چرا ایران و روسیه آشکارا در خاورمیانه اختلاف نظر دارند؟

دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.

 منبع: میدل ایست آی

نویسنده: فردین افتخاری

مترجم: حمید رضا بابایی

با وجود عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، حمایت ایران از دولت روسیه در برابر شورش گروه واگنر و پشتیبانی تهران از مسکو در جنگ اوکراین، وزارت خارجه روسیه ترجیح داد در خصوص ادعای ارضی امارات عربی متحده در قبال جزایر سه‌گانه در خلیج فارس، از ابوظبی حمایت کند.

وزارت امور خارجه ایران در اقدامی معمول، سفیر روسیه را فراخواند تا از این که مالکیت تهران بر جزایر سه‌گانه (ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک) به چالش کشیده شده، اعتراض کند. این وزارت‌خانه از مسکو خواست "موضع خود را تصحیح" کند.

سفیر ایران در روسیه با نماینده رئیس جمهور روسیه در امور خاورمیانه و معاون وزیر خارجه این کشور، در مسکو دیدار کرد. خبرگزاری رسمی روسیه، تاس، گزارش داد در این مذاکرات بخشی کوچک از مسایل گسترده خاورمیانه بررسی شد.

روسیه بر موضع خود پافشاری کرد و در روایات دیپلماتیک خود، به جای  "خلیج فارس" که ایرانی‌ها به کار می‌گیرند، از واژه "خلیج" استفاده کرد. این رفتار روسیه به جای آن که بیانگر قدرت باشد، نشانگر ضعف آن در روابطش با غرب، ایران و ملت‌های عربی بود.

روسیه تاکنون از به دست آوردن اهدافش در اوکراین ناکام بوده و نتوانسته است مقابل گسترش ناتو بایستد. ترکیه علاوه بر حمایت از عضویت سوئد در ناتو، از پذیرفتن اوکراین نیز در این سازمان حمایت کرده است. اوکراین همچنان در حال دریافت کمک‌های گسترده از غرب است و هیچ دورنمایی از امتیازدهی آن به روسیه به منظور برقراری صلح دیده نمی‌شود.

ایران همچنان به حمایت نظامی، سیاسی و دیپلماتیک از روسیه ادامه می‌دهد؛ مسکو نگران است که مبادا تهران از این حمایت‌هایش به عنوان ابزار چانه‌زنی در مذاکرات احیاء توافق هسته‌ای (برجام) با آمریکا و اروپایی‌ها استفاده کند.

به نظر می‌رسد توافق غیررسمی و نانوشته اخیر میان ایران و آمریکا که اجرای آن نیز آغاز شده، نگرانی روسیه را برانگیخته است. ایران متعهد شده است که نه تنها "همکاری‌هایش را با بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گسترش دهد، بلکه از فروش موشک‌های بالستیک به روسیه خودداری و حملات مرگ‌بار خود را به پیمان‌کاران آمریکایی در سوریه و عراق متوقف کند."

روسیه نیز به عنوان مهم‌ترین شریک امنیتی ایران و یک عضو برجام، مساله تعهدات ایران را با ظن و تردید  تفسیر کرده است.

شکننده و ضعیف

چین هم در خصوص جزایر سه‌گانه خلیج فارس موضعی مشابه داشته ولی واکنش مقامات ایران به روسیه، شدیدتر از رویکرد آنها در قبال پکن بوده است. این مساله نشان می‌دهد تهران، روسیه را در موضعی شکننده و ضعیف می‌بیند، و حس نمی‌کند که مسکو قادر باشد از تنش میان ایران و کشورهای عربی به عنوان اهرم فشار علیه تهران استفاده کند زیرا روسیه از قدرت دیلپماتیک، سیاسی و اقتصادی کافی برخوردار نیست.

رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران نیز اعلام کرده است، به دنبال موضع اخیر روسیه، حمایت‌های تهران از مسکو مشروط شده است.

محسن رضایی، فرمانده ارشد سپاه پاسداران هم گفته است روابط ایران با روسیه ناشی از ضعف نیست و این که روسیه باید موضع خود را تصحیح کند.

علی اکبر ولایتی، مشاور رهبری ایران در امور بین‌الملل نیز موضع روسیه را ناشی از "سادگی" خوانده است.

جالب آن که سیاستمداران ارشد محافظه‌کار نظیر محمد جواد لاریجانی و محمد باقر قالیباف به روسیه تاخته و تصریح کرده‌اند روسیه به شیوه‌ای فرصت طلبانه، "در بازی آمریکا وارد شده" و به "غرب در ایجاد بی‌ثباتی در خلیج فارس کمک کرده است."

لذا شاید هزینه‌های بالای سیاسی و دیپلماتیکِ حمایت از روسیه در جنگ اوکراین، ایران را بر آن واداشته است تا در سیاست‌هایش در قبال جنگ اوکراین بازبینی کند.

یک منبع مطلب در تهران به من گفته است که ایران می‌خواهد در موقعیت خود در اوکراین تجدیدنظر کند. واکنش مقامات رسمی و ارشد ایرانی نشان می‌دهد روسیه توانایی و اقتدار خود را برای نقش آفرینی چشمگیر در موازنه‌های بین‌المللی و همچنین دوجانبه‌ اقتصادی و امنیتی از دست داده است.

اتکای بیش از حد روسیه به تهدیدات و اقدامات نظامی، نتایج مورد نظر را به دست نیاورده، و در همین حال گسترش ناتو ادامه داشته است، زیرا جمهوری‌های بیشتری در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی درهای خود را به روی نفوذ آمریکا و اتحادیه اروپا گشوده‌اند و در اِعمال فشار بر روسیه، با غرب همراه شده‌اند.

در نتیجه، حمایت نامحدود از تهاجم روسیه به اوکراین می‌تواند منافع حیاتی ایران را به خطر اندازد، و احتمال "توطئه‌های" غیرمترقبه‌ی حقوقی، سیاسی، امنیتی و نظامیِ غرب را علیه تهران افزایش دهد.

"اتهامات بی‌اساس"

علاوه بر اینها، رهبری ایران به تازگی مردم اوکراین را "بی‌پناه" و "بی‌چاره" خوانده که این امر نشان می‌دهد از نظر ایشان، اقدامات روسیه و عواقب آن در جنگ اوکراین، مثبت نیست.

به دنبال بیانیه نشست سران ناتو و طرح ادعای "دخالت ایران در تحولات اوکراین"، سفارت ایران در بروکسل بلافاصله بیانیه‌ای منتشر و این "اتهامات بی‌اساس" را تکذیب کرد.

در این بیانیه تصریح شد که ایران به عنوان "یک بازیگر مسئولیت‌پذیر و بانفوذ منطقه‌ای، همواره بر اهمیت پایبندی کامل به اهداف و اصول منشور سازمان ملل و قوانین مرتبط تاکید می‌کند، از جمله احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی همه کشورها."

علاوه بر این، تنش‌زدایی و عادی سازی روابط میان ایران و کشورهای عربی خلیج فارس، که با میانجیگری چین حاصل شد، شکستی دیپلماتیک را برای روسیه رقم زد. پیش از ابتکار دیپلماتیک چین، روسیه با ارائه پیشنهاد "مفهوم امنیت جمعی در خلیج فارس"، تلاش کرد خود را به عنوان یک قدرت بزرگ دیپلماتیک در منطقه جا بزند که قادر است تنش‌های خاورمیانه را مدیریت کند.

شهریار حیدری، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران می‌گوید، روسیه از عادی‌سازی روابط ایران با کشورهای عرب منطقه خرسند نیست.

به گفته حیدری، "به دنبال افول نقش غرب در منطقه، روسیه که درگیر جنگ با اوکراین است، تلاش می‌کند دخالت خود را افزایش دهد. قدرت نیروی دریایی ایران باعث نگرانی کشورای فرامنطقه‌ای شده، گرچه اقتدار و توانایی ما در محدوده آب‌های منطقه‌ای اِعمال خواهد شد. لذا روسیه از طریق تضعیف ارتباطات منطقه‌ای ما، به دنبال افزایش نقش خود در منطقه است."

روسیه دیگر در مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای ایران با آمریکا و اروپا، نقش مهمی ایفا نمی‌کند و چین بر روند تنش‌زدایی میان ایران و کشورهای عربی، سلطه دارد.

با این حال، بر اساس بیانیه مشترک روسیه و شورای همکاری خلیج فارس، کشورهای عربی نقش مسکو را برای مهار رفتارهای منطقه‌‎ای ایران، مهم تلقی می‌کنند.

در ضمن، وزن دیپلماتیک و سیاسی روسیه می‌تواند ایران را از تشدید مجدد بحران در منطقه بازدارد. در بیانه مورد نظر، پیش از اشاره به جزایر سه‌گانه، بر حفظ امنیت دریایی و آب‌راه‌های منطقه و همچنین مقابله با تهدیدات علیه خطوط کشتی‌رانی، تجارت بین‌الملل و تاسیسات نفتی تاکید شده است.

از این منظر، تجربیات تهران در خصوص جنگ اوکراین و صدور تسلیحات روسیه به ایران می‌تواند توازن را در منطقه برهم زند.

 حلقه داخلی پوتین

با این وجود، اگر مذاکرات هسته‌ای به بن‌بست برسد، احتمالا مناقشات و تنش‌های منطقه‌ای دوباره شعله‌ور خواهد شد، که در این شرایط روسیه شریکی مفید برای اعراب خواهد بود تا تصمیمات و رفتارهای امنیتی ایران را در منطقه مهار کند.

در این سناریو، روسیه قادر خواهد بود به مانورهای فرصت‌طلبانه‌ی سیاسی و دیپلماتیک روی آورد. این مساله تصادفی نیست که سرگی لاوروف وزیر خارجه روسیه گفته است انتظار برای احیاء برجام، غیرواقع بینانه است.

چهره‌های موجود در حلقه داخلی ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، نقشی اساسی در مدیریت روابط با ایران ایفا می‌کنند. این افراد عبارتند از: نیکولای پاتروشف دبیر شورای امنیت فدراسیون روسیه، ایگور لِویتین و یوری یوشاکف دستیاران رئیس جمهور و همچنین سرگی شویگو وزیر دفاع روسیه.

در این جمع لاوروف جایی ندارد؛ وی بیشترین اعتبار خود را به خاطر تکذیب‌های مکرر در خصوص وقوع جنگ در اوکراین، از دست داده است. لذا لاوروف به تنهایی قادر نیست در این خصوص تصمیم بگیرد که آیا باید ایران را تحریک و یا احساسات ضد روسی را در ایران تشدید کرد.

اما این وزیر خارجه روسیه است که از منظر دیپلماتیک، منافع مسکو را در برجام مدیریت می‌کند. به نظر می‌رسد تصمیم گیرندگان ارشد روسی به لاوروف چراخ سبز نشان داده‌اند تا به جای تعامل مخفیانه با مقامات ایرانی، از طریق روابط گرم دیپلماتیک با کشورهای عربی، رهبران ایران را تحت فشار قرار دهد.

حتی اگر مسکو از عادی سازی روابط میان ایران و برخی کشورهای عربی استقبال کند، اختلاف‌نظرهای منطقه‌ای، منافع امنیتی و اقتصادی روسیه را به بهترین وجه برآورده می‌کند.

از منظر تهران، اگر روسیه واقعا از عادی‌سازی روابط ایران و کشورهای عربی خرسند باشد و مشتاقانه به دنبال بهره‌برداری از شکاف موجود در روابط ایران-امارات نباشد تا منافع یک‌جانبه سیاسی و اقتصادی خود را برآورده کند، می‌توانست کاری کند تا در بیانیه چندجانبه (میان روسیه و شورای همکاری)، مسئله سه جزیره مطرح نشود؛ می‌توانست امارات را تشویق کند که این مسئله را به صورت دوجانبه با تهران پیگیری کند. اما روسیه ترجیح داد از این مساله به عنوان اهرم فشار در روابطش با ایران استفاده کند.