خانی رفته و خانی آمده!

دیدارنیوز-اباصلت کبیری* : با سقوطِ دولت بشار اسد، دستِ ایران در سوریه بسته شده است چراکه خاندان اسد، متحد استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و مورد حمایت ایران محسوب می‌شد و در انتقال سلاح به لبنان، همکاری بی شائبه و خدمات بی منت ارائه می‌کرد. این، ضربه بزرگی بر محور مقاومت است و ترمیم آن سخت خواهد بود.

پایانِ حضورِ مستمرِ نظامی ایران در سوریه و ترکِ خاک این کشور، بُرد برای رژیم صهیونیستی محسوب می‌شود. سوریه، صحنه جنگ ایران و اسرائیل بود و بدون اینکه خاک کشور، آسیب ببیند و مورد تعرض قرار گیرد، نزاعی در جریان بود که ایران، هزینه حیثیتی بابت آن متحمل نمی‌شد. تعطیل شدن فعالیت نظامی ایران در سوریه، برگ برنده‌ای است که اسرائیل ناخواسته و بادآورده بدست آورد. ژنرال گادی آیزنکوت، وزیر دفاع اسبق اسرائیل، در مصاحبه با نیویورک تایمز، در سال‌های گذشته، هزینه حضور ایران در سوریه را حدود ۳۰ میلیارد دلار تخمین زده بود.

با تغییر رژیم سیاسی در سوریه، شرایطی جدید در این کشور، حاکم شده است و سایر کشور‌ها در حال شناسایی، پذیرش و همکاری با نظام جدید هستند؛ اما رسیدن به مرحله‌ای که مورد حمایت قدرت‌های جهانی قرار بگیرد فاصله‌ای است که نوع رفتار سران دولت جدید (انجام اصلاحات سیاسی و اقتصادی) و شکل حکومت در سوریه، در تسهیل و تسریع آن، موثر خواهد شد.

کشور‌های قطر، عربستان، آمریکا، انگلیس، ترکیه، اردن و امارات، با اعزام سران خود یا با تبریک انتصاب رئیس جمهور احمد الشرع، در حال تطبیق دادن دولتمردان سوریه، با نظم منطقه و قواعد بین‌الملل هستند.

وزیر أمور خارجه فرانسه نیز ضمن تمایل به برقراری روابط با سوریه، از رفع تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه سوریه، خبر داده است. البته که برداشت منافع از آب گل آلود سوریه، مطمح نظر هر بازیگر فعالی است که به فکر منافع ملی خود است. ناگفته نماند که اراده بین المللی نیز بر ثبات سیاسی در منطقه و سوریه قرار گرفته است؛ چنانچه آمریکا از برداشتن اولین گام‌ها برای برون رفت سوریه از چنبره تحریم‌ها می‌گوید و عادی شدن وضعیت این کشور را خواست دولت ترامپ عنوان می‌کند.

روسیه نیز گرچه نقش اصلی در حفظ اسد در قدرت داشت و علی القاعده می‌بایست مورد تنفر نظام جدید سوریه باشد، با لطائف الحیلی، در حال دلبری از احمد الشرع است. کمک روس‌ها به اسد در سرکوب نیرو‌های شورشی که اکنون زمام دار سوریه هستند، از خاطرِ مردم سوریه نرفته با این حال مسکو درصدد است از قافله کشور‌های منتفع از اقتصاد و ژئوپولیتیک سوریه عقب نماند و از طرفی پایگاه‌های خود در خاک این کشور را نیز حفظ کند و بر بازیگری مثبت خود در سوریه نیز صحه بگذارد؛ لذا با اعزام هیئت رسمی هرچند در حد معاون وزیر، به سوریه در بازتعریف مناسبات خود با سران جدید سوریه و باز نگاه داشتن دریچه‌های گفتگو، اهتمام می‌ورزد.

در این میان به‌نظر می‌رسد ایران هنوز از شوک و بُهت سقوط یار دیرین خود، در سوریه، بیرون نیامده و این تعلل و بی عملیِ سرگیجه آور، به تعاطی می‌انجامد و موجب سخت‌تر شدن لایه‌های حائل میان دو کشور مسلمان می‌شود و هر چه بر این منوال بگذرد، زدودن آن دشوار می‌شود.

ظهور و سقوط حکومت ها، سنتی است متعارف در منطق روابط بین‌الملل و بر آن نباید محملی حیثیتی و ایدئولوژیک، سایه افکند؛ بنابراین برقراری هرچه سریعتر روابط دیپلماتیک با سوریه باید جزء اولویت‌های دستگاه دیپلماسی کشور، قرار گیرد وگرنه آن وضعیتی که در قطع روابط با مصر، وجود دارد، در خصوص سوریه نیز دور از انتظار نخواهد بود.

مشابه وضعیت کنونی، در پذیرش طالبان، تجربه شد. نحوه تعامل ایران با سران طالب، پس از به قدرت رسیدن در سال ۱۴۰۱ با کنترل اوضاع و با کمترین تنش همراه شد و از بروز نزاع میان دو کشور، پیشگیری شد. این درحالی بود که پیش از آن، طالبان در نزد ایرانیان و در اذهان جهانی، به عنوان تروریست شناخته می‌شد، اما بعد‌ها به عنوان رهبران سیاسی مشروع، پذیرفته شدند.

پیش بردن منافع دو کشور ایران و سوریه از طریق گفتگو‌های با واسطه و با ارائه تضمین‌های لازم برای زیست مسالمت آمیز و عدم مداخله در امور یکدیگر، گامی است که لاجرم باید برداشته شود پیش از آنکه بدخواهانِ دو کشور، به بدسگالی رو آورند.

فرصت‌ها در عرصه بین‌الملل با سرعت در گذرند و ساختن آینده بهتر در روابط کشور‌ها متضمن کاستن از دیوار بی اعتمادی است. قهر دیپلماتیک، همان آجری است که روز به روز بر دیوار بین دو کشور، گذاشته می‌شود بدون اینکه پنجره‌ای برای دیدار و گفتگو تعبیه شود. دیپلماسی فعال با قبول واقعیات منطقه و پرهیز از نگاه ایدئولوژیک به رخداد‌های سیاسی بین الملل، آن چیزیست که ایران بدان محتاج است و در سوریه، نمود دارد. به تعبیر پرفسور یدالله کریمی پور، جمهوری اسلامی ایران از اتخاذ استراتژی تاریخی در همه ساحات از جمله روابط با رقبا ناچار است.

قطع دائمی روابط از سوریه و مصر تا آمریکا، جز خسران و ضایع شدن فرصت‌های پیشرفت و آبادانی، آورده دیگری نداشته است و نخواهد داشت./دیپلماسی ایرانی

*سرهنگ ارتش و کارشناس ارشد علوم سیاسی