در شرایطی که مردم استان‌های مختلف باوجود گرانی‌های شدید و بحران اقتصادی در کشور برای عید نوروز و تعطیلات آماده می‌شوند، اما در سیستان و بلوچستان سهم مردم این منطقه گرد و خاک و تنفس هوای آلوده است و مسوولانی که راه حلی برای این بحران همیشگی ندارند.
دیدارنیوز _ استان سیستان و بلوچستان: در حالی که مردم اکثر مناطق کشور روز‌های پیش از نوروز را با امید و شوق سپری می‌کنند، مردم سیستان، همچنان در بند گرد و غبار گرفتارند.
آسمان این دیار به جای آنکه نشانی از شکوفه‌های بهاری داشته باشد، در پرده‌ای از غبار و خاک فرو رفته است. نفس‌ها سنگین، دیدگان خسته و امید‌های که در حال تبدیل به ناامیدی است.
از بامداد روز گذشته آسمان پنج شهرستان منطقه سیستان شامل زابل، زهک، هامون، هیرمند و نیمروز در شمال استان سیستان و بلوچستان، به خاک آلوده شد و نفس‌های مردم را در سینه حبس کرد.
وزش طوفان گردوخاک دید افقی را کاهش داد و مدارس و ادارات تعطیل شد. کارشناسان این شرایط را را «نتیجه مستقیم خشکسالی، مدیریت نادرست منابع آبی و تغییرات اقلیمی» می‌دانند.
علت اصلی این طوفان‌ها، مرگ تالاب بین‌المللی هامون است. این نگین سبز سیستان که روزی منبع زندگی ۱.۵ میلیون نفر بود، اکنون به کانونی برای تولید سالانه ۱۰۰ هزار تُن خاک تبدیل شده است. پروفسور احمد بارانی، اقلیم‌شناس توضیح می‌دهد: «۸۵ درصد مساحت هامون خشک شده. باد‌های ۱۲۰ روزه سیستان، این خاک را بلند می‌کند و به ساکنان تحویل می‌دهد!»
ریشه‌های بحران: خشکسالی، سدسازی افغانستان یا سوءمدیریت؟
کارشناسان سه عامل کلیدی شامل «۱. کاهش ۹۵ درصدی ورودی آب هیرمند از افغانستان به دلیل سدسازی‌های یکجانبه و عدم اجرای توافقنامه‌های تاریخی ۲. خشکسالی ۲۰ ساله ناشی از تغییرات اقلیمی که دشت سیستان را به بیابان تبدیل کرده است ۳. فقدان برنامه‌ریزی بلندمدت برای احیای تالاب‌ها و مهار کانون‌های گردوغبار» را مقصر می‌دانند.
زهرا نعمتی، فعال محیط زیست تاکید می‌کند: «تا زمانی که حقابه هامون از هیرمند تامین نشود، این طوفان‌ها ادامه خواهد داشت. این یک بحران امنیت ملی است!»
پیش‌بینی مهاجرت ۸۰ هزار نفر
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اگر روند کنونی ادامه یابد، تا پنج سال آینده حدود ۸۰ هزار نفر از ساکنان مجبور به ترک سیستان خواهند شد.
سیستان در حال تبدیل شدن به دومین دریاچه آرال ایران است. نجات آن نیازمند عزمی فرااستانی است؛ از احیای فوری هامون تا مذاکره فشرده با افغانستان برای آزادسازی حق آبه و اینجا دیگر زمان شعار نیست.
عزیزالله شیخ، مسئول دفتر نهاد نمایندگی ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی زابل در این رابطه در گفتگو با تسنیم بیان کرد: گزارش‌ها حاکی از آن است که گرد و غباری که به منطقه سیستان وارد می‌شود، بیمارستان‌های این منطقه قادر به پذیرش و بستری افرادی که دارای مشکلات ریوی و تنفسی هستند، نخواهد بود.
وی با اشاره به چالش‌های موجود، ضمن قدردانی از تلاش‌های مجمو‌عه علوم پزشکی در این زمینه، بر لزوم اعزام هرچه سریع‌تر متخصصین و فوق تخصص‌های ریه و تنفسی تأکید کرد.
مسئول دفتر نهاد نمایندگی، ولی فقیه در دانشگاه علوم پزشکی زابل افزود: با توجه به شرایط بحرانی و نیاز فوری به کمک‌های تخصصی، تدوین یک برنامه اقدام فوری از سوی وزارت بهداشت و درمان ضروری به نظر می‌رسد تا بتوانیم از بروز عواقب وخیم‌تر جلوگیری کنیم.
وحید راهداری عضو هیأت علمی دانشگاه زابل و کارشناس محیط زیست به مسائل زیست‌محیطی منطقه سیستان اشاره کرده و اظهار داشت: گردوغبار در این منطقه یک مشکل دیرینه و تاریخی محسوب می‌شود و نمی‌توان انتظار داشت که گردوغبار به‌طور کامل از این منطقه حذف شود و به همین دلیل باید به دنبال راهکار‌هایی برای کاهش اثرات آن بر زندگی روزمره مردم باشیم.
وی با اشاره به روند نادرست کشاورزی در این منطقه، گفت: با ورود آب به سیستان، بدون در نظر گرفتن ظرفیت برد و توان اکولوژیکی منطقه، کشاورزی گسترش می‌یابد. اما با کاهش منابع آبی، این اراضی رها شده و در نهایت به کانون‌های گرد و غبار تبدیل می‌شوند.
این کارشناس محیط زیست افزود: در سال‌هایی که آب در منطقه وجود داشته، کشاورزی در سطح وسیعی انجام شده است، اما با کاهش منابع آبی، این زمین‌ها رها شده و یا به دلیل شوری و تخریب خاک، به کانون‌های تولید گرد و غبار تبدیل شده‌اند.
راهداری تأکید کرد: مدیریت اصولی منابع آب و جلوگیری از گسترش اراضی رهاشده می‌تواند در کاهش بحران گرد و غبار در سیستان مؤثر باشد.
جواد میردار هریجانی، رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون، با بیان اینکه افغانستان حدود ۲۸ درصد از بودجه خود را صرف ساخت سازه‌های آبی می‌کند، در حالی که این رقم در ایران حدود ۱۵ درصد است، اظهار داشت: این روند نشان‌دهنده سیاست جدی افغانستان در کنترل منابع آبی خود است که با حمایت‌های خارجی نیز همراه است.
وی با تأکید بر اینکه افغانستان در این حوزه سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام داده و قدرت آن در مدیریت منابع آبی افزایش یافته است، افزود: ما نباید صرفاً بر اساس این واقعیت تصمیم بگیریم، بلکه باید لایه‌های عمیق‌تری را که به این وضعیت منجر شده، در نظر داشته باشیم.
میردار هریجانی همچنین بر لزوم آگاهی‌بخشی به مردم سیستان تأکید کرد و گفت: دوران خاطرات پرآبی و کشاورزی گسترده در سیستان به پایان رسیده و ضروری است که شرایط جدید برای مردم تبیین شود. در همین راستا، دولت نیز موظف است امکانات لازم را برای ادامه زندگی در این منطقه فراهم کند.
وی تصریح کرد: تغییرات اقلیمی و سیاست‌های آبی منطقه، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و سازگاری با شرایط جدید است تا مردم سیستان بتوانند زندگی خود را با حداقل چالش‌ها ادامه دهند.
فریبا آوریده، رئیس آب‌های مرزی شرق و شمال شرق کشور از وزارت نیرو، با اشاره به بررسی‌های انجام‌شده درباره خرید آب از افغانستان، اظهار داشت: این موضوع به‌طور جدی مورد بررسی قرار گرفته و در جلسات مختلف با دستگاه‌های مرتبط ارزیابی شده است. آب افغانستان به منطقه گود زره هدایت می‌شود که در آنجا هم شور می‌شود و هم به دلیل ارتفاع پایین، امکان پمپاژ آن وجود ندارد. به همین دلیل، ما پیشنهاد دادیم که آب در یک گودال مشترک، مشابه چاه نیمه‌های ایران، ذخیره شود، مشروط به اینکه افغانستان با این طرح موافقت کند.
وی در ادامه تأکید کرد: تاکنون مشخص نیست آیا افغانستان قصد فروش آب به ایران را دارد یا خیر. همچنین، به دلیل نبود ضمانت‌های لازم، اتکا به این منابع آبی غیرقابل پیش‌بینی، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. آوریده افزود: با توجه به خشکسالی‌های دوره‌ای، ممکن است یک سال آب وجود داشته باشد و سال دیگر نه. بنابراین، نباید وابستگی شدیدی به این منابع ناپایدار ایجاد کنیم، چرا که جریان این آب‌ها عمدتاً سیلابی است و تداوم آن تضمین‌شده نیست.
رئیس آب‌های مرزی شرق و شمال شرق کشور بر لزوم برنامه‌ریزی برای منابع آبی پایدار تأکید کرد و گفت: باید به‌دنبال راهکار‌هایی باشیم که امنیت آبی کشور را بدون اتکا به منابع غیرقابل پیش‌بینی تأمین کند.
در میان این همه گرد و غبار، این مردم سیستان‌اند که دیده نمی‌شوند و رنج‌هایشان در پس پرده‌ای از بی‌توجهی است.
اما مگر نه اینکه بهار، پیام‌آور نو شدن و زندگی دوباره است؟ آیا روزی خواهد رسید که وزش نسیم، جایگزین طوفان شن شود و مردم سیستان بار دیگر بتوانند بهاری عاری از ریزگرد‌ها را تجربه کنند؟
