احیای برجام ناممکن شد؟

دیدارنیوز ـ اسفندیار عبداللهی: علی باقری کنی چمدانش را برداشت و هتل کوبورگ وین را به مقصد تهران ترک کرد و مذاکرات وین که گفته می‌شد در ایستگاه پایانی است، در پرده‌ای از ابهام رفت. ابهامات و سوالاتی که پاسخ روشنی برای آن نیست.

آن اوایل که روسیه به اوکراین حمله برد، اولیانوف در وین در آرامش کامل بود، خود را وقف مذاکرات کرده بود و گاهی هم قدمی می‌زد و در ملاء عام سیگاری آتش می‌زد. حتی زمانی که جهان غرب دکمه هماهنگ تحریم‌ها علیه روسیه را فشرد، باز نماینده روسیه در مذاکرات به کار خود ادامه می‌داد و اولیانوف چهره‌ای مترقی از روسیه به نمایش می‌گذاشت. برداشت بخشی از ناظران بین المللی این بود که روسیه موضوع برجام را مستقل از جنگ اوکراین و تحریم‌های مترتب بر آن می‌داند به همین دلیل این رفتار اولیانوف جای تامل داشت. البته عده‌ای از کارشناسان هم از همان ابتدا معتقد بودند روسیه مذاکرات وین را به اوکراین گره می‌زند، که زد.

تا قبل از تحریم‌های گسترده غرب علیه روسیه، تجارت و مبادلات اقتصادی آن کشور با ایران نیم درصد کل اقتصاد بین الملل روسیه را تشکیل می‌داد، اما به نظر می‌رسد پوتین شرایط سخت پیش رو را به خوبی درک کرده و حاضر نیست راه‌های حداقلی مثل ایران را هم از دست بدهد. چون اگر برجام احیا شود، طبیعی است ایران هم می‌تواند با جهان معامله کند و هم گردش مالی و بانکی عادی پیدا خواهد کرد و روسیه حاضر نیست این منفذ را دست دهد. متاسفانه تا به اینجای کار مقامات جمهوری اسلامی هم محو و مسحور این مانع تراشی روسیه شده‌اند و نشانه‌ای از هوش و شمه‌ای از درایت در مسئولان جمهوری اسلامی مشاهد نمی‌شود. چرا که فرصتی از این بهتر برای جمهوری اسلامی ایران دست نخواهد داد.

مسئولان جمهوری اسلامی باید این پرسش را از خود داشته باشند که آیا روسیه در همه شرایط کنار ایران بود یا ایران را به مثابه یک فرصت و برگ برنده در معاملات خود با غرب نگاه می‌کرد؟ مگر غیر از این است که رییس بانک مرکزی روسیه به انتشار خبر و عکس دیدار خود با عبدالناصر همتی رییس بانک مرکزی ایران اعتراض کرد و گفت: «بانک مرکزی شما تحریم است و انتشار این عکس برای ما ایجاد دردسر می‌کند؟» البته همچنان جای بررسی دارد که سهم خواهی اخیر روسیه تا چه میزان در روند توقفف مذاکرات تاثیر داشته است.

تصور و برداشت دیگر این است که جمهوری اسلامی ایران پس از درگیر شدن غرب در جنگ اوکراین، دکترین جدیدتری را در دستور کار قرار داده و برای پیشبرد اهداف هسته‌ای و منطقه‌ای خود این را فرصتی مغتنم می‌داند و تحقق برنامه‌های خود را در عدم توافق با غرب می‌بیند. برداشت مسئولان در جمهوری اسلامی ایران این است که؛ قیمت نفت تصاعدی افزایش می‌یابد، اولا؛ همین مقدار صادرات ما را کافی است و دوم اینکه حتی با وجود تحریم، ایران توانسته دو برابر سال گذشته نفت بفروشد و این نتیجه به دست می‌آید که «پس چرا باید فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کنیم؟»

این در حالی است که جوزپ بورل، «عوامل خارجی» را علت وقفه در مذاکرات هسته‌ای اعلام کرد، اما گویا منظور او از علت خارجی، شروط ایران و درخواست روسیه مبنی بر تضمین دادن آمریکا برای عدم تحریم روابط تجاری تهران و مسکو در پسابرجام بوده است. بعد از توییت بورل بود که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران به ادعا‌های او واکنش نشان داد و نوشت: «هیچ عامل خارجی بر اراده مشترک ما به منظور حرکت به سمت یک توافق جمعی اثر نخواهد گذاشت»، اما گویا طرف‌های غربی می‌خواهند کارشکنی‌های خود را توجیه کرده و تقصیر شکست احتمالی مذاکرات را گردن ایران و روسیه بیندازند.

جالب اینکه کیهان و روسیه برای هم تعارف تکه پاره می‌کنند، به گونه‌ای که کیهان تیتر زد: "روسیه مقصر توقف مذاکرات وین نیست" و سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد: "توقف روند مذاکرات وین توسط ایران ادعای نادرست است". پس مقصر چه کسی است؟ بی تردید غرب در شرایطی نیست که بخواهد آنچه در دوره‌های اخیر مذاکرات با ایران حاصل شده را خراب کند. می‌ماند روسیه و ایران که هر کدام تحلیل و نتیجه‌گیری جدیدی را ملاک عمل قرار داده باشند. این اتفاقات در حالی رخ داده که بخشی از هسته مرکزی نظام معتقد است که باید از این فرصت ـ مستقل از اینکه روسیه چه می‌خواهد ـ به بهترین نحو استفاده کرد.

امروز یکشنبه ۲۲ اسفند ۱۴۰۰ ایران و غرب بیش از همیشه از احیای برجام و رسیدن به توافق دور شده‌اند و نشانه آن هم حمله موشکی به یک پایگاه نظامی آمریکا در اربیلِ کردستانِ عراق است که واکنش تند چند نماینده جمهوری‌خواه کنگره آمریکا را به دنبال داشت و اعلام کردند اگر کار ایران باشد، آمریکا باید فورا مذاکرات را تمام شده بداند و اجازه ندهد ایران علاوه بر توسعه صنعت هسته‌ای خود در منطقه هم منافع ایالات متحده را به خطر بیاندازد.