حسن سپهر فر، کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی درباره آداب و رسوم مردم آذربایجان غربی در شب یلدا گفت: یکی از رسم‌هایی که کم و بیش در اغلب شهرستان‌های آذربایجان غربی به قوت خود باقی است، رسم تهیه هدیه شب یلدا، «چیلله لیک» یا همان «چیلله پایی» است که خانواده‌ها طبق رسمی قدیمی، هدایا و سوغاتی‌هایی را تدارک دیده و به منزل نوعروسان می‌فرستند.
دیدارنیوز: کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی گفت: شب یلدا در آذربایجان غربی با آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود که که از مهمترین آن‌ها می‌توان به شب نشینی در منزل بزرگ خانواده و فرستادن هدایا یا همان «چیلله لیک» به منزل نوعروسان اشاره کرد.
حسن سپهر فر بیان کرد: آیین‌های شب یلدا در استان آذربایجان‌غربی هم مشابهت‌های زیادی با سایر نقاط ایران دارد و هم برخی از این آیین‌ها و رسم‌ها ریشه در باور‌های قومی و منطقه‌ای مردم این استان دارد.
سپهر فر، با بیان اینکه، آذربایجانی‌ها شب نخستین روز دی ماه را به نام «چیلله گجسی» جشن می‌گیرند گفت: در باور آن‌ها آخرین شب پاییز پایان قوس، آغاز جدی و دراز‌ترین شب سال است.
وی با بیان اینکه مردم آذربایجان غربی در شب چله به منزل بزرگتر‌ها رفته و تا پاسی از شب با ریش سفیدان و بزرگتر‌های فامیل همنشین می‌شوند گفت: غذای مخصوص آذربایجانی‌ها در این شب پلو و رشته پلو است.
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، با بیان اینکه، در سال‌های اخیر هندوانه در این استان نماد شب چله محسوب می‌شود افزود: در گذشته «چیلله گئجه سی» در آذربایجان غربی با برگزاری آیین‌های خاصی همراه بوده است که اکنون برخی از آن‌ها فراموش و برخی هم رنگ تغییر به خود گرفته است.
وی با بیان اینکه هندوانه شب یلدا سابقه چندانی در میان آذربایجانی‌ها نداشته گفت: در قدیم به جای هندوانه از ترشی خربزه یا انگور به جای هندوانه در سفره‌های یلدا استفاده می‌شد.
سپهر فر گفت: عده‌ای هندوانه را نماد فصل گرما و تابستان دانسته و بر این باور هستند که مصرف آن در آغاز فصل سرما موجب جلوگیری از عطش و تشنگی تابستان آینده می‌شود به همین جهت هندوانه در سال‌های نه چندان دور جایگزین انگور و ترشی خربزه در شب یلدا شده است.
«چیلله لیک» یا هدیه شب یلدا
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، ادامه داد: یکی از رسم‌هایی که کم و بیش در اغلب شهرستان‌های آذربایجان غربی به قوت خود باقی است، رسم تهیه هدیه شب یلدا، «چیلله لیک» یا همان «چیلله پایی» است که خانواده‌ها طبق رسمی قدیمی، هدایا و سوغاتی‌هایی را تدارک دیده و به منزل نوعروسان می‌فرستند.
سپهرفر، تصریح کرد: این هدایا اغلب شامل خوراکی‌ها و تنقلات شب چیلله نظیر حلوای محلی و خانگی به نام داش حالوا، قاووت و هندوانه و میوه انار و سیب بوده و در صورت استطاعت مالی خانواده‌های طلاجاتی، چون انگشتر و النگو و پارچه خلعتی است که از طرف خانواده داماد تقدیم تازه عروس‌ها می‌شود.
وی معتقد است؛ از قدیمی‌ترین رسم‌های منطقه آذربایجان که به فراموشی سپرده شده استفاده از سوخت سنتی «کوندالا» برای گرمایش محفل‌های شبانه «چیلله گجسی» است. چون در گذشته امکانات گرمایشی کنونی وجود نداشت زنان خانواده از زغال و خاکستر درخت مو و ترکیب آن با آب، ماده‌ای به صورت توپی شکل در آورده و برای گرمایش در فصل زمستان و مخصوصا شب یلدا از آن استفاده می‌کردند.
وی با بیان اینکه در گذشته چهار جشن توسط ایرانیان در دی ماه برگزار می‌شد گفت: در حال حاضر تنها شب نخستین روز دی ماه با نام شب یلدا در ایران جشن گرفته می‌شود.
سپهر فر برگزاری جشن یلدا را تقویت صله رحم و استحکام نهاد اجتماعی خانواده نام برد و گفت: در دنیای امروزی که بیشتر مردم به سمت و سوی فضای مجازی کشیده شده‌اند برگزاری چنین مراسمی می‌تواند نقش مهمی در وفاق ملی فرهنگی جامعه و خانواده‌ها داشته باشد.
کارشناس مردم شناسی میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی به مراسم «بایاتی خوانی» که در «چیلله گجسی» خانواده‌های آذری‌ها مرسوم است اشاره کرد و گفت: در این شب بزرگتر‌ها با خواندن اشعار دو بیتی که در زبان ترکی به «بایاتی» معروف است تجربه‌های خود و گذشتگان خود را به آیندگان انتقال می‌دهند.
وی مزیت برگزاری چنین مراسمی را حفظ سینه به سینه و انتقال فرهنگ شفاهی اقوام و حفظ هویت‌های فرهنگی در گستره‌های محلی، منطقه‌ای و ملی عنوان کرد و افزود: این مهارت‌ها برای موفقیت هر فرهنگی الزامی است.
به گفته سپهر فر جشن شب یلدا در آذر ماه سال ۱۴۰۱ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است.
