بازگشت مسئله حجاب به سیاست ترکیه، جدال بر سر روسری!

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: دیدار اردوغان و بایدن در اجلاس سال گذشته ناتو، یک میهمان ویژه داشت؛ دختری جوان با حجاب اسلامی و مسلط به زبان انگلیسی که رابط کلامی دو رئیس جمهور بود، فاطمه کاواکجی...

برای درک اهمیت این میهمان جوان باید کمی به عقب بازگردیم، ۲۵ سال قبل در مجلس کبیر ترکیه. وقتی مادرش مروه کاواکجی با حجاب اسلامی کامل وارد پارلمان شد و نمایندگان جناح اکثریت با کوبیدن بر روی میز و هو کردنش او را از سخنرانی باز داشتند، روزگاری که دولت پنهان حتی به اندازه یک صندلی مجلس به اسلام‌گرایان اجازه سیاست ورزی نمی‌داد. چند ماه بعد هم سلیمان دمیرل رئیس جمهور وقت با لغو شهروندی، او را مجبور به ترک کشور کرد. داستان بنیادگرایان سکولاری که به پشتوانه سرنیزه نظامیان و حمایت رسانه‌های رسمی، سبک زندگی خود را به شهروندان کشور تحمیل می‌کردند. حجاب اسلامی در دانشگاه‌ها، مدارس و ادارات ممنوع و بسیاری از زنان بخاطر نحوه پوشش از عرصه عمومی حذف شدند.

حالا، اما بازی چرخیده است. چه آنکه کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق با انتشار ویدیویی از رفتار پیشین حزبش نسبت به زنان محجبه عذرخواهی کرد و اسلام‌گرایان هم پیشنهاد همه‌پرسی را برای گنجاندن حجاب در قانون اساسی مطرح کرده اند. به نظر "جدال روسری" دوباره در ترکیه داغ شده است.

****

تحلیلگران یکی از دلایل موفقیت خیره‌کننده عدالت و توسعه در دو دهه اخیر را به عملکرد سکولار‌ها و حامیان آن‌ها در دهه ۹۰ میلادی مربوط می‌دانند. ناکارآمدی، فساد گسترده اقتصادی، رانت طبقاتی خصوصا برای نظامیان، فشار بر دگراندیشان و دخالت در سبک زندگی شهروندان دولت‌های ائتلافی دهه ۹۰ را به کابوس مردم ترکیه تبدیل کرده است. در دهه اول قرن جدید با روی کار آمدن اسلام‌گرایان، تلاش برای لغو محدودیت‌ها آغاز شد، اما احزاب سکولار به کمک دادگاه قانون اساسی که در کنترل ژنرال‌ها بود همچنان در برابر خواست اکثریت مقاومت کرده و "جدال روسری" به مبارزه روزانه شهروندان و دولت پنهان بدل شده بود.

فایل صوتی این متن را اینجا بشنوید

در واقع عدالت و توسعه در سال‌های ابتدای صدرات بر کشور به دلیل هراس از کودتا، نیروی خود را بر بهبود وضعیت اقتصادی متمرکز کرده بود. هرچند پس از پیروزی خیره کننده در انتخابات ۲۰۱۱ و تشکیل دولتی تک حزبی و قوی، آرام آرام آن‌ها با کمک رفراندوم آزادی پوشش را قانونی کردند. در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴ حجاب در مدارس، دانشگاه‌ها و سپس ادارات آزاد شد و مخالفان دولت که در ابتدا قوانین دولت و مجلس را به وسیله رأی قضات وتو می‌کردند آرام آرام با اصلاحات کنار آمده و مسئله حجاب به مشکلی فرعی در جامعه ترکیه تبدیل شد....

اما هراس از بازگشت سکولاریسم ژاکوبنی و سرکوب زنان محجبه در بخشی از مردم ترکیه هنوز زنده است و اتفاقا احزاب اسلام‌گرا از همین خاطره تلخ جمعی برای خود رای می‌سازند. به همین دلیل کمال کلیچدار اوغلو رهبر حزب مخالف دولت جمهوری خلق و رقیب احتمالی اردوغان در انتخابات بهار سال آینده از چند ماه پیش پویشی بنام "حلالیت" راه انداخته تا از عملکرد حزبش در مورد حجاب "پوزش" بخواهد. پس از آن هم با ارسال لایحه‌ای به مجلس رسما اعلام کرد در صورت پیروزی سکولار‌ها در انتخابات سال آینده حق پوشش انتخابی در مراکز دولتی و آموزشی همچنان محفوظ خواهد. سیاستی که از سوی رادیکال‌های هر دو سو تقبیح شد.

اردوغان در پاسخ رقیبش طرح "همه پرسی حجاب به عنوان بخشی از قانون اساسی" را مطرح کرده و رسانه‌های عدالت و توسعه هم حجاب را "مسئله حل شده در ترکیه" می‌دانند. برخی از مخالفان دولت هم این پیشنهاد را بازی در زمین اسلام‌گرایان و دوری از اصل سکولاریسم قانون اساسی می‌دانند. اما فارغ از نقد‌های هر دو سو، به نظر کلیچدار اوغلو بر نقطه درستی انگشت نهاده است. زیرا در چند وقت اخیر پس از اعتراضات به مرگ مهسا امینی در ایران بخشی از رسانه‌های ترکیه از برنامه اسلام‌گرایان برای "حجاب اجباری" در ترکیه سخن می‌گویند و از دیگر سو رسانه‌های نزدیک به عدالت و توسعه با یادآوری دهه ۹۰ میلادی و سرکوب دختران محجبه در آناتولی شهروندان را از بازگشت سکولاریست‌ها می‌ترسانند. به همین دلیل ایده کلیچدار اوغلو برای گنجاندن"حق انتخاب پوشش" در قانون شاید یک گام به عقب به نظر بیاید، اما با عبور دادن کشور از دو قطبی‌های کاذب و دعوا‌های بی‌پایان، مسیر را برای توسعه و آبادانی ترکیه با حضور همه سلایق هموار می‌سازد.

در واقع ایده کلیچدار اوغلو نمونه عملی حرف‌های مانی حقیقی است"وقتی مردم قانونی را قبول نداشته باشند، یا باید قانون عوض شود یا قانون‌گذار، زیرا مردم جای نخواهند رفت. "

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه