واژگونی یا تصادف سرویس‌ها تنها شامل دانشجویان نمی‌شود. در بیست سال اخیر بارها سرویس دانشآموزان نیز به دلایل مختلف از جمله نقص اتوبوس یا مینی بوس، خواب آلودگی راننده یا ایمن نبودن وسیله نقلیه تصادف کرده و منجر به مرگ یا زخمی شدن دانشآموزان شده است.
دیدارنیوز ـ حوادث رانندگی مرگبار و پرتلفات کشور رو به افزایش است، حوادثی که اغلب قابل پیشگیری و کنترل است، اما در شرایط موجود به دست قضا و قدر سپرده شده‌اند. واژگون شدن اتوبوس دانشگاه آزاد، مرگ ۱۰ نفر و زخمی شدن تعدادی از دانشجویان، بحث کیفیت سرویس‌های حمل و نقل دانشگاه‌ها و مدارس را دوباره مطرح کرده است. این اتوبوس ۳۴ سرنشین داشت و حوالی ظهر روز چهارم دی‌ماه واژگون شد. ابتدا عنوان شد که راننده سکته کرده است، اما به گفته دانشجویان مصدوم، راننده پیش از واژگون شدن گفته بود که اتوبوس ترمز بریده است. دانشجویان گفته بودند که اتوبوس روز قبل از حادثه نیز ترمز برید ، اما راننده توانسته بود، ماشین را کنترل کند. هر چند هنوز علت اصلی این حادثه اعلام نشده است، اما تا این لحظه نقص فنی و فرسودگی اتوبوس مهمترین علت این اتفاق عنوان شده است، به همین بهانه به بررسی تصادف‌های سرویس‌های دانشجویان و دانش آموزان در دو دهه گذشته پرداختیم.
دو حادثه آتشسوزی دلخراش در مدرسه دخترانه زاهدان و واژگونی اتوبوس حامل دانشجویان دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات، خانواده قربانیان این حوادث تلخ را داغدار و بقیه مردم و افکار عمومی را هم جریحهدار، نگران و آشفته کرده است. حادثه البته پدیده‌ای قابل حذف از زندگی بشر نیست، اما شمار آنها در یک جامعه، معیار گویایی برای داوری درباره مدیریت حوادث کشور، انضباط و آرامش عمومی است. روشن است که شمار حوادث در ایران قابل مقایسه با بیشتر کشورهای جهان نیست و برنامه کارآمدی هم برای پیشگیری وجود ندارد. معمولا پس از هر حادثه خونباری، مسئولان کشور خواستار برخورد قضایی با مقصران آن می‌شوند و چند نفری هم دستگیر و راهی بازداشتگاه می‌شوند، این شیوه اما تاکنون نه فقط پیشگیرانه نبوده است، بلکه خانواده‌های دیگری را نیز درگیر مشکلات ویژه‌ای همچون زندان، فقر و فلاکت می‌کند. به عبارتی دقیقتر فقط صورت مساله را پاک می‌کنند. سه روز بعد از حادثه دانشگاه آزاد محمدرضا مهماندار، رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی درباره آخرین جزئیات حادثه واژگونی اتوبوس توضیح داده بود: مسیر پیچ‌های زیادی دارد و چند سرعت‌گیر هم در مسیر وجود دارد. بعد از اینکه سیستم ترمز اتوبوس از کار می‌افتد، از آنجایی که سرعت گرفته بوده، نخستین سرعت‌گیر را که رد می‌کند، دانشجویان بلند شده و سپس به پایین پرت می‌شوند. در همین حین راننده به آنها اعلام می‌کند که خودرو ترمز ندارد و از دانشجویان می‌خواهد به سمت عقب اتوبوس بروند. به گفته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی راننده بعد از چند پیچ بعد وارد فضای سبز می‌شود تا سرعت اتوبوس کاهش پیدا کند، اتوبوس ۶۹متر را طی کرده و به تاسیسات بتنی آبیاری برخورد می‌کند. شدت برخورد باعث از بین رفتن بخش عمده‌ای از اتوبوس و افزایش تعداد تلفات و مصدومان می‌شود. مهماندار گفت که تحقیقات همچنان ادامه دارند و چهار موضوع مدنظر هستند: خطای راننده، اشکالات و نواقص راه، اشکالات و نواقص خودرو و کوتاهی پیمانکار و کارفرما. او گفت که نتیجه تحقیقات اعلام خواهد شد. به گفته رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی این اتوبوس از سال ۱۳۹۱ جزو خودروهای فرسوده بوده و از ۲۲ آذر معاینه فنی اتوبوس منقضی شده بود. پلیس راهنمایی و رانندگی همچنین گفته این اتوبوس سرویس داخلی دانشگاه بوده و پلیس هیچ کنترلی روی معابر داخلی دانشگاه ندارد. در عین حال شهرداری، وزارت راه و نهاد دیگری هم دخالتی در ایمن‌سازی جاده نداشتند و وظیفه دانشگاه بوده که علائم نصب کند و مسیر را ایمن کند. کمیته ویژه پیگیری سانحه تصادف اتوبوس واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد در اطلاعیه‌ای از برکناری پنج نفر از مدیران این دانشگاه خبر داد.
چه کسی پاسخگو است؟
از سوی دیگر مسئولیت بخش عمده‌ای از حوادثی که در محوطه‌های دانشجویی و دانش‌آموزی رخ می‌دهند، متوجه وزارت علوم، دانشگاه آزاد و وزارت آموزش و پرورش است. هرچند نقش نظارتی وزارت راه و شهرسازی بر وسائل نقلیه عمومی بین شهری و ایمن‌سازی جاده‌ها، نقش شهرداری‌ها بر وسایل نقلیه عمومی درون شهری، نقش پلیس راهنمایی و رانندگی در کنترل وضعیت جاده‌ای را نمی‌توان نادیده گرفت. پروانه سلحشوری، نماینده مجلس در این باره به انتخاب گفت: ضعف نظارت بر دانشگاه آزاد مانند صدا و سیما باعث به چشم آمدن ناکارآمدی آن شد. از آنجایی که نمی‌توان برای بعد نظارتی دانشگاه اقدامی انجام داد و مجلس هم نمی‌تواند آنچنان که باید روی این نهاد نظارت داشته باشد، پاسخگویی لازم هم در این نهاد وجود ندارد. سلحشوری گفته بود ما همواره می‌دانستیم ایمنی و خدماتی که به دانشجویان ارائه می‌شود، با پولی که از آنها دریافت می‌شود، همخوانی ندارد و روز به روز وضعیت در دانشگاه‌ها بدتر می‌شود. در این میان ساخت این دانشگاه‌ها از ابتدا با انتقادهایی همراه بود. هرچند منتقدان نتوانستند حرف‌شان را بر کرسی بنشانند. احمد خرم، وزیر سابق راه و شهرسازی پس از این حادثه به ایسنا گفت: دانشگاه علوم و تحقیقات، خارج از ضوابط قانونی در ارتفاع هزار و 800 متری ساخته شده است. اساسا ساخت و ساز در شیب بالای پنج درجه خطرناک است، این دانشگاه با شیب‌های غیرمجاز در نقطه‌ای مرتفع در منطقه‌ای برفگیر و دارای یخ زدگی ساخته شده است. وقتی آنجا یخبندان می‌شود، آدم پیاده هم سر می‌خورد، چه برسد به ماشین.
مرکبهایی برای عزای عمومی
واژگونی یا تصادف سرویس‌ها تنها شامل دانشجویان نمی‌شود. در بیست سال اخیر بارها سرویس دانشآموزان نیز به دلایل مختلف از جمله نقص اتوبوس یا مینی بوس، خواب آلودگی راننده یا ایمن نبودن وسیله نقلیه تصادف کرده و منجر به مرگ یا زخمی شدن دانشآموزان شده است. پس از هر حادثه‌ای مقامات و مسئولان مربوطه با حضور بر بالین مصدومان از تلاش برای عدم تکرار این حوادث می‌گویند، در بسیاری از موارد حتی عاجز از به زبان عذرخواهی هستند. هرچند در سال‌های اخیر ده‌ها دانشجو و دانش آموز در کشور در اثر حوادث مختلف ناشی از فرسودگی سرویس‌های حمل و نقل تا خواب آلودگی راننده جان خود را از دست داده‌اند. همچنان این اتوبوس‌ها، مینی بوس‌های فرسوده و جاده‌های ناایمن هستند که تبدیل به مرکبی برای عزای عمومی و ارابه‌هایی برای مرگ شده‌اند. در واقع هر فردی در گوشه‌ای از این جامعه چند ساعتی پرسه بزند، بار سنگین روانی و مالی روی دوش عموم مردم را کاملا حس می‌کند. در حقیقت عموم مردم از این اتفاقات و آینده خود احساس ناامنی می‌کنند و بسیاری از آنها نیز هم اکنون در زیر بار هزینه‌های سرسام‌آور زندگی کمر خم کرده‌اند. این شرایط، افراد را عصبی، بی‌حوصله و بی‌دقت می‌کند و این خود مسبب بروز حوادث خونین و پرتلفات در حوزه‌های مختلف حیات جمعی ما می‌شود.
