غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح طلب در مصاحبه‌ای به پرسش‌های دیدار در مورد تحولات سال ۱۴۰۰ و چشم انداز سیاسی سال ۱۴۰۱ پاسخ داده است.
دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: غلامرضا ظریفیان استاد دانشگاه و فعال سیاسی اصلاح‌طلب در تحلیل ابعاد مختلف سیاسی اجتماعی و آنچه در سال ۱۴۰۰ گذشت، گفت: سال ۱۴۰۰ دولتی با انتخابات بر سر کار آمد که در تبلیغات خود بحث فراجناحی بودن دولت خود را ارائه می‌کرد هر چند که تمام مردم می‌دانستند که این دولت بحث‌های جناحی بسیاری دارد. نهایتاً با کنار گذاشتن رقبا از طریق شورای نگهبان امکان یک رقابت جدی در کشور را از بین بردند و اینگونه شد و دولت رئیسی سر کار آمد.
وی افزود: مشکلات پیچیده مربوط به برجام، نظام‌های بین‌الملل و تحریم‌ها را می‌توان دسته‌بندی کرد. مسئله بعدی نیز موضوع گرانی‌ها، تورم و معیشت مردم و ... است. دولت جدید با بحران جدی انباشت سرمایه اجتماعی روبه‌رو بود. این دولت به معنای عام خود وضعیت نامناسبی از لحاظ افکار عمومی داشت.
ظرفیان اضافه کرد: تصور این دولت از حل مسائل کشور این بود که می‌توان با یک‌دست کردن عرصه حکمرانی و به‌کارگیری نیرو‌های معتقد، مشکلات کشور را به سهولت حل کرد.
این فعال سیاسی اصلاح طلب با بیان اینکه دولت سیزدهم در عرصه اقتصادی موفق نبود، اظهار کرد: امید می‌رفت که این دولت با کمک پایگاه اصلی خود که اصولگرایی بود بتواند نیرو‌ها را به‌گونه‌ای هوشمندانه در دولت استفاده و بتواند مسائل کشور را به راحتی حل کند، اما متاسفانه باید اذعان کرد که دولت با انتخاب کابینه‌اش البته در همان چهارچوب اصولگرایی به‌خصوص در عرصه اقتصادی چندان موفق نبوده و حاصل آن جز این بود که با وحدت ایجاد شده در سطح حاکمیت بتواند گام‌هایی بردارد. برخی اظهارات دولت و وزرا و همچنین برنامه‌ها و استراتژی‌هایی که در عرصه مسائل اقتصادی اعلام می‌شود، حکایت از این دارد که هم در عرصه درک پیچیدگی‌های مسائل کشور با ضعفی جدی و هم با ساده‌انگاری‌هایی روبه‌رو است. مثلاً در مسئله تورم، تحریم و اقتصاد ما با پیچیدگی‌های بسیاری روبه‌رو است که نمی‌توان آن‌ها را با این ساده‌انگاری‌ها برطرف کرد. حاصل این تعارض منافع که در حکمرانی و نظام اقتصادی کشور وجود دارد، ناهماهنگی جدی در حل مسائل اقتصادی است.
این استاد دانشگاه اذعان کرد: برخی صاحب‌نظران اعتقاد دارند که ما از لحاظ اقتصادی با نوعی آشفتگی و درهم‌ریختگی در عرصه سیاست‌گذاری روبه‌رو هستیم. آن تصور که یک دولت بخواهد تمام این مشکلات را در مدتی کوتاه حل کند، انتظاری بسیار زیاد است، اما همین که دولت تصور می‌کرد در یک بازه زمانی کوتاه می‌تواند دستاورد‌های چشمگیری داشته باشد نیز نشان‌دهنده فهم بسیار ساده‌انگارانه از مسائل کشور است که در نهایت، این مقدار تورم بی‌سابقه در کشور را نشان می‌دهد. حتی مجلس نیز در این زمینه اقداماتی برای تغییر برخی وزرا برای حل مسائل کشور آ,غاز کرد، که بنا به ملاحظاتی این امر به تاخیر افتاد.
ظریفیان با تاکید بر اینکه درک درستی از وضعیت اقتصادی کشور وجود ندارد، گفت: رئیس دولت در یک بازه زمانی کوتاه به مسئولان دولتی توصیه کرد که فقر مطلق را تا پایان سال ۱۴۰۰ از میان ببرند. تمام این موارد حاکی از همان نگاه ساده‌انگارانه به مسائل اقتصادی است. برخی از مسئولان ارشد دولت اذعان کرده‌اند که آنچه از وضعیت اقتصادی کشور تصور می‌کردیم با آنچه واقعیت دارد انطباق کم و فاصله بسیاری داشت. با توجه به این امر که آنچه اکنون با آن روبه‌رو شده‌ایم با آنچه تصور می‌کردیم در بخشی از بدنه دولت و حتی در رئیس دولت به اصلاحاتی ساختاری نیاز است.
وی خاطرنشان کرد: در عرصه سیاست خارجی به نظر می‌رسد آن بخشی که در مورد برجام مطرح بود، در دولت با واقعیت‌های روابط بین‌الملل همخوانی نداشت. تیم مذاکره‌کننده بین‌المللی ایران در زمان روحانی با اصطلاحاتی زشت مانند غرب‌زده نامیده می‌شد، اما هنگامی که خود آن‌ها در عرصه عمل وارد گفتگو‌ها شدند، با این امر مواجه شدند که ایران در عرصه روابط بین‌الملل نمی‌تواند با همه مقابله کند و در نهایت باید درعین مورد توجه قرار دادن منافع دولت، واقعیت‌ها را هم باید دید و با توجه به رنجی که مردم در معیشت خود دارند، باید تصمیم‌هایی عاقلانه گرفت. در این میان افرادی بودند که دولت را به شدت می‌ترساندند، اما در مجموع جز در مورد تحولات اخیر که مثلاً در مورد اوکراین و مسئله برجام رخ داد، نشانگر این بود که دولت هم در زمینه مذاکره‌کننده‌ها و هم در مسیری که انتخاب کرد و داشت به نتیجه نهایی می‌رسید، به طور نسبی موفق عمل کرد و این برای جریان‌هایی که هیچ تصوری از وضعیت داخل ندارند، گامی رو به جلو در عرصه حکمرانی کشور است.
معاون وزیر علوم در دولت اصلاحات یادآور شد: در رابطه با بخش نظام دیوان‌سالاری و نظام مدیریتی کشور به نظر می‌رسد در رویه‌ای که دولت اتخاذ کرده شاهد به حاشیه رفتن بخشی از متخصصان و کارشناسان در حوزه‌های مختلف هستیم. این جوان‌گرایی اگر به آن پیوست‌های قدیمی گذشته توجه نکند و در عرصه مدیریت کشور به سمت نیرو‌های کم‌تجربه‌تر برویم، در بازه زمانی نه چندان دور آسیب‌هایی بسیار جدی را تجربه خواهیم کرد. ما در اکثر وزارتخانه‌ها شاهد به حاشیه رفتن نیرو‌های باتجربه و به‌کارگیری نیرو‌های کم‌تجربه‌تر هستیم. این کم‌تجربگی می‌تواند به جای کاهش مسائل، نظام حکمرانی را با مشکلات جدی روبه‌رو کند.
ظریفیان با اشاره به مشارکت ضعیف مردم در انتخابات اسفند ۹۸ مجلس شورای اسلامی و ریاست جمهوری ۱۴۰۰، بیان کرد: جمهوریت یکی از ارکان اساسی نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران است. به هر حال باید توجه کرد که جمهوریت و اسلامیت یکی به عنوان کانون مشروعیت‌ساز نظام و دیگری به عنوان هویت معنوی ما تلقی می‌شوند. این دو واژه یک نوع پیوستگی ذاتی با یکدیگر دارند. افرادی که به مسئله جمهوریت توجه نمی‌کنند و آن را امری صرفاً برخاسته از اندیشه‌های غربی می‌دانند، باید به این نکته توجه کنند که جمهوری اسلامی خود نیز پدیده‌ای مدرن بوده است و این پیوند یک پیوند عمیق ذاتی است. در بحث جمهوریت و با پشتوانه‌های مردم‌سالارانه نظام، اگر این پشتوانه‌ها آسیب ببینند بخش دوم دیگری که نام برده شد نیز آسیب می‌بیند رابطه بین جمهوریت و اسلامیت مانند رابطه بین قلب و مغز است یکی آسیب ببیند دیگری نیز آسیب می‌بیند.
وی اظهار کرد: نگاهی که تازگی‌ها بسیار طرفدار پیدا کرده این است که ما از نظام جمهوری اسلامی به حکومت اسلامی تغییر رویه بدهیم. اما واقعیت حاکی از این است که با انجام این کار قطعاً اسلامی‌گری ما بیشتر نخواهد شد. اگر بخش جمهوری نظام از بین برود، قطعاً بخش اسلامی آن نیز با بحرانی جدی روبه‌رو خواهد شد. برخی اینگونه تصور می‌کنند که ما برای اسلامی شدن کشور به جمهوریت نیاز نداریم در حالی که اینگونه نیست. این نگاه اگر از خاستگاه اعتقادی نیز برخیزد تلاش‌های جدی در عرصه قانون‌گذاری و همچنین تبیین و توضیح را می‌طلبد. اگر این نگاه بتواند جایگاهی برای تحقق خود پیدا کند، طبیعتاً باید نگران بود. در نظام جمهوری اسلامی هرکدام از مقوله‌های جمهوریت یا اسلامیت اگر آسیب ببیند، به آن یکی مقوله نیز آسیب وارد خواهد شد.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب در پیش‌بینی خود از سال ۱۴۰۱ گفت: مسائل جهان از جمله حمله روسیه به اوکراین نشان‌دهنده این قضیه است که امکان دارد در جهان اتفاقاتی بیفتد که از قبل قابل‌پیش‌بینی نبوده است؛ بنابراین، به نظر می‌رسد که باید کمی عمیق‌تر و جدی‌تر به نظام تحولات بین‌الملل و مسائل آن وارد شد. وزارت خارجه باید خود را برای فهم این دگرگونی‌ها آماده کند و همچنین باید بتوانند کنش‌های مناسب را در واکنش به مسائل کشور اتخاذ کند ممکن است در ۱۴۰۱ جهان تجربه کرونا را پشت‌سر بگذارد.
ظریفیان افزود: البته امید می‌رود که دولت جدید بتواند با توجه به درکی که هم از اقتصاد کشور و هم از نظام داخلی کشور و نظام بین‌الملل پیدا کرده، مسئله برجام را رها نکرده و آن را به ثمر برساند. البته این امر نیازمند یک تصمیم‌گیری شجاعانه است.
وی با بیان اینکه در مسئله اقتصاد نگرانی‌های بسیاری وجود دارد، اظهار کرد: اگر گشایش‌هایی در این زمینه ایجاد نشود، با مشکلات بسیاری روبه‌رو خواهیم شد، مثلاً در مصوبه جدیدی که برای افزایش حقوق کارگران تصویب شده است در ظاهر به نظر می‌رسد که حقوق کارگران افزایش پیدا کرده، اما در واقعیت، چون کارفرما نمی‌تواند حقوق کارگر را با توجه به دخل و خرجش پرداخت کند، با تعدیل گسترده نیروی کار روبه‌رو خواهیم شد.
این استاد دانشگاه درباره شرایط جریان اصلاحات و تکالیف آن‌ها بیان کرد: به نظر می‌رسد برای اصلاح‌طلبان فرصت‌های خوبی ایجاد شده است و می‌بایست به دو مسئله جدی بپردازند که یکی بازسازی ارتباطشان با جامعه و دیگری بازسازی درونی خودشان است. نحوه ساماندهی و نحوه داشتن استراتژی روشن نحوه آموزش نیرو‌ها به خصوص جذب نیرو‌های جوان که به نظر می‌رسد تا حدی با نوعی سیاست پرهیزی روبه‌رو است که باید تا حدی تغییر و اصلاح شود.
ظریفیان درباره موانع سر راه فعالیت اصلاح‌طلبان و مانع بزرگی، چون شورای نگهبان و احتمال تکرار ردصلاحیت‌ها اذعان کرد: در هیچ زمینه‌ای نباید نگاه صفر و یکی داشته باشیم. در بسیاری از جوامع حتی در غرب نیز تغییرات برخی از امور طولانی مدت بوده است. ظرفیت‌های خوبی در جامعه ما با توجه به مشکلاتی که با آن روبه‌رو بوده است وجود دارد. ما باید ظرفیت‌هایمان را خوب بشناسیم و بدانیم که چگونه به رشد آن‌ها کمک کنیم. در بحث‌هایی که اخیراً اصولگرا‌ها انجام می‌دهند به نظر می‌رسد که در عرصه مسائل سیاسی نیز بسیاری از تفکرات اصلاح‌طلبی دامن جریان اصولگرا را هم گرفته و آن‌ها را نیز شامل می‌شود. این‌ها از جمله عرصه‌هایی هستند که باید به آن‌ها امیدوار بود و با امید است که می‌توان جامعه را از شرایط ناامیدی خارج کرد. شرایط انسداد نهایتاً یا ما را به سمت نوعی از بی‌تفاوتی می‌برد یا به شورش‌هایی منجر خواهد شد.
