مالیات مشاغل چیست؟ عنوان سلسله مقاله تخصصی است که از این پس روز‌های دوشنبه هر هفته در صفحه اقتصادی دیدارنیوز منتشر می‌شود. اگر به این حوزه علاقه دارید دعوت می‌کنیم این مطالب را بخوانید.
دیدارنیوز: مالیات مشاغل چیست؟ عنوان سلسله مقاله تخصصی است که از این پس روز‌های دوشنبه هر هفته در صفحه اقتصادی دیدارنیوز منتشر می‌شود. نگارش و تدوین این مطلب بر عهده عیسی ذوقی خبوشان است.
در قسمت بعدی جمع بندی همه این مباحث را منتشر خواهیم کرد.
شناخت اظهارنامه‌های اصلاحی و جایگزین
در سیستم مالیاتی، سه نوع اظهارنامه عملکرد برای اشخاص حقیقی و حقوقی تعریف شده است: اظهارنامه اصلی، الحاقی یا جایگزین و اظهارنامه اصلاحی. اظهارنامه اصلی به‌عنوان نخستین سند ارائه‌شده، تا پایان ۳۱ خرداد ماه هر سال قابل ارسال است.
۱- در صورت نیاز به اصلاحات قبل از پایان مهلت مقرر، اظهارنامه‌های الحاقی یا جایگزین می‌بایست ارائه شوند که آخرین مورد ارسالی به‌عنوان مبنای نهایی در نظر گرفته می‌شود.
۲- ارسال اظهارنامه اصلاحی محدود به شرایط خاص پس از پایان مهلت قانونی است، با یک ماه فرصت برای ارائه پس از تاریخ انقضا.
۳- اظهارنامه‌های اصلاحی عمدتا برای رفع اشتباهات محاسباتی یا اصلاح طبقه‌بندی حساب‌ها ارسال می‌شوند.
چه اطلاعاتی را می‌توان بعد از ارسال اظهارنامه مالیاتی ویرایش کرد؟
مهم‌ترین اطلاعاتی که در ارسال اظهارنامه اصلی به اشتباه ثبت می‌شوند اطلاعات مربوط به ثبت‌های حسابداری است. بر اساس بخشنامه شماره ۱۲۳۱۹/۲۰۰ که توسط سازمان امور مالیاتی صادر شده و درباره اظهارنامه اصلاحی اعلام نظر می‌کند، زمانی که در اطلاعات هویتی یا عملکردی شما که مربوط به قبل از تاریخ ارسال اظهارنامه اصلی است اشتباهات یا تغییراتی صورت گرفته باشد می‌توانید اظهارنامه مالیاتی خودتان را در مهلت تعیین شده اصلاح کنید.
برای مثال شما می‌توانید اصلاح کد پستی اظهارنامه مالیاتی خودتان را در صورتی که مربوط به قبل از ارسال اظهارنامه اصلی باشد، انجام دهید. اما به طور کلی توصیه ما به شما این است که فقط زمانی که می‌خواهید طبقه‌بندی حساب‌ها را تغییر دهید یا اینکه اشتباه محاسباتی دارید، از اظهارنامه اصلاحی استفاده کنید؛ بنابراین در حالت‌های دیگر استفاده از اظهارنامه اصلاحی موضوعیت چندانی ندارد.
برخی از رایج‌ترین تغییراتی که در اظهارنامه اصلاحی اعمال می‌شوند:
۱- عدم ثبت همه خرید‌ها
۲- اشتباه در اظهار درآمد‌های شرکت
۳- اظهار نکردن همه یا قسمتی از دارایی‌های مشهود
۴- اشتباه در اظهار هزینه‌ها
۲. مشاغلی که فرم تبصره ماده ۱۰۰ ارسال می‌کنند:
سازمان امور مالیاتی با هدف حمایت از کسب‌وکار‌های کوچک و مشاغل خرد، شرایط ویژه‌ای را در قالب تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم ارائه کرده است. بر اساس این تبصره، برخی از مشاغل از پرداخت مالیات به‌صورت پیچیده و ارائه اظهارنامه مالیاتی و دفاتر قانونی معاف هستند و مالیات آنها به شکل مقطوع محاسبه می‌شود.
این مالیات بر اساس استعلام درآمد از حساب‌های بانکی و بررسی سوابق مالیات پرداختی سال‌های گذشته تعیین و مطالبه می‌شود و رویکردی ساده و کارآمد برای محاسبه مالیات اشخاص حقیقی فراهم می‌کند.
در سال ۱۴۰۳، معافیت مالیات بر درآمد حقوق به میزان ۰۰۰/۰۰۰/۱۲۰ ریال در ماه تعیین شده است. علاوه بر این، صاحبان مشاغلی که مجموع فروش کالا و خدمات آنها در طول سال حداکثر ۱،۴۴۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال باشد (معادل ۱۰ برابر معافیت ماده ۸۴ قانون مالیات‌های مستقیم) مشمول این مالیات خواهند بود.
نرخ‌های محاسبه مالیات مشاغل
طبق این قانون نرخ مالیات مشاغل اشخاص حقیقی در سال ۱۴۰۳ به شرح زیر است:
• درآمد تا سقف ۲ میلیارد ریال، مشمول مالیات سالانه با نرخ ۱۵ درصد؛ به عبارتی ۲۰۰ میلیون تومان درآمد اولیه شخص مشمول نرخ ۱۵ درصدی مالیات می‌شود.
• درآمد نسبت به مازاد ۲ میلیارد ریال تا سقف ۴ میلیارد ریال، مشمول مالیات سالانه با نرخ ۲۰ درصد است؛ به عبارتی ۲۰۰ میلیون تومان دوم از درآمد شخص، مشمول نرخ مالیاتی ۲۰ درصدی می‌شود.
• درآمد نسبت به مازاد ۴ میلیارد ریال، مشمول مالیات سالانه با نرخ ۲۵ درصد می‌باشد؛ به عبارتی مازاد درآمد فرد نسبت به ۴۰۰ میلیون تومان در سال، مشمول نرخ ۲۵ درصدی می‌شود.
فرمول محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل به شرح زیر است:
درآمد خالص مودی = کل درآمد حاصل از فروش – هزینه‌های قابل قبول مالیاتی – معافیت‌ها
سود مشمول مالیات = درآمد خالص مودی * ضریب اینتا کد مالیاتی
محاسبه مالیات بر اساس ماده ۱۳۱ = اعمال نرخ پلکانی ماده ۱۳۱ بر اساس حجم فعالیت
جرائم مالیات مشاغل
طبق تبصره ۳ ماده ۱۷۷ قانون مالیات‌های مستقیم، صاحبان کسب‌وکار‌ها موظف به ارائه مدارک ظرف ۴ ماه بعد از شروع فعالیت به سازمان مالیاتی کشور هستند. عدم رعایت این ماده باعث جریمه شدن مودیان مالیاتی معادل ۱۰ درصد از مالیات قطعی می‌شود. همچنین از کلیۀ معافیت‌ها و تسهیلات مالیاتی محروم خواهند شد.
طبق ماده ۱۹۰ قانون مالیات‌های مستقیم، هرگونه تأخیر در پرداخت مالیات مشاغل، شامل جریمه‌ای معادل ۲.۵ درصد مالیات برای هر ماه خواهد بود. همچنین در صورت عدم تسلیم صورت سود و زیان و ترازنامه، معادل ۲۰ درصد مالیات را برای هر یک از موارد ذکر شده جریمه خواهند شد.
جریمه عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی در زمان تعیین شده
۱- در صورتی که اظهارنامه خودتان را تا تاریخ ۳۱ خرداد برای سازمان امور مالیاتی ارسال نکنید، برابر با ۳۰% مبلغ مالیاتی که باید پرداخت کنید جریمه خواهید شد که این جریمه تحت هیچ شرایطی قابل بخشش نیست.
۲- مؤدی‌هایی که ۳ سال متوالی اظهارنامه مالیاتی خودشان را ارسال نمی‌کنند طبق ماده ۱۹۲ قانون مالیات مستقیم مشمول مجازات از حبس تا محکومیت نقدی خواهند شد؛ بنابراین بهتر است برای پیشگیری از مواجه شدن با چنین جریمه‌هایی، بیش از پیش به مالیات مشاغل اهمیت دهید و از پرداخت به موقع این مالیات غافل نشوید.
تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم
فصل مربوط به ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، فصلی است که در مورد مالیات بر مشاغل صحبت می‌کند، یعنی فقط مربوط به اشخاص حقیقی است. در متن این ماده بیان شده است که:
“مودیان موضوع این فصل این قانون مکلفند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که به وسیله سازمان امور مالیاتی کشور تهیه خواهد شد، تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی محل شغل خود تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم پرداخت نمایند. ”
همانطور که در این ماده بیان شده است کلیه اشخاص حقیقی مشمول قانون مالیات‌های مستقیم که از آنها به عنوان مودی نام برده است، باید اظهارنامه مالیاتی خود برای هر سال مالی نهایتاً تا پایان خرداد ماه سال بعد تنظیم و به سازمان ارسال کنند و مالیات ابرازی خود را به حساب سازمان امور مالیاتی واریز کنند.
در این متن نکات مهمی نهفته است که خوب است نگاهی به آنها داشته باشیم. در ابتدا به تفاوت مدت زمانی در مورد ارسال اظهارنامه بین اشخاص حقیقی و حقوقی می‌پردازیم. در متن ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم برای مدت زمان ارسال اظهارنامه اشخاص حقوقی آورده است که این اشخاص می‌توانند تا ۴ ماه پس از سال مالی خود اظهارنامه را ارسال کنند، اما در متن ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم تاریخ دقیق پایان خرداد را برای اشخاص حقیقی عنوان کرده است که دلیل آن به تفاوت بین سال مالی اشخاص حقیقی و حقوقی برمی‌گردد.
درواقع سال مالی برای اشخاص حقیقی الزاماً منطبق بر سال شمسی است و قابلیت تغییر ندارد. درصورتی که اشخاص حقوقی می‌توانند سال مالی خود را انتخاب کنند. پس برای اشخاص حقیقی در ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم فرصت را تا پایان خرداد ماه یعنی سه ماه پس از پایان سال مالی عنوان کرده است. در صورتی که برای اشخاص حقوقی چهار ماه عنوان شده و عمده دلیل آن به تفاوت بین تکالیف این دو گروه ارتباط دارد که برای اشخاص حقوقی مدت زمان بیشتری را در نظر گرفته است.
اما مورد بعدی که در ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم باید مورد توجه قرار بگیرد آن است که اظهارنامه مالیاتی باید حتماً منطبق بر نمونه سازمان امور مالیاتی باشد که مورد تایید قرار گیرد و نمی‌توان اطلاعات را طی گزارش مالی با ظاهری متفاوت از نمونه سازمان امور مالیاتی ارسال کرد. برخلاف روال استاندارد‌های حسابداری که توسط سازمان حسابرسی کشور تدوین می‌شوند و در آن صرفاً نمونه‌ای جهت پیشنهاد برای تهیه صورت‌های مالی عنوان می‌کند و انواع دیگر را خلاف قانون نمی‌داند.
شرایط استفاده از تبصره ماده ۱۰۰
شرایط استفاده از تبصره ماده ۱۰۰ عبارت است از:
۱- حداکثر فروش کالا و خدمات: کلیه صاحبان مشاغل که مجموع فروش کالا و خدمات آنها در سال ۱۴۰۳ حداکثر ۱۵۰ برابر سقف معافیت مالیاتی (معادل ۲۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان) است، می‌توانند از این تبصره استفاده کنند.
۲- پرداخت مالیات سال گذشته: مودیان مالیاتی باید مالیات سال گذشته خود را به‌طور مقطوع تعیین و پرداخت کرده باشند، یا برگ تشخیص صادره توسط سازمان امور مالیاتی را پذیرفته و تسویه کرده باشند.
۳- ثبت‌نام به‌موقع اظهارنامه: ثبت‌نام اظهارنامه مالیاتی مربوط به تبصره ماده ۱۰۰ و درخواست بهره‌مندی از آن باید حتماً تا پایان مهلت تعیین‌شده برای ثبت‌نام اظهارنامه‌های مالیاتی در سامانه‌های مربوطه انجام و به سازمان امور مالیاتی ارسال شود.
با رعایت این شروط، مودیان مالیاتی قادر خواهند بود از مزایای تبصره ماده ۱۰۰ بهره‌مند شوند و مشوق‌های مالیاتی آن را دریافت کنند.
فرصت استفاده از تبصره ماده ۱۰۰
فرصت پرداخت مالیات بر درآمد مشاغل اشخاص حقیقی مطابق با ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم تنها تا پایان خرداد‌ماه سال بعد خواهد بود و فقط در صورتی که خود سازمان امور مالیاتی به هر دلیلی این مدت را تمدید کند می‌توان از این فرصت استفاده کرد و تا پایان مهلت اعلامی سازمان پرداخت را انجام داد.
اگر چنانچه پرداخت مبلغ مالیات برای مودی سخت باشد، سازمان امور مالیاتی این موضوع را تسهیل کرده و این امکان را گذاشته است که با پرداخت ۴۰% از مبلغ مالیات متعلقه، مابقی را طی ۶ قسط تقسیم کرده و پرداخت کنند.
تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم اشخاص حقیقی، یکی از پرکاربردترین مسائل قانون مالیات‌های مستقیم برای مشاغل و اشخاص حقیقی مربوط به تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است. در این تبصره عنوان شده است که:
“سازمان امور مالیاتی کشور می‌تواند برخی از مشاغل یا گروه‌هایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ده برابر معافیت موضوع ماده (۸۴) این قانون باشد، از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مودیان مذکور را به صورت مقطوع تعیین و وصول کند. در مواردی که مودی کمتر از یک سال مالی به فعالیت اشتغال داشته باشد، مالیات متعلق نسبت به مدت اشتغال محاسبه و وصول می‌شود. ”
در تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم عنوان شده است که چنانچه سازمان امور مالیاتی بخواهد، می‌تواند مشاغلی را که درآمد یا فروش آنها در سال حداکثر ۱۰ برابر ماده ۸۴ همین قانون یعنی ماده مربوط به معافیت مالیات حقوق باشد را از ارسال اظهارنامه و نگهداری مدارک معاف و با تکمیل فرم مورد نظر همین ماده مالیات مقطوعی را برای این اشخاص در نظر گرفته و از ایشان دریافت کنند.
برای مثال اگر مطابق با قانون قرار بود اجرا شود، در خرداد ماه ۱۴۰۲ که باید مالیات بر درآمد ۱۴۰۱ ارسال می‌شد، مبلغ ماده ۸۴ در سال ۱۴۰۱ مبلغ ۶۷۲،۰۰۰،۰۰۰ ریال به طور سالیانه بود، سازمان می‌خواست مطابق با تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم عمل کنند، باید مشاغل با فروش نهایتاً ۶،۷۲۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال را مشمول این تبصره می‌دانست که واقعاً این مبلغ با مبالغ کالا‌ها بر‌اساس تورم در ایران برای یک سال بسیار جزئی و ناچیز بوده و تقریباً هیچ یک از مشاغل مشمول این اتفاق نمی‌شدند.
به همین دلیل در بعضی از مواقع از طریق قانون بودجه این عدد دستخوش تغییر می‌شود و به دلیل آنکه قانون بودجه به عنوان قانون موخر نسبت به تمامی قوانین مقدم‌تر است، سازمان امور مالیاتی می‌تواند به آن استناد کرده و آن را مرجع قرار دهد؛ به همین جهت در سال ۱۴۰۲ برای اظهارنامه عملکرد سال مالی ۱۴۰۱، سازمان امور مالیاتی برخی از اشخاص حقیقی که فروش و درآمد ارائه خدمات آنها کمتر از ۶۷،۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال بود را مشمول این تبصره قرار داده و با پر کردن یک فرم تک صفحه‌ای و دریافت مبلغ مقطوعی به عنوان مالیات، ایشان را از ارسال اظهارنامه و نگهداری اسناد و مدارک و دفاتر معاف کرده است.
نحوه محاسبه مالیات بر اساس فرم تبصره ماده ۱۰۰، بر‌اساس میزان فروش و تراکنش‌های بانکی مؤدیان به‌طور مقطوع و با افزایش مشخص نسبت به مالیات سال گذشته تعیین می‌شود. در این فرآیند، اگر مودی مبلغ مالیات تعیین‌شده توسط سازمان امور مالیاتی را بپذیرد، اقدام به تکمیل و ارسال فرم می‌کنند؛ در غیر این صورت، موظف به تسلیم اظهارنامه مالیاتی خواهد بود.
اگرچه جزئیات دقیق نحوه محاسبه مالیات بر اساس فرم تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم به‌طور عمومی توسط سازمان مالیاتی منتشر نمی‌شود، ولی اصول کلی محاسبه آن به شرح زیر است:
محاسبه سود مشمول مالیات:
مبلغ فروش کالا یا خدمات × ضریب سود فعالیت = سود مشمول مالیات
محاسبه ماخذ مالیاتی:
سود مشمول مالیات – معافیت سالانه صاحبان مشاغل = ماخذ مالیاتی
محاسبه مبلغ مالیات:
ماخذ مالیاتی × نرخ مالیات صاحبان مشاغل = مبلغ مالیات
لازم به ذکر است که ضریب سود فعالیت برای هر کسب‌و‌کار متفاوت است و سالانه توسط سازمان امور مالیاتی تعیین می‌شود. این ضرایب برای مشاغل مختلف بر اساس نوع فعالیت و شرایط اقتصادی تغییر می‌کند.
مشمولین تبصره ماده ۱۰۰ در سال ۱۴۰۴
مطابق با لایحه بودجه تنظیمی در پایان سال ۱۴۰۳، مبلغ اشخاص مورد نظر تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم نیز مشخص شد که مطابق با آن مشاغل دارای فروش یا درآمد کمتر ۲۱٬۶۰۰٬۰۰۰٬۰۰۰ در سال ۱۴۰۳ بنا به تشخیص سازمان امور مالیاتی می‌توانند از این موقعیت استفاده کرده و با پر کردن فرم و پرداخت مالیات، تکلیف خود را به پایان برسانند.
نکته مهم
یکی از نکات مهم در تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم آن است که همه اشخاص واجد شرایط این مبلغ، الزاماً مشمول تبصره ماده ۱۰۰ نمی‌شوند و ممکن است این امکان برای شما در دسترس نباشد. دلیل این است که در متن این قسمت از قانون، اختیار اشخاص مشمول را در دست سازمان امور مالیاتی گذاشته و از کلمه “می‌تواند” برای سازمان استفاده کرده است.
افراد غیر مشمول ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم
افراد و کسب‌وکار‌هایی که از مزایای تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم بهره‌مند نمی‌شوند، شامل گروه‌های مختلفی هستند که شرایط خاصی را برطبق درآمد و نوع فعالیت خود دارند. این گروه‌ها به شرح زیر هستند:
۱- صاحبان مشاغل و کسب‌وکار‌هایی که درآمد سالانه آنها از حد نصاب تعیین شده توسط سازمان امور مالیاتی بالاتر باشد، مشمول این تبصره نمی‌شوند.
در صورتی که سهم درآمد یا فروش حداقل یکی از شرکای مشارکت مدنی بیش از ۲۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان باشد، از این تبصره مستثنی خواهند بود.
۲- به طور معمول، شرکت‌ها، موسسات و سایر اشخاص حقوقی مشمول این تبصره نمی‌شوند و باید اظهارنامه مالیاتی خود را با دقت ارائه دهند و دفاتر قانونی را نگهداری کنند.
۳- مشاغل و کسب‌وکار‌هایی که دارای گردش مالی زیاد هستند و نیاز به حسابداری دقیق و پیچیده دارند، از مزایای این تبصره بهره‌مند نخواهند شد.
۴- کسانی که ملزم به ارائه اظهارنامه ارزش‌افزوده، گزارش‌های فصلی و سایر گزارش‌های مالیاتی خاص هستند و فرم تبصره ۱۰۰ در سامانه مودیان برای آنها تعریف نشده است، امکان استفاده از این تبصره را نخواهند داشت.
۵- صاحبان مشاغل حرفه‌ای مانند وکلا، پزشکان، حسابداران و سایر حرفه‌هایی که درآمد بالایی دارند و نیاز به ثبت دقیق درآمدها و هزینه‌ها دارند، مشمول این تبصره نمی‌شوند.
۶- صاحبین مشاغلی که می‌خواهند از معافیت‌های مالیاتی نظیر درمانی ماده ۱۳۷ و دیگر معافیت‌ها ماده ۱۷۲ در قانون مالیات‌های مستقیم استفاده کنند.
۷- صاحبین مشاغلی که از دستگاه‌های پوز فروشگاهی استفاده نکرده‌اند.
تفاوت تبصره ماده ۱۰۰ و اظهارنامه چیست؟
اظهارنامه مالیاتی گزارشی جامع از عملکرد مالی سالانه یک شخص حقیقی یا حقوقی است که برای محاسبه مالیات بر درآمد ارائه می‌شود. این گزارش شامل جزئیات درآمدها، هزینه‌ها، معافیت‌ها و کسورات مالیاتی بوده و مبنای تعیین مالیات سالانه قرار می‌گیرد.
اما با افزودن تبصره ماده ۱۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم، کسب‌وکار‌های کوچکی که مجموع درآمد سالانه آنها کمتر از ۲۱ میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان باشد، دیگر ملزم به ارائه اظهارنامه نیستند. این کسب‌وکار‌ها می‌توانند مالیات خود را به‌صورت مالیات مقطوع پرداخت کنند، که فرآیند مالیاتی آنها را ساده‌تر، سریع‌تر و کم‌چالش‌تر می‌سازد.
