«ژیلا مشیری» پژوهشگر پژوهشکده مردم‌شناسی می‌گوید: با اینکه بسیاری از آیین‌های مردمی دستخوش تغییرات شده‌اند و متاسفانه دیگر برگزار نمی‌شوند، اما آیین‌های مربوط به مراسم محرم به‌هیچ وجه اینگونه نبوده و به‌دلیل اعتقادات مذهبی مردم تغییری نکرده‌اند.
دیدارنیوز: یکی از پژوهشگران پژوهشکده مردم‌شناسی معقتد است: آیین‌های عاشورایی در ایران برخلاف سایر آیین‌ها که با تغییرات فرهنگی به‌فراموشی سپرده می‌شوند، به‌ندرت دستخوش تغییرات فرهنگی شده‌اند و همچنان به‌قوت خود در شهر‌ها و روستا‌های ایران درحال برگزاری هستند.
با اینکه بسیاری از آیین‌ها و سنت‌های مردمی به دلیل تغییرات فرهنگی دچار تغییرات جدی می‌شوند به طوری‌که گا‌ها به‌فراموشی هم سپرده می‌شوند، اما مردم‌شناسان معتقدند، آیین‌های عاشورایی به‌دلیل باور و اعتقادات مذهبی مردم کاملا مستثنی شده‌اند و کمتر دستخوش تغییرات فرهنگی شده‌اند.
«ژیلا مشیری» پژوهشگر پژوهشکده مردم‌شناسی به ایلنا می‌گوید: با اینکه بسیاری از آیین‌های مردمی دستخوش تغییرات شده‌اند و متاسفانه دیگر برگزار نمی‌شوند، اما آیین‌های مربوط به مراسم محرم به‌هیچ وجه اینگونه نبوده و به‌دلیل اعتقادات مذهبی مردم تغییری نکرده‌اند.
او می‌گوید: با اینکه در بسیاری از شهر‌های بزرگ مثل تهران به‌دلیل بومی نبودن مردم، برخی از آیین‌ها کمرنگ شده است، اما تعداد زیادی از این افراد در مراسم محرم به شهر‌ها و روستا‌های خود بازمی‌گردند تا آیین‌های سنتی خود را برگزار کنند. تعزیه یکی از این آیین‌هاست که در تهران هنوز در برخی نقاط مثل تکیه نیاوران از گذشته تاکنون در حال برگزاری است و در بسیاری از مناطق جنوب تهران نیز با وجود فضای کم بازهم شاهد برگزاری این آیین هستیم.
این مردم‌شناس حتی به مراسمی چون گِل‌مالی در خرم‌آباد که وجود برخی تغییرات فرهنگی هنوز درحال‌برگزاری است، اشاره می‌کند و می‌گوید: یکی از موضوعاتی که باعث تغییرات آیین‌ها می‌شود فرهنگ است و فرهنگ در طول زمان تغییر می‌کند. به‌عنوان مثال همین آیین گِل‌مالی در خرم‌آباد با اینکه جوان‌ها دیگر تمایلی به برگزاری آن نشان نمی‌دهند و این آیین مورد سرزنش هم قرار می‌گیرد با این وجود ما شاهد برگزاری این نوع آیین هستیم و این اتفاق برمی‌گردد به اعتقادات مذهبی مردم که این آیین را حفظ می‌کنند و باعث می‌شوند که تداوم داشته باشد.
مشیری در رابطه با برگزاری برخی از آیین‌های عاشورایی مثل قمه‌زنی که همچنان در برخی از شهر‌های ایران برگزار می‌شود، اینگونه می‌گوید: مردم‌شناسان داوری اخلاقی راجع به مراسم‌ها و آیین‌هایی که توسط مردم برگزار می‌شود، ندارند. آن‌ها هر آیینی را که می‌بینند بدون آنکه نظر اخلاقی بدهند، ثبت می‌کنند. در خصوص برخی از آیین‌ها که ممکن است شکل اجرای آن مورد پسند مردم نباشد و حتی از سوی دولت نیز برخورد می‌شود و حتی برخی معتقدند که مثلا قمه زنی جزو فرهنگ عاشورایی نبوده، ولی بازهم شما می‌بینید که توسط برخی از مردم انجام می‌شود.
او می‌گوید: با اینکه بسیاری از آیین‌های عاشورایی در شهر‌های بزرگ یا شهرک‌های تازه احداث شده مشاهده نمی‌شود، اما باز هم مراسم محرم حتی در متداول‌ترین شکل خود که همان سینه‌زنی است، در تمام نقاط ایران برگزار می‌شود.
در این میان تعزیه؛ هنر نمایشی آیینی است که در تمام کشور متداول است. پژوهشگران معتقدند، در میان آیین‌های عاشورایی تعزیه وقایع مذهبی، داستان‌های تاریخی و افسانه‌ای و قصه‌های عامیانه را بازگو می‌کند. اجرا‌ها با حفظ سنت‌های قدیمی، فرهنگ ملی و اساطیر ایرانی به ترویج و تقویت ارزش‌های دینی و معنوی و بشردوستی کمک می‌کند. همچنین نقش به‌سزایی در حفظ صنایع‌دستی مرتبط مانند ساخت لباس، خوشنویسی و سازسازی دارد. انعطاف پذیری آن باعث شده به زبان مشترک جوامع مختلف تبدیل شود و باعث ارتقای ارتباط، وحدت و خلاقیت شود. از مهمترین تعزیه‌ها در ایران، تعزیه‌های مربوط به وقایع عاشورا و داستان‌ها و روایت‌های مرتبط با شهادت امام حسین (علیه السلام) و یاران ایشان در کربلا است.
«هنر آیینی ـ نمایشی تعزیه» در پنجمین نشست کمیته بین الدولی پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس در شهر نایروبی کنیا در سال ۲۰۱۰ میلادی در فهرست میراث ناملموس جهانی به ثبت رسیده است.
