اشکان تقی‌پور، کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران به مناسبت سالروز شهادت حضرت علی (ع)، یادداشتی در اختیار دیدارنیوز قرار داده که در ادامه می‌خوانید.
دیدارنیوز _ اشکان تقی‌پور*:
در شب آخر سال ۱۴۰۳ پیش از برنامه‌ی زنده‌ی تلویزیونی و بر سر سفره‌ی افطار دونفره، از سر سعادت و بر مبنای تصادف با استاد محمد حسین رجبی دوانی همسفره شدم و گفتگویی صمیمانه و علمی با او داشتم.
رجبی دوانی دانش آموخته دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی از دانشگاه تهران، رییس پیشین بنیاد ایرانشناسی و پژوهشگر برجسته‌ی تاریخ ایران و ملل اسلامی است.
محمد حسین رجبی دوانی
فرصت مغتنمی بود برای یاد گرفتن... از یکسو به سبب تحصیلات تکمیلی‌ام در حوزه‌ی فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، اسطوره‌شناسی و شاهنامه پژوهی و قرابت شاگرد و استادی با ایشان که اشتراک نظر فراوان بود و از سوی دیگر آنچه او درباره‌ی حضرت علی (ع) بنابر تخصص‌ش بر تاریخ شیعه و احوال وقت کوفه و بصره در آن زمان می‌دانست و گفت.
در کلام نخست آنکه استاد به اشتراک و همدلی تمام ادیان الهی و ادیان مصرح در قانون اساسی به جان و دل باور داشتند و در بحث درباب زردشتی گری متقدم و متاخر هم مطالعه‌ی بسیار و هم شنوایی فعال داشت که بنده را در قامت دانش آموز ذوق زده کرد. اما آنچه به سبب روز شهادت امام علی (ع) اکنون نقل می‌کنم در همین افطار ساده روز آخر سال ۱۴۰۳ و شب نوروز رخ داد که برایم جذاب بود.
نخست آنکه او می‌گفت بنابر تحقیقات اگر علی‌رغم باور دگرگونه‌ی تشیع، از باب نگاه آکادمیک، بر فرض شیعیان تمام و کمال هم نظر برادران اهل سنت را هم مبنی بر ترتیب خلافت خلفای پیش از حضرت علی (ع) تا انتخاب ایشان و دوران خلافتشان بپذیریم باز هم یک واقعیت کتمان ناپذیر است که هم سبب افتخار اهل تشیع است هم سبب افتخار اهل سنت و عاملی برای همدلی‌های بیشتر.
علی (ع) آن زمان که بحبوحه‌ی انتخاب و بیعت خلافت در هر دوره پس از وفات پیامبر بود در مورد هر سه خلیفه‌ی پیشین که یاران پیامبر و مورد احترام مسلمانان اعم از شیعه و سنی هستند، سکوت کردند و تصمیم نهایی را بر مبنای مصالحه و نظر آن لحظه‌ی مردم و بزرگان نهادند هر چند بر مبنای فرموده‌های پیامبر در سخنرانی غدیر خم حق را دگرگونه می‌پنداشتند. این سکوت نشان از آن داشت که ایشان همدلی و اتحاد مسلمانان برایشان بسیار پر اهمیت‌تر از مسند خلافت بوده است.
با این وجود پس از وقایع تاریخی خلیفه‌ی سوم اگر در انتخاب و بیعت مردم با علی (ع) در قیاس با خلفای دیگر بنگریم به وضوح می‌بینیم که مردم با چه ذوق و علاقه‌ای خود برای بیعت با ایشان پای به میدان گذاشتند. گویی یکی از دموکراتیک‌ترین انتخاب ها، بی آنکه امام علی (ع) رغبت آشکاری نشان دهند از دل مردم جوشید. این یک بحث جدی بود که سبب همدلی مسلمانان را با وجود تفاوت عقیده در باب ترتیب خلافت فراهم می‌کند تا افتراقی رخ ندهد چنانکه علی (ع) سال‌ها دوری از خلافت را به ایجاد افتراق بین مسلمانان ترجیح دادند.
و، اما بحث دیگر آنکه نزدیکی اهل بیت با ایرانیان در حدی بود که شاید اگر علی (ع) در پی غدیر خم به خلافت برگزیده می‌شدند شاید آن گونه که جنگ‌ها بین سپاهیان اعراب و سپاهیان ایرانیان ساسانی رخ داد به وقوع نمی‌پیوست و ماجرای بین ایران و دین و آیین نوین مبتنی بر عدالت اسلام در فضایی صلح‌آمیزتر در آرامشی بیشتر به ثمر می‌نشست که سودش برای ایران و اسلام بیشتر می‌بود. البته که این یک فرضیه است با توجه به شاهد‌هایی در تاریخ.
هر چند که بعدتر هم پس از گذراندن دوران سخت خلفای امویان و بعضاً عباسیان برای ایرانیان، که نژادپرستی آن‌ها ایرانیان مسلمان را، بر خلاف قوانین و توصیه‌های صریح پیامبر و اسلام و اهل بیت، در تنگنا قرار داده بود خدمات متقابل ایران و اسلام آشکار شد.
رفته رفته نقش ایرانیان در گسترش دین مبین اسلام در آسیای شرقی و شبه قاره‌ی هند با تکیه بر فرهنگ، هنر، زبان فارسی، ادبیات کلاسیک فارسی، تمدن کهن و درون‌مایه‌های دین آسمانی باستانی مورد تایید اسلام و تکیه و شناخت عالمانه بر مفاهیم اسلام پر رنگ و غیر قابل انکاری شد.
خلاصه آنکه بحث جذاب من با استاد در شب آخر سال و نگاه به این فرضیه‌ها از جوانب گوناگون که همگی وحدت آفرین و بر مبنای انسانیت و با عشق به ایران و تاریخ گهربار آن از دوران باستان تا تاریخ دوران اسلامی و تاریخ معاصر بود، غنیمتی برایم بود.
البته مطالبی که گفتم در بحث دو طرفه رد و بدل شد که من بیشتر شنونده بودم و قطعا برخی از نوشته‌هایم نقل به مضمون و برداشت من از سخنان استاد رجبی دوانی از زاویه‌ی دید و برداشت خودم و صرفا درباب تحلیل‌های مختلف آکادمیک از زوایای مختلف است.
در برنامه‌ی زنده شبکه‌ی یک هم پس از افطار آخرین روز سال خورشیدی به نقل از سخن فردوسی بزرگ از ۱۰۰۰ سال پیش درباب علی (ع) چنین گفتم، چون بر این باورم و فردوسی را به حق پاسدار صف نخست زبان فارسی و فرهنگ ایرانی می‌دانم و باور او را مبتنی بر خردورزی یک حکیم آزاده با شهرتی بی همتا در جهان می‌انگارم.
در ضمن فراموش نکنیم فردوسی بزرگ در مقدمه شاهنامه تنها درباره علی (ع) چنین می‌سراید. آنهم در زمانی‌که تعریف و تمجید و ابراز ارادت به علی (ع) اگر نکوهش و عذاب دستگاه‌های حاکمیتی را نداشت هرگز مورد تقدیر هم قرار نمی‌گرفت.
در برخی از نسخه‌های شاهنامه ابیاتی در مقدمه در مورد خلفای دیگر علاوه بر این ابیات، بنابر علم تصحیح شاهنامه و زبانشناسی با تأکید و صراحت بزرگترین مصحح شاهنامه‌ی جهان و شرق شناس بزرگ، دکتر جلال خالقی مطلق، قطعا ابیاتی الحاقی و ابتکار کاتبان است نه سروده‌ی فردوسی بزرگ... و، اما چند بیت از ابیات فردوسی در باب علی (ع) در مقدمه‌ی شاهنامه‌ی فردوسی که در حقیقت نامه‌ی باستان ایران و هویت ملی باستانی ایرانیان است:
که من شهر علمم علی‌ام در است
درست این سخن قول پیغمبر است
برین زادم و هم برین بگذرم
چنان دان که خاک پی حیدرم
*کارشناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، دکترا و پست دکترای مدیریت، ایران پژوه و مدرس دانشگاه
