سرمایه جمع کنند. در ایران، پلتفرم‌هایی، چون کارن کراد یا فراصندوق تلاش‌هایی در این حوزه داشته‌اند، ولی به دلیل ساختار سخت‌گیرانه قانونی و مالی، هنوز امکان وام‌دهی فردبه‌فرد به صورت گسترده فراهم نشده است.
زیرساخت‌های اپن سورس در فین‌تک همچون OpenBanking یا Hyperledger Fabric در بسیاری از کشورها به توسعه‌دهندگان اجازه داده‌اند سرویس‌های مالی نوآورانه‌ای خلق کنند. ایران نیز می‌تواند با بهره‌گیری از پروژه‌های متن‌باز در حوزه بانکداری باز، بلاک‌چین سازمانی و سیستم‌های وام‌دهی خرد، از مزایای نوآوری جمعی بهره‌مند شود. برخی شرکت‌های ایرانی در این زمینه فعالیت‌هایی را آغاز کرده‌اند، اما این اقدامات هنوز در مقیاس بزرگ یا با دسترسی عمومی اجرا نشده‌اند.
در مجموع، با وجود ظرفیت بالا و استعداد‌های فنی در کشور، نبود چارچوب‌های قانونی شفاف، ساختار بسته نظام بانکی و محدودیت در تعاملات بین‌المللی، مانعی جدی بر سر راه توسعه این خدمات نوین است. عبور از این موانع، می‌تواند نه‌تنها منجر به ارتقای تجربه کاربران مالی در ایران شود، بلکه راه را برای ورود نوآوری‌های جهانی هموار کند.
* کارشناس ارشد فناوری اطلاعات
