روزنامه پیام ما در گزارشی با عنوان «آسمان آلوده گردشگری» به نقل از مدیر گروه گردشگری و میراث فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس نوشت: آلودگی هوا قطعا اثر سوء دارد و به‌عنوان ضدجاذبه در حوزه گردشگری خود را نشان می‌دهد، اما ما نه‌تن‌ها آماری درباره گردشگران خارجی به‌صورت دقیق در دسترس نداریم بلکه امکان نیازسنجی یا تغییر رضایت آن‌ها از سفر یا تاثیر آلودگی هوا یا تبلیغات روی سفرشان را هم نداریم که بدانیم عامل محرک و مخرب در سفرشان چیست؟
دیدارنیوز: براساس گزارش‌های «سازمان جهانی گردشگری»، صنعت گردشگری ۱۱ درصد از تولید ناخالص، ۱۰ درصد از اشتغال، پنج درصد از صادرات و پنج درصد از سرمایه‌گذاری جهانی را به خود اختصاص داده است. همچنین، گزارش شورای جهانی سفر نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۲ میلادی شاهد رشد ۲۲ درصدی سهم این صنعت در اقتصاد دنیا بوده‌ایم و ارزش این صنعت به ۷.۷ تریلیون دلار افزایش یافته است.
در این سال، ۲۲ میلیون شغل جدید در صنعت گردشگری دنیا ایجاد شده که این رقم نسبت به سال قبل از آن رشد ۷.۹ درصدی داشته است. همهٔ این آمار به‌خوبی نشان می‌دهد این صنعت در حال تبدیل شدن به بزرگترین و پردرآمدترین صنعت جهان است؛ هرچند ناآرامی‌های سیاسی، جنگ، فقر، تروریسم، کمبود زیرساخت، محدودیت و همچنین عوامل محیط زیستی بر این صنعت پردرآمد که حالا سومین صنعت پردرآمد شناخته می‌شود، تأثیر منفی گذاشته است.
به‌تازگی و طبق خبری که «ایسنا» منتشر کرده است «محسن قادری» کارشناس و مدیرعامل یک گروه گردشگری اعلام کرده که سفر بخشی از گردشگران خارجی به ایران به‌دلیل آلودگی هوا دچار مسئله شده و در سفر‌های داخلی هم تغییر مقصد به‌وجود آمده است. پیش‌ازاین، مقاله‌های علمی‌ای دربارهٔ این تأثیر منفی در دنیا منتشر شده بود که البته هیچ‌یک از این مقاله‌ها به‌صورت قطعی در این باره اظهارنظر نکرده‌اند. مهمترین نکته‌ای که در این مقالات دیده می‌شود این است که عوامل هواشناسی مانند نور خورشید، دما و کیفیت هوا، جنبه‌های زیبایی‌شناختی آب‌وهوا را تشکیل می‌دهند و بر جذابیت یک مکان سفر برای گردشگران تأثیر می‌گذارند و درعین‌حال، شرایط نامساعد جوی و آلودگی هوا ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند آب‌وهوای شدید و مه دود بر صنعت گردشگری جهانی تأثیر منفی می‌گذارد؛ هرچند اندازه‌گیری چنین تأثیراتی دشوار است.
تأثیر آلودگی بر ورودی پاییز
کارشناس و مدیرعامل یک گروه گردشگری در خبری که به‌تازگی «ایسنا» منتشر کرده، گفته است «سفر بخشی از گردشگران خارجی به ایران به‌دلیل آلودگی هوا دچار مسئله شده و در سفر‌های داخلی هم تغییر مقصد به‌وجود آمده است.»
«محسن قادری» دربارهٔ نقش تغییراقلیم و همچنین آلودگی هوا در گردشگری گفت: «مدتی پیش تصویری از کوه‌های ایران و ترکیه در شبکه‌های اجتماعی وایرال شد که ناشی از تفاوت میزان بارش نزولات جوی (برف و باران) در یک رشته‌کوه مرزی در ایران و ترکیه بود و واکنش‌های زیادی را بین مردم و عکس‌العمل‌های متفاوتی را از مسئولان در پی داشت. گذشته از پاسخ‌های علمی، امروزه در گردشگری میزان بارش برف و همچنین مساعد بودن آب‌وهوا عاملی برای توسعهٔ گردشگری شده است؛ به دیگر سخن، ظرفیتی برای جذب گردشگر است. به‌عنوان نمونه کوه آلپ برای اسکی در سوئیس و هوای سرد و شفق قطبی در روسیه یک ویژگی خاص برای جذب گردشگر است. همچنین، ترکیه کشور همسایه و دارای مرز مشترک با ایران، گذشته از اینکه با چه میزان بارش در سال نسبت به ایران مواجه است، با آب‌وهوا و سواحل و دریا مقصدی جذاب برای مسافران با سلیقه‌های مختلف شده است.»
او تأکید کرد: «در هنگام سفر، قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ممکن است مشکلات جدی برای سلامتی داشته و می‌تواند یک تهدید جدی باشد و از سویی، کیفیت آن تجربهٔ سفر را کاهش دهد. درنتیجه، ورود گردشگران به چنین مقاصدی ممکن است کاهش یابد و بسیاری از گردشگران ممکن است برنامهٔ سفر خود را به این مکان‌ها لغو کنند. تأثیر کیفیت هوا در این میان، معضل آلودگی هوا و پیامد‌های آن برای توسعهٔ گردشگری بسیار حیاتی است، به‌ویژه آنکه گردشگران در مقایسه با ساکنان مقاصد آلوده، نسبت به اثرات حاد این آلودگی حساسیت بسیار بیشتری نشان می‌دهند. درنتیجه، ممکن است بر قصد گردشگران برای بازدید از یک مقصد خاص، تأثیر منفی داشته باشد و آن مقصد را دیگر جذاب نکند.»
این کارشناس گردشگری بیان کرد: «این موضوع در مطالعات و تحقیقاتی که قبلاً انجام شده، تأیید و ثابت شده است که وضعیت آلودگی هوا ممکن است بر سطح جذابیت توریستی از نظر گردشگران تأثیر بگذارد. آلودگی هوای تهران که امسال به نسبت سال‌های گذشته طولانی‌تر بوده و زودتر هم آغاز شده است (سال‌های گذشته در دی‌ماه و امسال از اواخر مهرماه) سبب شد در زمان پیک گردشگری، سفر گردشگران خارجی از جمله چینی‌ها به ایران دچار مسئله شود. حتی برخی سفارتخانه‌ها نسبت به سفر در این زمان تذکر داده‌اند. در سفر‌های داخلی نیز تغییراتی در مقصد ایجاد شده است. همچنین، آلودگی هوای تهران بر سفر گردشگران سلامت تأثیر گذاشته است و برخی از آن‌ها با اذعان به اینکه شرایط هوای آلوده تهران بر تشدید بیماری آن‌ها و گذران دورهٔ نقاهت تأثیرگذار است، کشور دیگر یا زمان دیگری را برای درمان خود برگزیده‌اند.»
پژوهش‌ها چه می‌گویند؟
فارغ از اینکه نمی‌دانیم محسن قادری، کارشناس و مدیرعامل یک گروه گردشگری، اظهارنظر خود را دربارهٔ آلودگی هوا و تأثیر آن بر گردشگری برپایهٔ چه اطلاعاتی مطرح کرده، به‌نظر می‌رسد هیچ مطالعهٔ علمی و پژوهش کارشناسی‌ای دربارهٔ تاثیر آلودگی هوا بر گردشگری ایران انجام نشده است.
شاید بتوان از پژوهش‌های صورت‌گرفته در ایران به بررسی وضعیت آلودگی هوا و تأثیر آن بر گردشگری اصفهان و تهران به‌صورت جداگانه اشاره کرد.
«نیلوفر پنجه‌پور»، دانشجوی کارشناسی ارشد آب و هواشناسی دانشگاه پیام‌نور اصفهان و «هوشمند عطایی»، دانشیار اقلیم‌شناسی دانشگاه پیام‌نور تهران، در «دومین کنفرانس بین‌المللی توسعهٔ پایدار، راهکار‌ها و چالش‌ها با محوریت کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و گردشگری» مقاله‌ای با عنوان «بررسی تأثیر آلودگی هوا بر گردشگری شهر اصفهان» ارائه کردند و گفتند «افزایش میزان و تداوم آلودگی هوا شرایط خطرآفرینی را برای سلامتی اکوسیستم و انسان‌ها ایجاد می‌کند و برخورداری از شرایط زیستی سالم آرزوی هر انسانی است. همچنین، گردشگران برای انتخاب مقصد سفر خود هوای پاک را می‌پسندند. بررسی روز‌های همراه با شاخص کیفی هوای آلودهٔ اصفهان در سال‌های ۱۳۸۷-۱۳۹۲ نشان داده است بیشترین روز‌های توام با آلودگی هوا در شهر اصفهان در فصل پاییز و در دورهٔ سرد سال به‌ویژه دی مشاهده شده و این مخاطره یکی از تأثیرگذارترین عوامل در کاهش گردشگری شهر اصفهان بوده است.»
«مطهره زرگری» و «محبوبه زرگری» هم در مقاله‌ای با عنوان «نگرشی اقلیمی-گردشگری با تأکید بر تأثیر آلودگی هوا بر جذب گردشگر در کلانشهر تهران» که سال ۱۳۹۴ در اولین کنفرانس بین‌المللی علوم جغرافیایی ارائه شد، مطرح کردند که «هوای پاک و سالم یکی از مهمترین مواردی است که توریست برای گذراندن اوقات فراغت خود به آن توجه می‌کند. درواقع، مهمترین علت تشدید آلودگی هوا، پایداری هوا و درنتیجه وارونگی دما (Inversion) است که باعث تمرکز آلاینده‌ها در سطح زمین و افزایش روز‌های بسیار آلوده می‌شود. این تحقیق با استفاده از اسناد و آمار موجود با نگرش اقلیمی-گردشگری اثر آلودگی هوا را در ارتباط با جذب گردشگر در شهر تهران مورد بررسی قرار داده است. یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که وجود آلودگی هوا در کلانشهری مانند تهران که دارای ظرفیت قوی در زمینهٔ گردشگری است از میزان تقاضای گردشگر برای سفر می‌کاهد. همچنین، نابودی آثار تاریخی علاوه‌بر نابودی یک نماد توریستی، انگیزهٔ توریست را هم برای سفر به شهر تهران کاهش می‌دهد.»
این پژوهش‌ها، اما مطالعهٔ دقیقی روی تعداد ورود گردشگر و همچنین بررسی ورود گردشگران خارجی نداشته‌اند؛ نکته‌ای که مدیر گروه گردشگری و میراث فرهنگی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی هم بر آن تأکید می‌کند و به «پیام ما» می‌گوید: «آلودگی هوا قطعاً اثر سوء دارد و به‌عنوان ضدجاذبه در حوزهٔ گردشگری خود را نشان می‌دهد، اما ما نه‌تن‌ها آماری دربارهٔ گردشگران خارجی به‌صورت دقیق در دسترس نداریم بلکه امکان نیازسنجی یا تغییر رضایت آن‌ها از سفر یا تأثیر آلودگی هوا یا تبلیغات روی سفرشان را هم نداریم که بدانیم عامل محرک و مخرب در سفرشان چیست؟ ما حتی ما یک عدد بالایی از گردشگران خارجی ورودی، مانند کشوری مثل هند یا اسپانیا، هم نداریم که بخواهیم تأثیر آلودگی هوا را روی این بازار بررسی کنیم.»
«سعید شفیعا» نقش منفی آلودگی هوا را بر صنعت گردشگری رد نمی‌کند، اما تأکید می‌کند که گردشگر مثل یک آهوی گریزان است که به‌محض شنیدن کوچکترین صدایی از آن سوی جنگل به‌سرعت فرار می‌کند و به همین دلیل نگارش یا انتشار متنی دربارهٔ تأثیر آلودگی هوا بر گردشگری، آن‌هم بدون پژوهش و اندازه‌گیری‌های دقیق مانند یک اسلحهٔ رو به گردشگر است.
او با بیان اینکه اظهارنظر‌های غیرآکادمیک را نباید راحت منتشر کنیم، ادامه می‌دهد: «ایران ظرفیت‌های زیادی برای گردشگری دارد و به‌صورت کلی گردشگری کشور ما مخاطب خاص خود را جذب می‌کند که با برنامه‌ریزی به اینجا می‌آیند. کسی که به این جمع‌بندی رسیده که با همهٔ سیاه‌نمایی‌ها به ایران سفر کند، چندان به آیتم آلودگی هوا توجهی نخواهد داشت. به اعتقاد من چیزی که روی گردشگر اثر دارد، بیش از هر چیز، نوع رفتار سیستم گردشگری با گردشگر ورودی است.»
**
مقاله‌ای با عنوان «تأثیر کیفیت هوا بر ورود گردشگری بین المللی» سال ۲۰۲۲ از سوی «Chien-Chiang Le» و «Yan Su» منتشر شده بود که با استفاده از داده‌های شاخص‌های توسعهٔ جهانی (WDI)، داده‌های تابلویی ۹۹ کشور را از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۸ بررسی کرده بود. براساس این مقاله، کیفیت پایین هوا بر تعداد گردشگران تأثیر منفی وارد می‌کند. شواهد حاکی از آن است که کیفیت هوا در میان عواملی که گردشگران هنگام تصمیم‌گیری دربارهٔ مکان سفر در نظر می‌گیرند، رتبهٔ بسیار بالایی دارد. مسافران نگران کیفیت هوا هستند و درک عمیقی از خطرات سلامتی و سایر خطرات احتمالی ناشی از غلظت بیش از حد PM۲.۵ دارند. بنابراین، وضعیت کیفیت هوا می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر تصویر یک کشور تأثیر بگذارد.
با همهٔ این موارد و با توجه به اینکه پژوهش علمی و دقیقی دربارهٔ تأثیر آلودگی هوا بر میزان گردشگران ورودی به کشور انجام نشده است، به‌نظر می‌رسد نمی‌توان دربارهٔ آن اظهارنظر قطعی داشت، آن‌هم در شرایطی که گردشگری خارجی ایران هنوز درگیر مسائل ابتدایی‌تر، از جمله زیرساخت و امکانات گردشگری و همچنین شیوهٔ برخورد با گردشگران خارجی است.
منبع: پیام ما
