باید‌ها و نباید‌های انتشار تصویر متهمان جنایی در رسانه

دیدارنیوزـ شفیع بهرامیان*: اثرات روحی، روانی و اجتماعی تصاویری که یک انسان به‌صورت مستقیم و یا به‌واسطه رسانه‌های مختلف مشاهده می‌کند گاهی می‌تواند تا مدت‌ها سبب آزار و اذیت وی باشد این امر وقتی مضاعف است خود فرد سوژه فیلم و تصویر رسانه‌ها باشد. غالب متون حقوقی شهروندی و اعلامیه‌های جهانی حقوق بشر و شهروند بر حفظ کرامت و منزلت انسان تأکید دارند حتی اگر فرد مرتکب جرمی شده و یا متهم به انجام کج‌روی و قانون‌شکنی باشد.

بر همین اساس در بسیاری از دستورالعمل‌های حقوقی و رسانه‌ای در بازنشر اخبار و تصاویر متهمان اصولی گوشزد می‌شود که تخطی از آن‌ها می‌تواند نتایج زیانباری برای افکار عمومی و همچنین شخص درگیر در رویداد داشته باشد. برخی از اصول عبارت‌اند از:

اول: باید بین مظنون، متهم و محکوم تمایز قائل شد. متهم تا زمانی که جرمش در یک محکمه عادله ثابت نشود بی‌گناه محسوب می‌شود؛ بنابراین نباید نام کامل و عکس و فیلم مظنونان یا متهمان جرائم و پرونده‌ها را تا صدور حکم قطعی منتشر کرد.
دوم: عکس مظنونانی که در صورت متواری شدن مرتکب جرائم سنگینی شده و امنیت مردم را تهدید می‌کند، به‌منظور هشدار و کمک گرفتن برای دستگیری آن‌ها منتشر می‌شود.
سوم: تنها انتشار نام و عکس مظنون به ارتکاب جرائم مکرر و شدید (قاتل زنجیره‌ای) که قبل از دستگیری افکار عمومی را برانگیخته باشد، جایز است.

طبق اصل ۳۷ قانون اساسـی جمهوری اسلامی نیز «هتک حرمت و حیثیت کسی که به‌حکم قـانون دسـتگیر، بازداشـت، زنـدانی یـا تبعیدشده به هر صورت که باشد ممنوع و موجب مجازات است». اصل ۲۲ این قانون نیز مقرر می‌دارد که حیثیت اشخاص، جز در مواردی که قانون تجویز کند، از تعرض مصون است.

ضرورت رعایت کرامت انسانی و برخورد مناسـب بـا مـتهم در بنـد ۴ از ماده واحده قانون احترام به آزادی‌های مشروع و حفظ حقوق شهروندی هـم مـورد تأکید قرارگرفته است. به‌موجب این بند: «با دادخواهان و اشخاص در مظان اتهـام و مرتکبان جرائم و مطلعان از وقایع و کلاً در اجرای وظایف محوله و برخورد با مـردم، لازم است اخلاق و موازین اسلامی کاملاً مراعات گردد».

انتشار تصویر فردی که هنوز در مرحله تحقیقات مقدماتی به سر می‌برد، از یکسو رفتاری برخلاف اصل برائت است؛ چراکـه هنوز مجرمیت متهم به اثبات نرسیده و از سوی دیگر می‌تواند ضـربه مهلکـی بـه کرامت و حیثیت او وارد کند. به‌ویژه با توجـه بـه ایـنکـه ممکـن اسـت در مراحـل رسیدگی تحقیقات مقدماتی بی‌گناهی متهم اثبات شود، ولی آسیب ناشـی از انتشـار تصویر او در رسانه‌های گروهی دیگر قابل جبران نیست.

برای حفظ حیثیت متهم در همه مراحل تحقیقات مقدماتی به استناد ماده ۹۶ قانون آیین دادرسی کیفری انتشار تصویر و سایر مشخصات مربوط به هویت متهم در همه مراحل تحقیقات مقدماتی توسط رسانه‌ها و مراجع انتظامی و قضایی ممنوع است مگر در مورد اشخاص زیر که تنها به درخواست بازپرس و موافقت دادستان، انتشار تصویر یا سایر مختصات مربوط به هویت آنان مجاز است:

الف- متهمان به ارتکاب جرائم عمومی که متواری بوده و دلایل کافی برای توجه اتهام به آنان وجود داشته باشد و از طریق دیگر نیز امکان دستیابی به آنان موجود نباشد، به‌منظور شناسایی آنان یا تکمیل ادله، تصویر به‌دست‌آمده از طریق چهره‌نگاری آنان منتشر می‌شود.

ب- متهمان دستگیرشده‌ای که به ارتکاب چند فقره جرم نسبت به اشخاص متعدد و نامعلومی نزد بازپرس اقدام کرده‌اند، تصویر آنان برای آگاهی بزه‌دیدگان و طرح شکایت یا اقامه دعوای خصوصی توسط آنان، منتشر می‌شود.

براین اساس این جزو اصول حرفه‌ای و اخلاقی کار رسانه‌ای است که به‌دوراز درگیری عواطف و احساسات انسانی، در پوشش اخبار جنایی، کرامت و شأنیت متهمینی که هنوز در دادگاه جرم آن‌ها ثابت نشده را با خودداری از انتشار هرگونه تصویر و مشخصات سجلی آن‌ها مورداحترام قرار دهد.

بی‌طرفی و رعایت قانون از مهم‌ترین الزامات کار خبری در حوزه جنایی است.

-– *مدرس حوزه رسانه