ستون جدید دیدار در حوزه بین‌الملل به نام «ترکیه، از فراز گالاتا» است که تمثیلی است از برج قدیمی گالاتا در استانبول که قرن‌ها دیدبان این کشور بوده و این ستون نیز به نوعی رسانه‌های ترکیه را رصد و ترجمه برخی مطالب را منتشر می‌کند.
دیدارنیوزـ سرویس بین‌الملل: این مطلب را با ترجمه اختصاصی دیدار بخوانید با این توضیح که لزوما مطالب درج شده در این مقاله مورد تایید دیدار نیست و تنها جهت اطلاع خوانندگان منتشر شده است.
نویسنده: سدات ارگین (پرمخاطب‌ترین ستون نویس ترکیه در حوزه سیاست خارجی)
منبع: روزنامه حریت، دسامبر ۲۰۲۲
مترجم: رضا قنبری/ روزنامه نگار حوزه ترکیه
عادت قدیمی‌ام در بررسی"مهم‌ترین سرفصل‌های سیاست خارجی سال سپری شده" را در چند شماره ابتدایی سال ۲۰۲۳ پی می‌گیرم. تلاشم در این یادداشت‌ها نگاهی فراگیر به جریان‌های مهم روابط خارجی خواهد بود. تمرینی مفید برای درک و مشاهده سمت و سوی حرکت ترکیه در فضای روابط بین‌الملل.
توجه ویژه به پرونده روسیه یکی از علاقه مندی‌هایم در این زمینه است. وقتی برای ارزیابی سال گذشته به تحلیل‌هایم در مورد روابط ترکیه و روسیه در پایان سال‌های ۲۰۱۸، ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ نگاهی دوباره انداختم به یک رابطه رو به رشد و متعادل رسیدم.
با مرور خاطرات این سال‌ها می‌توان تصاویر مهمی از این همگرایی دو طرفه ثبت کرد:
برای ارزیابی سال ۲۰۱۸، عنوان «روسیه شریک استراتژیک جدید ترکیه، اما...» را گذاشتم. در حالی که روابط با ایالات متحده از بحرانی به بحران دیگر سر می‌خورد و روابط با اتحادیه اروپا نامطمئن پیش می‌رفت. نزدیکی به روسیه عامل تعیین کننده سیاست خارجی ترکیه در سال ۲۰۱۸ شده و حداقل اینکه در این سال روسیه جای آمریکا را در شراکت استراتژیک گرفته بود.
بدون شک در این تغییر، تصمیم اردوغان برای خرید سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ از روسیه تاثیری تعیین کننده داشت. همراهی با "روند آستانه" و همکاری فزاینده اردوغان، پوتین و ایران در سوریه هم از دیگر عوامل این نزدیکی بود. دیگر فاکتور همکاری سه کشور، به تهدید ایجاد یک کشور مستقل کُرد در شرق فرات توسط آمریکا باز می‌گشت.
با این حال در پایان این یادداشت، ملاحظاتی را هم بیان کردم. یکی از آن‌ها خطر تضعیف دست ترکیه در صورت یک سویه شدن توسعه روابط با روسیه بود.
همچنین در مورد جایگاه جهانی ترکیه نیز ملاحظاتی وجود دارد. علیرغم تمام مزایای سیاسی‌ـ اقتصادی نزدیکی با روسیه نباید بی‌توجهی این کشور به دموکراسی و حاکمیت قانون را از یاد برد. به هرحال در پس زمینه تمایل تاریخی ترکیه به سمت غرب، اهمیت به این ارزش‌ها هم قرار دارد.
برای مقاله پایان سال ۲۰۱۹ تیتر "عبور مشارکت استراتژیک ترکیه و روسیه از یک مرز روانی مهم" را انتخاب کردم. انتقال سامانه‌های دفاع هوایی اس‌ـ ۴۰۰ به پایگاه مورتات آنکارا در جولای ۲۰۱۹ عامل اصلی عبور از این آستانه بود.
ورود اس‌ـ ۴۰۰ احتمالا مهم‌ترین رویداد سال ۲۰۱۹ روابط خارجی ترکیه هم محسوب می‌شد. آمریکا هم در پاسخی تلافی‌جویانه ترکیه را از برنامه تولید مشترک جنگنده‌های نسل بعدی اف‌ـ ۳۵ اخراج کرد. چه آنکه این تحولات یک علامت سوال بزرگ درباره هویت استراتژیک ترکیه در جبهه آمریکا ایجاد کرد. نزدیکی ترکیه و روسیه پیامد‌های دیگری هم داشت. «عملیات چشمه صلح ۲۰۱۹» ترکیه در شرق فرات، باعث عقب نشینی نظامی آمریکا از خط مرزی جنوب کشور و ورود نظامیان روسیه به این منطقه شد. گشت‌زنی مشترک نظامیان ترکیه و روسیه در شمال سوریه حاکی از واقعیت‌های جدید این میدان بود. از دیگر سو، یادآوری درگیری مکرر ترکیه و روسیه در اِدلب ماهیت این رابطه پر تناقض را آشکارتر می‌کند.
ارزیابی پایان سال ۲۰۲۰ "رقابت، درگیری و همکاری با روسیه" نام نهادم. سه موقعیتی که به طور متناقض و همزمان بین دو کشور در جریان بود.
به عنوان مثال، سال جدید با فعال شدن پروژه اتصال خط لوله «تُرک استریم» برای انتقال گاز طبیعی روسیه از دریای سیاه به ترکیه آغاز شد. در همین حال شاهد رویارویی سربازان دو کشور در ادلب بودیم. شهادت ۳۴ نظامی ترکیه در حمله مشترک جنگنده‌های روسیه و سوریه در ۲۷ فوریه ۲۰۲۰ روابط ترکیه و روسیه را وارد وضعیت حادی کرد.
با این حال از سرگیری و پیشرفت همکاری‌ها در بسیاری از زمینه‌ها پس از شوکی کوتاه حاصل از این حادثه، قابل توجه است، زیرا روابط دو طرف با وجود اختلاف در بحران‌های لیبی و قفقاز و محدودیت‌های اجتناب‌ناپذیر همه‌گیری کرونا در بسیاری از زمینه‌ها در حال پیشرفت بود.
از این منظر، ساختار ارتباطی دو طرف در وضعیت منحصر به فرد "همکاری از طریق درگیری و رقابت" قرار گرفت که در روابط بین‌الملل چندان متعارف نیست. طرفین در عین اختلافات جدی سیاسی و درگیری‌های میدانی با توسعه همکاری‌ها، فضا را برای یکدیگر باز می‌کردند.
با این حال هشدار‌های هم دادیم: "در آشفتگی مداوم روابط ترکیه و غرب امکان افزایش وزن نامتعارف روسیه بر سیاست خارجی ترکیه وجود دارد". در آن صورت روسیه امکان بیشتری در استفاده از کارت‌های چانه‌زنی در برابر ترکیه خواهد داشت. کل موضوع حول یک سوال می‌چرخید. آیا ترکیه قادر به ایجاد روابط متعادل با روسیه و غرب است؟
عنوان یادداشت سال ۲۰۲۱ "الگوی همکاری با روسیه همچنان به پیش می‌رود" بود. یکی از مهم‌ترین رویداد‌های روابط سال ۲۰۲۱، پی‌ریزی واحد سوم راکتور هسته‌ای آکویو در مرسین توسط روس‌ها است. علاوه بر این، دیدار اردوغان و پوتین در سوچی، درست پس از بحران گفت‌و‌گوی نیویورک ـ بایدن به اردوغان در نشست سازمان ملل وقت گفتگو دوجانبه نداد (مترجم) ـ از اهمیت حیاتی برخوردار است. نتیجه نشست سوچی توافق دو کشور در مجموعه‌ای از پروژه‌های جدید مانند ساخت دو راکتور هسته‌ای جدید توسط روسیه و همکاری در زمینه‌های فضایی و صنایع دفاعی بود. اردوغان از سویی در کنار پوتین این پروژه‌ها را اعلام می‌کرد و از دیگر سو مشت هایش را در برابر غرب بالا می‌برد. در هر صورت، سال ۲۰۲۱ منجر به تقویت احتمالی روابط ترکیه و روسیه در آینده شد.
ارزیابی سال ۲۰۲۱ ما با یک سری ملاحظات به پایان رسید. زیرا این نحوه ارتباط، یک ساختار "نامتقارن" با کارت‌های قوی در دست روسیه را شکل داده بود. با تیره شدن روابط ترکیه و غرب، این عدم توازن بدتر هم خواهد شد. نباید فراموش کرد که استحکام روابط ترکیه و غرب به فراخ شدن میدان عمل در برابر روسیه منجر شده و کاهش روابط خارجی با غرب دست ترکیه را در برابر روسیه ضعیف می‌کند.
آنچنان که دیدیم روابط ترکیه و روسیه در پنج سال اخیر، چون هواپیمایی که از باند آرام آرام برخاسته و به تدریج ارتفاع می‌گیرد، روند همگرایی بسیار باثباتی را دنبال کرده است.
سپس، در آغاز سال ۲۰۲۲ با حمله روسیه به اوکراین کل نظم جهانی زیر و رو شد. بسیاری از ناظران انتظار نزدیکی ترکیه و غرب پس از جنگ اوکراین را داشتند.
در همین حال، با توجه به تجربه آلمان، نظراتی در مورد تنوع منابع انرژی ترکیه به دلیل وابستگی فزاینده به گاز طبیعی روسیه اظهار می‌شد. حالا ۱۰ ماه پس از جنگ اوکراین آیا واقعاً این تحولات مطابق انتظار پیش رفته است؟ یا ترکیه و روسیه حتی نزدیکتر شده اند؟
بیایید به دنبال پاسخ این سوال در شماره بعدی باشیم.
