آسیب شناسی مناسک حسینی

دیدارنیوز ـ سرویس اجتماعی: در باب محرم و امام حسین، در دو جلد کتابی که پیشتر منتشر کردم (فرهنگ عاشورا و نیز رد پای عقل در کربلا)، حتی از بعد آسیب شناسی آیینی نیز به قدر کفایت سخن کردم و از این رو قصد تکرار مکررات نیست و در اینجا تنها به دو نکته آن هم اجمالا اشاره می‌کنم که در نوشته‌های پیشین بر آن‌ها کمتر تمرکز داشتم.

در اینکه آیین‌های عاشورایی، کارکرد‌های مثبت فراوانی دارند، تردیدی در آن نیست. اما از هر چیز خوب، باید مراقبت ویژه داشت تا آسیب نبیند، چون در معرض تهدید (از سوی دوست نادان و یا دشمن دانا) است. و، اما دو مشکل:

۱. مشکل اول ان است، به گونه‌ای در محرم مشغول امور مختلف شد، که یا خدا در محافل ذکر و عزاداری، کلا فراموش شود و یا در حاشیه افتد. مهمترین غایت انبیای آسمانی دعوت مردم به توحید است، نه امور دیگر. از این رو در قرآن می‌خوانیم: کل من علی‌ها فان، بلااستثنا آنچه روی زمین است، فانی می‌شوند و تنها عظمت و جلال خداوند باقی می‌ماند؛ و در محتوای این آیه سوره یوسف، ۱۰۶، خیلی باید اندیشید که اکثر مومنان، مشرک اند (و ما یومن اکثرهم بالله الا و هم مشرکون). چرا، چون در مقابل خداوند امور و اشخاص دیگر را برجسته می‌سازند، حال آنکه شرک، از گناهان کبیره است. استدلال مشرکان مکه در توجه زیاد به بت هایشان این نبود که بت‌ها خدایند. بلکه استدلال می‌کردند: این بت‌ها پیش خدا شفاعت از ما می‌کنند. (هولاء شفعئانا عندالله: یونس ۱۸).

درس توحید را از امام حسین، به ویژه در دعای عرفه، باید آموخت که آن مناجات، تماما بیان عظمت خداوند و خضوع و خشوع ان حضرت در مقابل خداست. آخرین کلمات آن حضرت حین شهادت نیز مناجات با خدا بود. (شب عاشورا را از دشمن فرصت خواست، تا عبادت خدا کند و.)

آیا در مناسک حسینی ما این مشی و سیره دیده می‌شود؟ چقدر توحید، محور سخن واعظان و مادحان است؟

۲. مشکل دیگر آن است که مناسک و آیین‌ها می‌توانند کارکرد سوزنده یا سازنده داشته باشند. اگر مضمون شعایر حسینی ایام محرم با شعار‌های اصلی خود امام حسین سازگار نباشد، معلوم می‌گردد، به کجراهه افتادیم.

از مهمترین شعار امام حسین، ذلت گریزی (هیهات من الذله) و عزت گزینی است (موت فی عز خیر من حیوه فی ذل). در روز عاشورا پیام ماندگار اباعبدالله در دشوارترین لحطات نبرد، آن بود که حر، آزاد و آزاده باشید (فکونو احرارا فی دنیکم)، سیره مشهور امام حسین در صبح عاشورا گفتگو حتی با دشمنان در میدان نبرد بود و....

اما اگر عاشورا به اشک و آه و سوز و گداز از طریق جعل ایام (روز‌هایی که مبنایی ندارند) و محافظه کاری، سکوت در مقابل ستم، یا توجیه وضع نامطلوب، تعبد در برابر اصحاب قدرت و... ختم گردد، باید دانست که قطعا از غایات حسینی دور افتادیم و در این شرایط، نیاز به آسیب شناسی و بازگشت به مسیر درست داریم.

زیرا از مناسک سوزنده، خداوندان زر و زور و تزویر، برای استحمار مردم بهره می‌جویند و نتیجه آن تحمیق، تحجر، تعصب بی جاست که جای منطق، اخلاق، انسانیت و ادب را می‌گیرد و نتیجه آن می‌شود که روزانه شاهدیم.


۲۰ تیرماه ۱۴۰۳
محمد منصورنژاد