مراسم سومین دوره‌ی جایزه کتاب سال مهندس مهدی بازرگان در میرداماد، محل انجمن اسلامی مهندسین برگزار و به برگزیدگان و بهترین آثار چاپ شده در سال گذشته انتخاب شدند.
دیدارنیوزـ مسعود پیوسته: مراسم سومین دوره‌ی جایزه کتاب سال مهندس مهدی بازرگان در میرداماد، محل انجمن اسلامی مهندسین برگزار و به برگزیدگان و بهترین آثار چاپ شده در سال گذشته در دو حوزه‌ی «روشنفکری دینی» و «اصلاح فرهنگ استبدادی و بسط دمکراسی» از سوی بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، جوایز و هدایایی به خالقان و مترجمان این آثار اهدا شد.
نخستین بار بود که در این آیین فرهنگی، دینی جایزه محور، شرکت می‌کردم.
در بین انواع مراسم جوایز کتاب سال مهرگان و هدایت و آل احمد و «نوع دولتی» جمهوری اسلامی و گلشیری و ... ادبیات محور؛ حالا در دو حوزه‌ی «روشنفکری دینی» و «اصلاح فرهنگ استبدادی و بسط دمکراسی»، هیأت داوران بنیاد فرهنگی زنده یاد مهندس مهدی بازرگان، برای بار سوم جایزه‌ی کتاب سال، قرار است به برترین آثار تولیدشده و برگزیده در دو حوزه‌ی یاد شده، جوایز و هدایایی تعلق بگیرد.
میزبان، بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان است که در بهار ۱۳۷۴ متولد شده و انجمن اسلامی مهندسین هم که پیشینه‌ی پیدایی و فعالیتِ پنجاه، شصت ساله دارد و ابتکار تأسیسِ این انجمن هم با مرحوم مهندس مهدی بازرگان است؛ و حالا میهمانان حاضر در سالن نیز که اغلب از ارادتمندان و رهروان مشی مهندس بازرگان اند و متولدین دهه‌های بیست و سی و اندکی هم از اهالی دهه‌ی چهل، جمعیت حدودا پنجاه نفره سالن را تشکیل می‌دهند که شاید در بین جمعیت حاضر، (اعم از میهمان و میزبان) جوان ترینش، مدیرعامل بنیاد فرهنگی زنده یاد مهندس مهدی بازرگان، پرستو سرمدی است و یکی از سخنرانان این نشست.
قبل از شروع مراسم، دو نکته جلب نظر کرد، یکی حضور پررنگِ مردانه در این نشست؛ و دیگری غیبت نمایندگانی از نسل امروز در آیین جایزه‌ی سوم کتاب سال بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان.
مراسم، طبق برنامه به رغمِ آماده بودن مقدمات، رأس ساعت ۱۶ آغاز نشد. به نظرآمد برای ملاحظات و مراعات ادب و احترام برخی مسن تر‌های در راه، کمی با تأخیر شروع شد.
نشستی که همانند اغلب جلسات ۴۵ ساله اش، به دلیل پاره‌ای محدودیت‌ها و محذوریت‌های پایان ناپذیر، ناگزیرند به جای فراخوان دادن عمومی برای برپایی این نشست و بهره مندی همگان، از شیوه‌ی سنتی‌ی بی سروصدا و محجوبِ خبر دهی به دوستان و همدلان و همگامان استفاده کنند! تا شاید پس از برگزاری مراسم بشود شرحش را در رسانه‌ها گفت که در آیین جایزه‌ی سوم کتاب سال مهندس بازرگان چه گذشت!
جلسه، رأس ساعت چهار و ۲۰ دقیقه شروع شد و محمدجواد مظفر، مدیر انتشارات کویر، به عنوان مجری برنامه پشت میکروفون رفت.
وقتی که او با صدای گرم و رسا و درعین حال، شمرده حرف می‌زد و از سومین جایزه‌ی کتاب سال مهندس بازرگان و خودِ مهندس بازرگان می‌گفت، فضای بی تکلف و ساده‌ی سالن مراسم، ناخودآگاه مرا پیوند داد به نشست‌های آشکار و پنهان روشنفکران دینی در همان سال‌های ۵۷ و ۵۸؛ و همان سادگی‌ها در آرایش محل نشست و پندار و رفتار اخلاقمدارانه‌ی این جمعیت پراکنده در اینجا و آنجای تهران و ایران.
حالا از فراز و فرود انقلاب ۵۷، این همه گذشته و رسیده ایم به نقطه‌ای که انگار همچنان نارسیده، گمشده یا رها شده ایم! و قرارنایافته، همچنان در تقلای اینیم که شاید در تلاطمِ این همه همهمه، صدا به صدا برسد!
مظفر، در ابتدای نشست گفت: «درست است که ما امروز برای برگزاری سومین جایزه‌ی کتاب سال زنده یاد مهندس مهدی بازرگان، دور هم جمع شده ایم، اما این معنی اش این است که به یاد و نام بزرگی دور هم هستیم که همه‌ی عمر خود را صرف نوشتن و نگارش و خواندن کرد؛ و درعین حال که مسئولیت‌های بزرگی را در کشور در تمام طول زندگی اش پذیرفت، اما از «نوشتن و کتابت»، هیچ وقت غافل نشد.
ایشان برایم از جمله شخصیت‌های بسیار قابل تأمل است. گاهی اوقات فکرمی کنم این بزرگان چگونه همه چیز را با هم در وجود خودشان جمع کرده بودند؟!
مهندس بازرگان، مردی بود که هم تحصیلات کرد، تحصیل علم کرد، برگشت در دانشکده فنی، استاد شد. در مقطعی رئیس دانشکده شد؛ و در فعالیت هایی، چون جریان خلع ید از انگلیسی‌ها در ماجرای نفت؛ و بعد در فعالیت‌های بعدی آب تهران که ما مدیون وجود اوییم، (نمی دانم آیا هنوز در مناطق جنوبی شهر، رد آن شیر‌های فشاری نمونه هایش هست یا نه.) کاری که مهندس بازرگان در ماجرای آب تهران کرد و بعد قدم‌هایی که برداشت و در جریان وقایع سال‌های ۳۹ تا ۴۲ جبهه ملی، تشکیل نهضت آزادی ایران با عنوان «ما ایرانی‌ی مسلمانیم و مصدقی»؛ و فعالیت‌هایی که برای این مرز و بوم کرد و نتیجه اش محاکمه‌ی او در دادگاه و محکوم شدنش به زندان بود و رنج‌هایی که در زندان کشید و در زندان رفت در قرآن مطالعه کرد و آن دو کتاب ارزنده‌ی بسیار قابل تأمل در باب «شناخت قرآن» را نوشت.
مرحوم بازرگان یکی دیگر از کار‌هایی که او و یارانش کردند، موضوع نهادسازی است. به این نتیجه رسیدند که باید نهاد بسازند. نهاد‌هایی که ماندگار باشند و بمانند. یکی از آن نهادها، همین جایی است که ما اکنون نشسته ایم. «انجمن اسلامی مهندسین». یعنی میخواهم بگویم مهندس بازرگان فقط حرف نزد، بلکه عمل کرد.»
مدیر انتشارات کویر، در بخش دیگری از سخنانش از تنهایی‌ی مهندس بازرگان در آن مقطعِ سال‌های اول انقلاب چنین گفت: «بیست سال پیش، در دهمین سالگرد درگذشت این بزرگمرد، مطلبی نوشتم در مجله‌ی اندیشه پویا، تحت عنوان «نامه‌ای به بازرگان، تو تنها بودی، تنهای تنها». باور کنید از نگاه من، بسیار تنها بود وقتی حرف‌هایی که می‌زد. سیاست گام به گام و اینکه مطرح کرد، «نظام عالم هستی، نظام تدریج است.» در حالی که انقلاب‌ها فکر می‌کنند کن فیکون می‌کنند، غوغا و زیر و رو می‌کنند، (بالبخند) خب، حالا داریم می‌بینیم دیگر، ۴۶ سال گذشت.
دیدیم که چگونه غوغا شد و چه‌ها کردیم و چه‌ها شد! دقت کنید بعد از نزدیک به بیست سال از این سخنان، ما شاهد پدیده‌ای به نام اصلاحات بودیم. یعنی بیست سال افت و خیز، پایین و بالاشدن به ما آموخت که بیاییم بگوییم اصلاحات. از نگاه من اصلاحات هیچ نبود جز سیاست گام به گام و نظام تدریج که بر عالم هستی حاکم است. امروز هم، هنوز که هنوز است پس از ۴۶ سال که می‌گذرد، باز به این نتیجه می‌رسیم که بله، راه حل، راه حل اصلاحات است. حالا معتقدیم در شرایط کنونی، اصلاحات باید اصلاحات ساختاری باشد.
همین حرف‌ها را آن موقع مهندس بازرگان می‌زد و به یک معنا خیلی در آن شرایط واقعا تنها بود. حتی در میان یاران نزدیکش. سخنانی از یاران نزدیکش شنیدم که گاهی حرف‌هایی به ایشان می‌زدند که چرا باید این جوری و آن جوری باشد، البته بعدا فهمیدم این حرف ها، خیلی تحت تأثیر آن فضای انقلابی و احساسی بود که باید چه بشود و چه بشود، خیالات می‌کردیم که اوضاع باید بسرعت متحول بشود! اما مرحوم بازرگان گفت نمی‌شود این طوری.
یادم است وقتی امام در مدرسه فیضیه، روز دهم اسفند گفت که ما آب و برق را مجانی می‌کنیم، اتوبوس را برای طبقه مستضعف مجانی می‌کنیم، ظاهرا مرحوم بازرگان رفته بود خدمت امام و گفته بود آقا قربانت بروم، چیزی می‌خواهید بگویید، اولش با ما هماهنگ کنید ببینید شدنی است یا نه؟! آیا می‌شود، آب و برق و اتوبوس را مجانی کنیم؟! یکهو نیایید بگویید اینجوری! حالا ما این را چکار کنیم؟! بگذریم. میخواهم بگویم بازرگان، یک انسان همه جانبه بود و ما خدا را سپاس می‌گوییم که این همه آثار مکتوب از خود به جا گذاشت.
اندیشه و راه بازرگان، همچنان بالنده است. خدا را شکر می‌کنیم که به یاری یکدیگر تلاش کرده ایم و سه سال است که این بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان، جایزه‌ی کتاب سال برگزار می‌کند. با این امید که کتاب‌هایی که در حوزه افکار، ایده‌ها و آرزو‌های مرحوم مهندس بازرگان تولید می‌شوند را بیاییم و بررسی کنیم، به داوری بگذاریم و بعد، انتخاب کنیم به عنوان کتاب سال، خداوند را شاکریم که امسال این توفیق را یافتیم سومین جایزه‌ی کتاب سال زنده یاد مهندس بازرگان را برگزار کنیم.
سخنران بعدی آیین سومین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب سال مهندس مهدی بازرگان، علی اکبر بدیع زادگان، از پیش کسوتان ملی مذهبی ها؛ و از اعضاء هیأت مدیره‌ی بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان بود که از پیشینه‌ی عملکرد و فعالیت‌های این بنیاد فرهنگی گفت.
وی گفت: «سه چهار ماه پس از درگذشت مهندس مهدی بازرگان، خانواده ایشان با تأسیس بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان به این فکر برآمدند که آثار علمی، فرهنگی و اعتقادی و قرآنی شان را جمع آوری کرده و نشر دهند تا بدین وسیله آثار فرهنگی و اجتماعی و علمی ایشان زنده و پویا نگاه داشته شود؛ اولین جلسه‌ی هیأت امنای بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، حدود سه و نیم ماه پس از وفاتش در تاریخ هفدهم اردیبهشت ۱۳۷۴ با حضور دکتر یدالله سحابی، دکتر احمد صدر حاج سیدجوادی، دکتر ابراهیم یزدی، مهندس مصطفی کتیرایی، مهندس هاشم صباغیان، مهندس محمد توسلی، مهندس عزت الله سحابی، دکتر محمدحسین بنی اسدی، مهندس عبدالعلی بازرگان و محمد نوید بازرگان تشکیل شد و نوشتن مقدمه‌ی اولین اساسنامه‌ی پیشنهادی با او بود و خودش هم در جلسه، متن مقدمه را قرائت کرد.
ماده دوم اساسنامه‌ی نهایی شده، بدین شرح بود: جمع آوری، تنظیم و انتشار کلیه‌ی آثار مکتوب، صوتی و تصویری که البته ما در این زمینه موفق نشدیم آثار تصویری مهندس بازرگان را که عمدتا در اختیار صداوسیما است، از آنان بگیریم. درواقع صدا و سیما به ما تحویل نداد. در رابطه با بند اول، بنیاد هرآنچه که توانست انجام داد. خودم هم در اول تیر ماه ۱۳۷۶ به بنیاد پیوستم.»
وی پس از مرور و معرفی یکایک رؤسای هیأت مدیره بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان، از اولینش که مصطفی کتیرایی بودند تا امروز که خانم پرستو سرمدی هستند، به فعالیت‌های خود در جمع آوری‌ی آثار زنده یاد مهندس بازرگان پرداخت و گفت: «اولین کاری که کردم تقریبا ۲۸ فهرست مختلف از آثار آقای مهندس بازرگان را با تحقیقات مختلفی که به عمل آوردم، جمع آوری کردم. البته این فهرست‌ها در یورشی که در نوزدهم فروردین ۱۳۸۰ توسط اطلاعات سپاه به بنیاد انجام شد، جمع آوری کردند و بردند و من دیگر از آن‌ها نسخه‌ی دیگری نداشتم، اما با استفاده از ذهنیات و حضور ذهنی که داشتم، دوباره توانستم تعداد قابل توجهی از آن‌ها را مشخص و در طبقات مختلف، دسته بندی شان کنم. به اولین اثری که از ایشان دست یافتیم، داخل دفترچه یادداشت ریاضیات شان بود.
دقیقا این جمله‌ی پرسشی بود: «آیا نظام عالم، بدون مذهب پیش می‌رود؟» این سؤال از خودشان بود و ظاهرا نهایی هم نشده بود. اما در آنجا گفته بودند که به طور کلی بشر از ابتدا خدا داشته است. یا خدا مصنوعی و غیر طبیعی بوده یا خدای واحد بوده و در هرصورت به چیزی عشق می‌ورزیده و بر اساس آن عشق، زندگی می‌کرده و پیش می‌رفته است؛ و این در مجموعه آثار ۱۶ قرار دارد. آخرین اثرشان را هم خدمت تان عرض کنم، برای کار معالجه که در پرواز بودند که به سوئیس بروند و از آنجا به امریکا، ادامه‌ی یک کار فنی شان بود که در هواپیما انجام می‌دادند و مربوط به «زنت» بود. یعنی دستگاهی که در تابستان تولید سرما کند و در زمستان، تولید گرما که این، بعدا در مجله‌ی مخصوص صنعت، چاپ شد و در مجموعه آثار هم آوردیم. این آخرین اثر بود.
آخرین اثر شنیداری شان هم خودم حضور داشتم و (دو روز قبل از درگذشت شان) در ۲۸ دی ماه سال ۱۳۷۳ بود. سخنرانی بود با عنوان «بازگشت به قرآن، رسالت انبیاء»، خاطره‌ای از آن جلسه دارم. وقتی جلسه تمام شد، آقای مهندس بازرگان، آن گوشه‌ی همین سالن ایستاده بودند و من هم این سمت، مقابل شان ایستاده بودم، دیدم دارند به جمعیت، یک نگاه عجیب و غریبی می‌کنند. (بغض، مانع از ادامه‌ی کلام می‌شود و باعث سکوت ده ثانیه ای، سپس با بغض و حزن آلود ادامه می‌دهد) مثل کسی که دارد نگاه آخر را انجام می‌دهد و خداحافظی می‌کند، ناخودآگاه و بی آنکه بدانم قراراست دو روز دیگر بروند امریکا، چون می‌دانستم ناراحتی‌ی قلبی دارند، برخودم لرزیدم.»
بدیع زادگان در ادامه به جمع آوری و طبقه بندی آثار مهندس مهدی بازرگان، دهه به دهه به تفکیک از دهه نخستِ ۱۳۰۰ تا سال ۱۳۷۳ پرداخت و گفت: «در مجموع آثار از مقاله‌ها و نامه‌ها و کتاب‌ها و یادداشت‌ها تا آثار صوتی و تصویری، کلا چهارصد و هشتاد اثر از مهندس مهدی بازرگان به جای مانده است. از این سی و پنج مجموعه آثار، موفق شدیم ۲۴ تای شان را چاپ کنیم، ولی از مجموعه آثار ۲۵ به بعد که مربوط به آثار پس از انقلاب است، تقریبا کلا با انتشارشان مخالفت شده است. این‌ها در مجموعه آثار ۲۵، شانزده فهرست حذف داده بودند! یعنی دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند. از مجموعه آثار ۲۵ تا ۳۳ را که فرستادیم وزارت ارشاد، تاکنون نتوانستیم اجازه‌ی چاپ بگیریم، چون حاضر نشدیم آن‌ها را حذف کنیم. حالا حرکت‌هایی شده است که شاید در دولت جدید، بتوانیم اقدام به چاپ آن‌ها کنیم.»
سپس محمدجواد مظفر، مجری برنامه، تفصیلی‌تر به موضوع پیشینه‌ی سانسور در جمهوری اسلامی ایران پرداخت و گفت: «تنها چیزی که در ایران حق دفاع ندارد و محکوم به اعدام می‌شود، کتاب است. معلوم هم نمی‌شود توسط چه کسانی محکوم به اعدام شده، یعنی می‌دانید که، کارشناسان پشت پرده‌ی غیبت اند! و شما اصلا نمی‌بینید کارشناس کتاب را که چه کسی کتاب شما را محکوم به اعدام کرده و گفته غیرقابل انتشار است. یا به قول آقای بدیع زادگان، ۱۶ صفحه فقط اصلاحیه می‌دهند برای کتاب، آن هم برای کتاب بزرگمردی مانند مرحوم مهندس مهدی بازرگان.»
مظفر، یک نمونه از رفتار ممیزی‌های کتاب را برای حاضرین در نشست سومین دوره‌ی جایزه کتاب سال مهندس بازرگان مثال زد و گفت: «باور کنید حیرت آور است، این قدر این ممیزی‌ها غیرعلمی و بیهوده است که بوده که کتابی را دادم وزارت ارشاد، بعدش گفتند متأسفانه رد شده و اصلا غیرقابل انتشار است. رفتم چانه زدم، کتاب را از آن کارشناس گرفتند و دادند به کارشناس دیگرِ خودشان، همه شان هم که پشت پرده اند! بعد آن آقا گفته عجب کتاب عالی یی است! واقعا کتاب بسیار خوبی است! بعد، حالا مدیرکل گیر کرده! خدایا آن می‌گوید قابل انتشار نیست، این یکی می‌گوید کتاب عالی یی است. بعدش دادند به نفر سوم، بالاخره او یک جا‌هایی از کتاب را ایراد گرفت و ما هم اصلاح کردیم و منتشرش کردیم.»
پرستو سرمدی، مدیرعامل بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان، سخنران بعدی مراسم بود که کلامش را با تاثر خاطر از نگاه و مشی زنده یاد مهندس بازرگان آغاز کرد که همین نگاه، موجب شده است بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان در دو حوزه‌ی «روشنفکری دینی» و «اصلاح فرهنگ استبدادی و بسط دمکراسی»، آثار مولدین و مترجمین و ناشرین را در این دو حوزه بپذیرد.
وی از بی رغبتی ناشرین از کارکردن و انتشار و بسط چنین سوژه‌هایی در سومین دوره‌ی جایزه کتاب سال مهندس بازرگان گفت. موضوعاتی که برای ناشرین، به دلایل مختلف از جمله موضوع محدودیت و سانسور و حذف، از سوی متولیان فرهنگی و حوزه‌ی کتاب، ناگزیرند روی موضوعات کم دردسر کار کنند و بیرون از این دو حوزه.
وی سپس به کیفیت کار هیأت داوران پرداخت و از استاندارد بودن کار‌های شان گفت.
سرمدی، اسامی داوران سومین دوره‌ی جایزه‌ی کتاب سال مهندس مهندس مهدی بازرگان را این چنین برشمرد: «دکتر مقصود فراستخواه، دکتر علی محمودی، دکتر میرموسوی، دکتر مسعود پدرام، دکتر محمد حسین بنی اسدی، دکتر علی ملک پور، مهندس توسلی، دکتر فرهاد بهبهانی، دکتر شامخی، محمدجواد مظفر، علی اکبر بدیع زادگان، ترکمان، مهدی معتمدی مهر و پرستو سرمدی.»
کتاب «ظهور استبداد مدرن در ایران»، نویسنده، علی رهنما و مترجم، پوریا پرندوش، از انتشارات نگاه معاصر، در حوزه اصلاح فرهنگ استبدادی و بسط دمکراسی»، برگزیده‌ی سومین دوره‌ی جایزه کتاب سال مهندس مهدی بازرگان شد.
کتاب «پیدایش مفاهیم اسلام سیاسی در ایران معاصر»، نویسنده، آرش صفری از انتشارات نشر نی؛ در حوزه «نواندیشی دینی» به عنوان کتاب سال برگزیده شد و کتاب «سیاست در قرآن»، نویسنده، سید ابوالفضل موسویان، از انتشارات دانشگاه مفید، در حوزه‌ی «نواندیشی دینی» شایسته ی تقدیر اعلام شد.
در این مراسم، نویسندگان و مترجمان برگزیده‌ی کتاب سال و شایسته‌ی تقدیر، جوایز و هدایای خود را از اعضاء هیأت مدیره‌ی بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان دریافت کردند.
سپس هر کدام از این نویسندگان برتر، یا یک مورد به دلیل نبود نویسنده در مراسم، یک داور و خواننده‌ی درگیر متن، مانند
دکتر میرموسوی به جای نویسنده اثر، در باره کم و کیف آثار برگزیده سخن گفتند.
در پایان و در لحظه‌ی خروج از این مجلس انس با کتاب، در دو حوزه‌ی نواندیشی دینی و اصلاح فرهنگ استبدادی و بسط دمکراسی، به بخش‌های متنوعی از جامعه ایران، بخصوص به نسل جوان فکر می‌کردم که چه پیدا و چه پنهان، از هر دو حوزه‌ی اندیشه‌ی کلاسیک و حتی نونوار شده دینی دهه هاست که عبور کرده اند و اگر دین ستیزی شان غلظت ندارد، ولی دین گریزی‌ها و دلزدگی‌ی دینی شان هویداست. آیا حلقه‌های جایزه‌هایی این چنین، تا اینجا دوره سوم، بالاخره در جامعه‌ی خسته و پریشانحال ایران می‌نشیند و موجب اتصال با حلقه‌های پراکنده و رهای نسل امروز می‌شود؟ همان حلقه‌های واجد کمترین بارقه‌های امید به فردا که عملا رو به یأس و خاموشی و نیهیلیسم پنهان می‌رود؟!
