اسفند، دیوانه نیست!

دیدارنیوز ـ «کولاک برف و وزش باد شدید؛ «اسفند دیوانه‌ای» در راه است. این خلاصه گفته‌های حسین اردکانی، پیشکسوت صنعت هواشناسی است که حدود دو هفته پیش مطرح شد. او از ورود موج تازه هوای سرد به کشور در اوایل اسفند خبر داد و از کشاورزان درخواست کرده بود، مراقب محصولات خود باشند. این موج به تعبیر او به دلیل متغیر‌های هوای این ماه به «اسفند دیوانه» تعبیر شده بود؛ تعبیری که البته واکنش سازمان هواشناسی را همراه داشت. صادق ضیائیان، مدیر پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی، تنها مرجع صدور هشدار‌های هواشناسی را سازمان متبوع خود دانست و گفت: «اساسا پیش‌بینی‌های فصلی و ماهانه بر اساس نرمال، بیش از نرمال یا کمتر از نرمال خیلی دقیق نیست.» و «آب‌وهوای دیوانه» اصطلاحی است که فقط در کشور انگلستان به دلیل نوع آب‌وهوای آن شایع است. این گلایه‌ها البته ادامه داشت؛ این که حسین اردکانی به طعنه اعلام کرده بود این سازمان «با آن همه پرسنل نمی‌تواند اطلاعات دقیق را در اختیار کشاورزان قرار دهد.» از جمله این گلایه‌ها بود، اما موضوع برودت هوای اسفند بیرون از حوزه جدل‌های این کارشناسان قرار می‌گیرد. به این معنا که حالا بسیاری می‌خواهند بدانند چه مولفه‌هایی باعث چنین اظهار نظری شده و کارشناسان با چه شاخصی صحت این تغییر یکباره هوای اسفند را رد می‌کنند و مهم‌تر این که اساسا ضریب صحت پیش‌بینی‌هوای ۱۵روزه هواشناسی به لحاظ علمی چقدر است؟ این ابهامات محور گفت‌وگوی ما با احد وظیفه، کارشناس و رئیس مرکز ملی خشکسالی سازمان هواشناسی، است.

اطلاق «اسفند دیوانه» برای ماه پیش رو تصور برودت عجیبی را می‌دهد. برخی هم گفته‌اند این اصطلاح درباره اقلیم انگلستان صحت دارد نه ایران. ماجرای این اسفند دیوانه چیست؟

به‌کارگرفتن برخی از واژه‌ها باعث ایجاد نگرانی بین شهروندان می‌شود. این رویه درباره هواشناسی هم مصداق دارد؛ چرا که آب‌وهوای ما شبیه کشور‌هایی همچون انگلیس یا آمریکا نیست، چون ما اقلیم متفاوتی داریم. گاهی اوقات دوره‌های خیلی سردی در کشور داشتیم که افت شدید دما را به همراه داشته است، اما امسال از آن سال‌هایی نیست که انتظار هوای خیلی سرد و غیرعادی را داشته باشیم.

ابتدای زمستان، اما پیش‌بینی‌های بارش و برودت هوا شده بود.

در حال حاضر که زمستان به نوعی گذشته است؛ هر چند دی ماه نسبتا خوبی را پشت سر گذاشتیم؛ به‌ویژه درباره عرض‌های جنوبی کشورمان، اما بهمن خشک‌تر بود و به طور نسبی دما هم نزدیک به نرمال بود و حتی در این ماه غالب اوقات دمای هوا گرم‌تر از نرمال بود و فقط در برخی از نقاط همچون شمال غرب اندکی کمتر از حد نرمال قرار داشت. به این معنا که زمستان نرمالی داشتیم و آنچنان که تصور می‌شود شرایط غیر عادی نبود.

این موضوع در مورد بارش‌ها هم صدق می‌کند؟

بارندگی به‌ویژه در بهمن غیر عادی بود؛ به این معنا که از میزان نرمال آن کمتر بود. در حال حاضر هم پوشش برف کمتر از نرمال است. طی ۱۰ روز آینده یا تا ۱۰ روز اول اسفند انتظار می‌رود بارندگی‌ها کمتر از نرمال باشد. به این معنا که آن میزان بارشی که می‌توانستیم به صورت معمول دریافت کنیم با توجه به پیش‌درآمد الگو‌های جوی و شاخص‌های دورپیوندی که وجود دارد به نظر می‌رسد رطوبت کافی برای سامانه‌های پربارش وجود نداشته باشد و در نتیجه انتظار داریم که تا دهه‌اول اسفند کماکان بارندگی‌ها در کشور کمتر از نرمال باشد. جالب این که این روز‌ها نیز بارندگی‌ها در نقاط غربی همچون استان‌های کرمانشاه و ایلام بیش از ۵۰‌درصد کمتر از نرمال است.

این‌ها مربوط به وضعیت بارندگی‌هاست و درباره برودت هوا در چه وضعیتی قرار داریم؟ چرا که در چند هفته اخیر صحبت از درراه‌بودن «اسفند دیوانه» شده است و برخی‌ها خبر از برودت عجیب هوا می‌دهند؟

برودت با نفوذ توده هوای سرد عرض‌های شمالی و مناطق مجاور قطب فراهم می‌شود. به نظر می‌رسد چنین سازوکاری آنچنان میسر نیست. در زمستان ۸۶ در تهران حدود ۱۱ روز دمای بیشینه زیر صفر بود و همچنین ۳۱ روز دمای کمینه پایتخت هم زیر صفر قرار داشت، اما در زمستان امسال در تهران فقط سه - چهار روز دمای زیر صفر داشتیم که آن هم خیلی پایین‌تر از صفر نبود و حداکثر به منفی ۲/۴ درجه رسیده است. این نشان می‌دهد نباید انتظار زمستان سرد و غیر عادی یا به تعبیری «دیوانه» را داشته باشیم.

به نظر می‌رسد حتی باید زمستان امسال را هم تمام‌شده بدانیم.

ما در حال ورود به فصل گرم هستیم و حتی به گواه فرهنگ عامه هم چله بزرگ به پایان رسیده و به نوروز نزدیک شده‌ایم. می‌دانیم که در این فصل سال میزان بارش برف خیلی مهم است. متاسفانه بارش برف در حال حاضر کمتر از نرمال است و آن چه از تصاویر ماهواره‌ای هم می‌توان متوجه شد این است که به دلیل وجود هوای نسبی سردی که در شمال غرب کشور داشتیم، مقدار پوشش برف را به نسبت زیاد تصور می‌کردیم، اما به محض گرم‌شدن هوا برف‌ها به دلیل نداشتن ضخامت لازم به‌سرعت ذوب شد. ما در حوزه غرب یعنی در حوزه رودخانه‌های بزرگ (رودخانه‌های کرخه و دز) هم پوشش برف بسیار کمی داریم و هم شاهد بارندگی بسیار کمی بودیم. به عنوان مثال در خوزستان ما شاهدیم که در حال حاضر بارش برف و بارندگی‌ها ۳۵‌درصد کمتر از حد نرمال است. این عدد در لرستان حدود ۲۱‌درصد، همدان ۲۷‌درصد و در کرمانشاه بیش از ۵۱‌درصد است. این شواهد پیام‌های خوبی ندارد؛ هر چند ممکن است برخی از افراد شرایط را به گونه‌ای در انظار عمومی جلوه بدهند که بارندگی‌ها خوب بوده و نباید ترس و نگرانی از این بابت داشته باشیم. در حالی که واقعیت چیز دیگری است و باید به قول معروف کمربندهایمان را کمی محکم‌تر ببندیم تا خدای نکرده نبود و کمبود آب مشکلات بسیاری برای ما به همراه نداشته باشد.

این که چند روز قبل خبر از برودت شدید هوا داده می‌شود و حتی آن را با عنوان «اسفند دیوانه» نامگذاری می‌کنند، چقدر می‌تواند درست باشد؟ به این معنا که اساسا پیش‌بینی ۱۵ روزه چقدر می‌تواند با ضریب اشتباه کمی همراه باشد و چقدر پیش‌بینی در این بازه منطبق بر واقعیت است؟

بدیهی است که پیش‌بینی‌پذیری بازه ۱۵‌روزه نسبت به پیش‌بینی‌های ماهانه و فصلی بیشتر است. ما از ۲۳ بهمن تا هفته اول اسفند شاهد گذر یک موج هستیم که هوا مطابق قاعده زمستان سرد خواهد بود و این سرما غیر عادی نخواهد بود. موج دیگر مربوط به هفته دوم اسفند است که شرایط برودت هوا به وضعیت نرمال بیشتر نزدیک خواهد بود به این معنا که نسبت به موج ابتدایی شاهد سرمای بیشتری خواهیم بود، اما این اندازه هم درحد معمول زمستان خواهد بود؛ بنابراین باز هم انتظار هوای آنچنان سرد و غیر عادی را نخواهیم داشت. این در حالی است که طی این دو هفته بارندگی‌ها به‌خصوص در حوزه غربی به‌شدت کاهش خواهد داشت.

رویه‌ای در چند سال گذشته وجود داشته که در آستانه فصل بهار شاهد موج سرمای غیر عادی بودیم و بلافاصله بعد از آن هوا گرم می‌شده، آیا می‌توانیم با توجه به توالی این اتفاق در چند سال منتظر تکرار این اتفاق هم باشیم؟

تکرار یک موضوع در چند سال نمی‌تواند به عنوان یک قاعده ثابت نامگذاری شود. مصداق متناقض این موضوع مربوط به زمستان سال گذشته است که بهمن و اسفند بسیار گرمی را داشتیم. این قاعده ثابتی نیست؛ چرا که امواج هواشناسی زمستانه بازه ۱۰ روزه دارند. در واقع ما با دورپیوند‌هایی مواجه هستیم که ارتباط بین جو و اقیانوس را فراهم می‌کنند. به عنوان مثال دورپیوندی که حالا از آن نام برده می‌شود مربوط به پیوند حوزه اقیانوس هند و آرام و آب و هوای کشور ماست. این پیوند در دو هفته آینده در فازی است که برای ما رطوبت کمتری را به ارمغان می‌آورد یا به عبارتی مانعی برای انتقال رطوبت به سرزمین ما محسوب می‌شود. در نتیجه نباید در انتظار یک سامانه قدرتمند بارندگی باشیم. ممکن است تغییرات جزئی دمایی داشته باشیم، اما این که تصور کنیم شرایط کامل تغییر خواهد کرد، درست نیست.

پس اسفند دیوانه‌ای در کار نخواهد بود؟

زمستان گذشت و فرصت زمانی بارش‌ها در کشور روزبه‌روز کمتر می‌شود. هر روزی که می‌گذرد یک تا دو درصد از بارش کشورمان را از دست می‌دهیم؛ چرا که بارندگی‌ها در ایران به نیمه دوم پاییز و زمستان و نیمه‌اول بهار محدود است؛ به‌خصوص در نیمه جنوبی کشور که فصل بارش است، اما امسال متاسفانه زمستان کم‌رمقی داشتیم؛ به‌خصوص بهمن که یکی از بهمن‌های خشک چند سال اخیر محسوب می‌شود؛ ضمن این که اظهار نظر‌های این‌چنینی فارغ از تاثیر‌های ابتدایی که روی مردم می‌گذارد، می‌تواند روی تصمیم برخی مدیران نیز تاثیر بگذارد و پیامد‌های نامناسبی داشته باشد.»