«رویش نهال جوان»؛ هدایت ۶هزار نفر از بی‌سوادی تا دانشگاه

دیدارنیوز - تعداد 17 مرکز پرتو در مناطق در معرض آسیب تهران فعالیت دارند. هر مرکز پرتو در سه حوزه «پیشگیری»، «روان‌شناسی» و «توانمندسازی» به کودکان کار، خدمات اجتماعی و آموزشی ارائه می‌‌کند.

در منطقه 2 شهرداری تهران، یک مرکز پرتو با نام ثبت شده موسسه «رویش نهال جوان» فعال است و کیهان ضیایی‌مهر، مدیر عامل این موسسه خیریه است. ضیایی‌مهر، در سال 1355 به استخدام سازمان ملی رفاه خانواده درآمد.

این سازمان و 15 سازمان، نهاد، موسسه خیریه و حمایتی دیگر در سال 1359 ادغام شدند و سازمان بهزیستی تشکیل شد. ضیایی‌مهر، در سال 1358 نیز در مقطع لیسانس رشته روان‌شناسی و مشاوره از دانشگاه الزهرا، فارغ‌التحصیل شد و در سال 1362 دوره فوق لیسانس رشته روان‌شناسی را در دانشگاه فنی ایتالیا به پایان رساند.

او در سال‌های 1380 تا 1384 مدیر آسیب‌های اجتماعی بهزیستی استان تهران بود و بعد از بازنشسته شدن در سال 1384، موسسه خیریه «رویش نهال جوان» را تاسیس کرد. گفت‌وگوی پیش رو، با او به عنوان مدیر عامل این موسسه، متمرکز بر فعالیت مراکز پرتو فعال در کلانشهر تهران است.

دیدارنیوز: در چارچوب طرح ساماندهی کودکان در معرض آسیب و آسیب‌دیده، در سال 1393 چندین مرکز با نام مرکز پرتو شروع به فعالیت کردند. این مراکز  به کودکان کار و خیابان شهر تهران خدمات اجتماعی ارائه می‌‌کنند.

شما قبل از بازنشسته شدن، از مدیران سازمان بهزیستی بوده و در حوزه آسیب‌های اجتماعی مسئولیت‌هایی داشته‌اید. تا قبل از سال 1393 که مراکز پرتو  از جمله مرکز تحت مدیریت شما فعال شوند، نحوه برخورد با کودکان کار و خیابان چه مراحلی را طی کرده بود؟

ضیایی‌مهر: در دهه‌های قبل بحث حقوق کودک و حقوق بشر مطرح بود و در مقالاتی که در دنیا منتشر می‌‌شد به استثمار کودکان و کودکان کار اشاره می‌‌شد. در جلساتی هم که در اسفند سال 1378 با حضور نمایندگان سازمان‌ها و نهادهایی از جمله نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی و شهرداری برگزار شد، کارشناس سازمان بهزیستی کشور گفت که ما چنین پدیده‌ای در ایران نداریم.

آن موقع تصور این بود که تعداد کودکان کار زیاد نباشد. البته یک مرکز تاسیس شد که مدیر آن من بودم. بخشی از فعالیت این مرکز به امور مربوط به کودکان کار اختصاص داشت.

با راه‌اندازی مرکز، هر روز شهرداری و نیروی انتظامی تعداد 40 یا 50 کودک کار را به این مرکز می‌‌آوردند. در نتیجه طرح‌های دیگری تهیه شد. تعداد 11 طرح آسیب اجتماعی نوشتیم که برخی از آنها مربوط به مراکز پذیرش کودکان کار بود. مراکزی مثل مرکز قرنطینه و مرکز یاسر، حاصل آن وضعیت بود.

با بررسی‌هایی که در آن زمان انجام شد در کل ایران، حدود 21 هزار کودک کار شناسایی شد که بیش از 3 هزار نفر آن مربوط به تهران بود. از طرف دیگر، سازمان‌های غیردولتی(NGO) در این حوزه فعال شدند چون در آن زمان تعداد زیادی از بچه‌های مهاجر جنگ زده افغانستان وارد ایران شده بودند و بهداشت و آموزش نداشتند.

در سال 1382 شبکه یاری کودکان کار و خیابان با حضور چند انجمن و موسسه فعال در حوزه کودکان کار و خیابان تشکیل شد. الان بیش از 30 موسسه غیردولتی، عضو این شبکه هستند و فقط هم در حوزه کودکان کار و خیابان فعالیت می‌‌کنند.

دیدارنیوز: قبل از شروع به کار مراکز پرتو در سال 1393، شهرداری تهران و سازمان خدمات اجتماعی آن، به طور مستقیم در حوزه رسیدگی به کودکان کار فعالیت داشتند و هزینه می‌‌کردند.

از سال 1393 برون‌سپاری این فعالیت انجام شده و شهرداری، ساختمان‌های مورد نیاز را در اختیار موسسه‌های غیردولتی فعال در این حوزه قرار می‌‌دهد. قرار بر این شد که مرکز پرتو، خدمات اجتماعی به کودکان کار و خیابان ارائه بدهد. این روش و مدل برای ارائه خدمات اجتماعی و آموزشی چگونه شکل گرفت؟

ضیایی‌مهر: در جلسات متعددی که برگزار می‌‌شد هر سازمان و وزارتخانه‌ای، مسئولیت کودکان کار و خیابان را به گردن دیگران می‌‌انداخت. البته در آن سال‌ها نسبت به کودکان کار، به صورت هجمه‌ای برخورد می‌‌شد و این بچه‌ها را جمع‌آوری می‌‌کردند.

با جمع‌آوری کودکان کار، چند روزی شهر را ظاهراً آرام می‌‌کردند. هر چند که فعالان اجتماعی و سازمان‌های غیردولتی، نسبت به جمع‌آوری کودکان کار انتقاد می‌‌کردند. در یکی از جلسات در سال 1393 که با حضور سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها برگزار شد یک تقسیم‌بندی کاری به عمل آمد.

بر اساس دستورالعمل تهیه شده، مقرر شد سازمان بهزیستی، برای ارائه خدمات، متولی کودکان کار باشد اما شهرداری، ساختمان مورد نیاز را در اختیار بگذارد. سازمان بهزیستی هم متولی خدمات تحصیلی و درمانی شد. سازمان فنی و حرفه‌ای هم باید در مورد حرفه‌آموزی فعالیت می‌‌کرد.

دیدارنیوز: آقای مسعودی فرید معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی در سال 1396 گفته است که سازمان بهزیستی نقش محوری در برنامه‌ریزی و ارائه خدمات اجتماعی به کودکان کار پس از جذب آنها دارد. برخی معتقدند وظایف سازمان‌ها مشخص نیست اما این صحبت معاون سازمان بهزیستی به این معنی است که سازمان بهزیستی پذیرفته است که در این حوزه نقش محوری دارد و ابهامی در این زمینه وجود ندارد.

ضیایی‌مهر: حدود پنج سال است که طرح کودک و خانواده در بهزیستی اجرا می‌شود. در این طرح، مقرر شده است که سازمان غیردولتی طرف قرارداد با بهزیستی، کودکان کار را  نگهداری کند و بهزیستی برای هر کودک 500 هزار تومان تخصیص بدهد.

قرار بر این شد هر موسسه و سازمان غیردولتی تعداد 80 کودک را پذیرش کند. موسسه‌ای که من در آن فعالیت می‌‌کنم 700 خانواده و 1100 کودک کار را تحت پوشش قرار داده است.

دیدارنیوز: سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران، برای سال 1394 سرانه هزینه هر کودک کار را 450 هزار تومان در مراکز پرتو تعیین کرده بود. در سال 1397 این رقم سرانه چقدر افزایش داشته است؟

ضیایی‌مهر: در قراردادی که ما در چارچوب طرح کودک و خانواده بستیم، برای هر کودک 500 هزار تومان بود. اما اگر ارائه خدمات تک موردی به خانواده  کودک در معرض آسیب انجام می‌‌شد، بابت آن هم یک میلیون تومان اختصاص پیدا می‌‌کرد. این مبلغ برای خرید لوازم ضروری منزل مثل یخچال صرف می‌‌شد.

ما یک طبقه از ساختمان مورد نیازمان را اجاره کرده‌ایم. چهار یا پنج سال است که شهرداری، طبقه دوم ساختمان را که 80 متر مربع است برای مدرسه تحت پوشش ما رهن کامل کرده است. با این کار شهرداری، مدرسه پرتو در آن طبقه راه‌اندازی شد.

البته در روزهای خاصی مثل روز جهانی کودک، شهرداری تهران، خدماتی به این کودکان ارائه می‌‌دهد. در مجموع بابت سرانه هزینه و اردوی کودکان رقمی حدود 550 هزار تومان  و حداکثر600 هزار تومان به سازمان غیردولتی داده می‌‌شود.

دیدارنیوز: سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران مشخص می‌‌کند که در هر منطقه شهرداری تهران، چه تعداد کودک کار و خیابان تحت پوشش یک مرکز پرتو قرار بگیرد. در سال 1394 تصویب شده بود که در منطقه 12 شهرداری تهران 150 کودک کار تحت پوشش مراکز پرتو قرار بگیرد و با سرانه هزینه 450 هزار تومان. با این تعداد پذیرش مصوب شده، 180 میلیون تومان به مراکز پرتو این منطقه داده می‌‌شد.

تعداد پذیرش از سوی شهرداری مشخص شده ولی وقتی مراکز پرتو چند برابر پذیرش کنند قاعدتاً به مشکل برمی‌‌خورند.

ضیایی‌مهر: برخی موسسه‌ها یک مقدار کمک‌های مردمی هم جذب می‌‌کنند اما میزان کمک‌های مردمی کم است. الان تعداد 115 کودک در مرکز پرتو ما آموزش می‌‌بینند که کاملا بازمانده از تحصیل هستند. این کودکان حتی با وجود طرح فرمان [دستور آیت‌الله خامنه‌ای برای ثبت نام کودکان مهاجر افغانستانی در مدارس ایران] نتوانسته بودند در مدارس ایران ثبت نام شوند.

در عمل هر کودکی که در موسسه و سازمان غیردولتی پذیرفته می‌‌شود شش یا هفت برابر مبلغ مصوب هزینه دارد. آن کودک هم به خاطر شرایط فقر، از تحصیل بازمانده است. برای این نوع خانواده‌ها، حرفه و درآمد ثابت وجود ندارد. ما در ابتدای سال برای هر کدام از کودکان، بالای 500 هزار تومان هزینه کرده‌ایم.

دیدارنیوز: وقتی بیش از رقم سرانه مشخص شده هزینه می‌‌کنید آن هزینه اضافی را از کمک‌های مردمی تامین می‌‌کنید؟

ضیایی‌مهر: با مبلغی که در اختیار ما قرار داده می‌‌شود، نمی‌‌توانیم حذف کار کودکان کار را عملی کنیم. فقط می‌‌توانیم ساعات کار کردن کودکان کار را کم کنیم. الان یک کودک حدود 5 ساعت یا 6 ساعت به مدرسه ما می‌‌آید. ما به خانواده یک کودک کار ماهیانه مثلاً 300 هزار تومان می‌‌دهیم که آن کودک به مدرسه بیاید و کمتر کار کند.

در عین حال، ما در بهترین شرایط، شاید بیش از 10 یا 11 میلیون تومان ورودی مشارکتی نداشته باشیم.

دیدارنیوز: این رقم 11 میلیون تومان، کل کمک مردمی در سال است؟

ضیایی‌مهر: این رقم مشارکت مردمی برای هر ماه است. آن هم این طور هزینه می‌‌شود که مثلا این کودکان، کفش ندارند یا خانواده آنها گرسنه هستند. معمولاً کمک‌های مردمی رقمی بین 7 تا 10 میلیون تومان در ماه است. در حالی که هزینه‌های نگهداری این کودکان از جمله هزینه درمان آنها، خیلی بیش از این ارقام است.

دیدارنیوز: در حال حاضر در شهر تهران تعداد 17 مرکز پرتو به کودکان کار و خیابان خدمات اجتماعی ارائه می‌‌دهند. یک مرکز پرتو، همین موسسه رویش نهال جوان در محله فرحزاد تهران است که شما مدیر عامل آن هستید.

کلمه «پرتو» مخفف پیشگیری، روان‌شناسی و توانمندسازی است. مرکز تحت مدیریت شما و سایر مراکز پرتو، حقیقتاً در این سه بخش تا چه حد موفق بوده‌اند؟

ضیایی‌مهر: عملکرد مراکز پرتو، عالی بوده است. درباره موسسه خودمان، فقط یک عدد به شما می‌‌دهم. ما 6 هزار نفر را از بی‌سوادی تا دانشگاه هدایت کرده‌ایم. در حوزه درمان، در سال حداقل 13 یا 14 کودک از مرگ نجات پیدا کرده‌اند. در مورد بیماری ایدز و هپاتیت، کنترل‌های شدید انجام شده و آموزش‌هایی نیز ارائه داده‌ایم.

در مورد آموزش مهارت‌های زندگی هم فعال بوده‌ایم. کودکانی که در مراکز پرتو تحت پوشش هستند از نظر شخصیتی و مهارتی، با کودکان دیگر تفاوت پیدا کرده‌اند. در سال گذشته 6 نفر از افراد تحت پوشش ما در دانشگاه‌های دولتی قبول شدند و همه آنها کودکان کار بوده‌اند.

با وضعیتی که وجود دارد ما حمایت بیشتری می‌‌خواهیم. ما و افراد داوطلب، با همدیگر همکاری می‌‌کنیم. توانایی‌های خوبی در سازمان‌های غیردولتی(NGO) وجود دارد و به همین دلیل در خصوص آسیب‌های اجتماعی، می‌‌شود کارهای بزرگتری انجام داد.

من قبل از هر چیزی به خدمات اعتقاد دارم و از هر فردی که  بتواند در رشته‌های زبان انگلیسی یا رشته ریاضی یا ورزش به ما کمک کند، یاری می‌‌گیریم.

 دیدارنیوز: مرکز پرتو تحت مدیریت شما در منطقه 2 شهرداری تهران قرار دارد. منطقه 2 نسبت به بر خی مناطق دیگر تهران، از نظر جغرافیایی یک منطقه بزرگ و وسیع است. ایا وجود فقط یک مرکز پرتو برای این منطقه وسیع جغرافیایی کفایت می‌‌کند؟

ضیایی‌مهر: اصلا کافی نیست. اما یکی از وظایف ما، شبکه‌سازی است. برای مثال ما به مدت یک سال اعضای دو موسسه غیر دولتی را آموزش دادیم. بعد هم مجوز گرفتند و الان همین کار ما را انجام می‌‌دهند. در منطقه 2 همین یک مرکز پرتو وجود دارد اما سازمان‌های غیردولتی متعددی در حوزه ارائه خدمات به کودکان کار فعالیت می‌‌کنند.

نکته‌ای که ضروری است بگویم این است که شهرداری بعد از این که ساختمان مرکز را در اختیار سازمان‌های غیردولتی فعال در حوزه کودکان کار گذاشت، همه کمک‌هایی را که باید در اختیار آنها می‌‌گذاشت حذف کرد. قبلاً شهرداری کمک غذایی می‌‌داد اما الان کمک نمی‌‌کند.