سایه روشن چشم‌انداز گردشگری

دیدارنیوز: در دو سال گذشته به سبب اتمام محدودیت‌های همه‌گیری کرونا و فراهم شدن امکان سفر، فنر میل به سفر که در دوران شیوع بیماری کشیده شده بود، به یکباره آزاد و موج کم‌سابقه سفرها، باعث ایجاد «اورتوریسم» یا «گردشگری بیش از حد» در کشور‌هایی همچون اسپانیا و پرتغال شد. در اسپانیا و شهر بارسلون کار به‌جایی رسید که مردم تجمعاتی برای توقف ورود گردشگران به شهر و کشورشان برگزار کرده و با نوشتن دیوارنوشت‌هایی خواستار توقف ورود گردشگر شدند. در مایورکا هم اعتراضاتی در مخالفت با «گردشگری انبوه» شکل گرفت.

بالا رفتن اجاره‌بها یکی از پیامد‌های ناخوشایند افزایش افسارگسیخته ورود گردشگر به شهر‌هایی همچون بارسلون و مایورکا بوده است. درواقع امکان درآمدزایی بالاتر با اجاره‌خانه به گردشگر باعث شده است، اجاره سالانه مسکن در شهر‌های مقصد گردشگری افزایش یابد. بدیهی است که دود این افزایش اجاره‌بها در شهر‌های گردشگری به چشم شهروندان خودشان رفته است. نگاهی به آمار مقاصد گردشگری در اروپا و حتی در برخی نقاط مناطق پرتنشی نظیر خاورمیانه گویای آن است که گردشگری نه‌تن‌ها رونق گرفته بلکه حتی به رکورد‌های بهتر از دوران پیش از همه‌گیری کرونا رسیده است.

با این همه آنچه روشن است کشور‌های مقصد گردشگری متوجه شده‌اند که در این شرایط باید مراقب تبعات گردشگری انبوه و ورود افسارگسیخته گردشگر به کشورشان باشند و سیاست‌هایی برای کنترل میزان گردشگر ورودی بیندیشند.

نکته تامل‌برانگیز آنکه افزایش قابل ملاحظه سفر و گردشگری در جهان در حالی اتفاق می‌افتد که تورگردانان و هتل‌داران ایران از رکود گردشگری و تعداد کم گردشگر ورودی به کشور گلایه‌مند هستند. آمار حدود ۶میلیون گردشگر ورودی سالانه به کشور که از سوی وزارت گردشگری اعلام شده هم فاصله زیادی با اهداف تعیین شده در برنامه هفتم توسعه داشته و حتی کمتر از نصف اهداف برنامه است. با تمام این‌ها بحران گردشگری انبوه در اروپا، می‌تواند در صورت برنامه‌ریزی مناسب در داخل ایران، زمینه‌ساز جذب گردشگر به کشورمان شود و گردشگرانی را که از رفتار ناخوشایند مردم محلی شهر‌های اروپایی ناامید شده اند، راهی مقاصد نوظهوری نظیر ایران کند.

سیاست‌های بازدارنده اروپا

کشور‌های اروپایی برای مقابله با آثار و تبعات منفی ورود بیش از حد گردشگر به کشورهای‌شان، سیاست‌های بازدارنده‌ای را از طریق شورا‌های شهر‌های مقصد گردشگری اعمال کرده‌اند.

درواقع شورا‌های شهر کشور‌های مواجه با تهدید «گردشگری انبوه» با تعیین سقف بازدیدکنندگان روزانه، سعی به در دست گرفتن امور و کنترل شرایط دارند. اجاره‌های کوتاه‌مدت خانه‌ها در شهر‌های مقصد گردشگری اروپا نیز با محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی برای سال ۲۰۲۵ میلادی مواجه می‌شود و قرار بر این است که صدور مجوز‌های جدید اجاره کوتاه‌مدت متوقف شود.

کارولین برمنر، رئیس ارشد تحقیقات سفر در شرکت تجزیه و تحلیل داده Euromonitor International، در این خصوص گفت: «مصلحت‌ها در حوزه گردشگری در حال تغییر است و شورا‌ها و دولت‌های محلی کنترل امور را در دست می‌گیرند.» او افزود: «سال ۲۰۲۴ نقطه عطفی در گردشگری بیش از حد بوده است.»

باتوجه به محدودیت‌های اعمال شده در سال ۲۰۲۵، گردشگری به مقاصد پرمسافر اروپایی نه‌تن‌ها سخت‌تر خواهد بود، بلکه هزینه بیشتری نیز خواهد داشت. برای مثال ونیز را در نظر بگیرید، این شهر پرجاذبه ایتالیا، هزینه ورودی روزانه ۵‌یورو را برای مسافران یک‌روزه در نظر گرفته است و گردشگران برای ورود به این شهر تا پایان سال ۲۰۲۵ ملزم به پرداخت این هزینه هستند. با نگاهی به تغییر روند‌ها در زمینه جذب گردشگر در مقاصد اروپایی، باید اذعان داشت که با این شرایط تا پایان سال ۲۰۲۵، گردشگری در قاره سبز هرگز دوباره مثل قبل نخواهد شد.

ریشه‌های مخالفت مردم محلی با گردشگری

بسیاری از واکنش‌های اخیر مردم محلی در اروپا و مخالفت آن‌ها با گردشگری انبوه و بیش از حد به این دلیل است که گردشگری به قیمت کاهش کیفیت زندگی و افزایش هزینه‌های مسکن انجام می‌شود. با افزایش تعداد املاک اختصاص داده شده به گردشگران، بازار اجاره کوچک شده و این امر موجب افزایش قیمت مسکن شده است. الکس پنادس، مدیر ارشد مالی شرکت مدیریت املاک اسپانیایی آوانتیو معتقد است: تظاهراتی که در ۱۲‌ماه گذشته در مخالفت با گردشگری انبوه رخ داده است، نتیجه ناکامی فاحش در انتقال مزایای واقعی گردشگری به مردم عادی است. وی می‌افزاید: در بسیاری از موارد، گردشگری به طور غیرمنصفانه برای مسائل دیرینه مانند بحران مسکن دائمی قربانی شده است.

علل برخی از آنچه امروز در خصوص تبعات ناشی از گردشگری بیش از حد شاهد آن هستیم را می‌توان با مدل‌های مطالعاتی در حوزه گردشگری توضیح داد. به‌عنوان مثال شاخص تحریک یا «Irridex» که در آن نگرش مردم محلی نسبت به گردشگری به‌تدریج با افزایش تعداد بازدیدکنندگان تغییر می‌کند و کیفیت زندگی را کاهش می‌دهد، یکی از مدل‌هایی است که می‌توان با آن علت بروز شرایط کنونی و نارضایتی جوامع محلی از گردشگری را توضیح داد.

ریچارد باتلر استاد ممتاز مدیریت گردشگری در دانشگاه استراثکلاید، در این خصوص گفت: «دلیل اصلی بروز گردشگری بیش از حد در برخی شهر‌ها و مقاصد گردشگری این است که اقدامات موثر برای جلوگیری از وقوع چنین شرایطی از سالیان گذشته انجام نشده است. باید توجه داشت گردشگری باوجود درآمدزایی می‌تواند مزاحمت‌هایی نیز برای جوامع محلی ایجاد کند و از همین رو باید به درستی مدیریت شود.»

نارضایتی مردم محلی از گردشگری می‌تواند در درازمدت تبعات ناخوشایندی برای اقتصاد کشور‌های گردشگرمحور درپی داشته باشد. فراموش نکنیم که حدود ۱۰‌درصد از تولید ناخالص داخلی اتحادیه اروپا از گردشگری حاصل می‌شود و این رقم در برخی شهر‌ها حتی به‌مراتب بالاتر است.

باید پذیرفت که تداوم شرایط فعلی به‌وضوح پاسخگوی خواست‌های عمومی و نیاز‌های اقتصاد گردشگری نیست، علت نیز آن است که در این وضعیت ورود بیشتر همیشه به معنای پول بیشتر و درآمدزایی مناسب‌تر برای اقتصاد‌های محلی نیست. به نظر می‌رسد در نهایت سیاست‌های دولت و مدیریت ظرفیت‌های شهرها، چیزی است که باید تداوم فعالیت گردشگری را ممکن کند. نارضایتی امروز مردم محلی، می‌تواند نوک کوه یخ باشد و اگر اوضاع تغییر نکند، ممکن است در سال آینده چالش‌ها در عرصه گردشگری بیش از پیش خود را نشان دهد.

آینده گردشگری در سال ۲۰۲۵

سال ۲۰۲۵ می‌تواند به تعبیری سال دروازه‌بانی در سفر باشد؛ مسافران ممکن است بیشتر تلاش کنند تا از سفر به شهر‌هایی که مردمان آن‌ها از ورود گردشگر نارحت بوده و با گردشگران رفتار خوبی ندارند، اجتناب کنند. در سوی مقابل، اما این امکان وجود دارد که انگیزه سفر به مقاصدی که در اولویت نبوده و با گردشگری بیش از حد مواجه نیستند، بیشتر شود.

به نظر می‌رسد ایجاد این شرایط در اروپا و مقاصد گردشگری آن می‌تواند برای مقاصد نوظهور گردشگری و همچنین برای کشور‌های دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی نظیر ایران به چشم یک فرصت نگریسته شود؛ فرصتی که اگر برای استفاده از آن برنامه‌ریزی صحیحی وجود داشته باشد، می‌تواند بازار‌ها و درآمد‌های ارزی جدیدی برای اقتصاد ایران ایجاد کند.

با این تفاسیر باید گفت که سال ۲۰۲۵ میلادی می‌تواند رقم‌زننده طلوعی جدید در صنعت گردشگری باشد و فرصتی ویژه را به مقاصد نوظهور گردشگری و کشور‌هایی که تاکنون از ظرفیت‌های خود در زمینه گردشگری به‌درستی بهره نبرده‌اند، فراهم کند.