ابراهیم رئیسی و مشکل کسری بودجه

دیدارنیوز ـ مسلم تهوری: یک‌شنبه شب سید ابراهیم رئیسی در برابر دوربین‌های تلویزیونی حاضر شد تا به سوالات مطروحه پاسخ دهد و گزارشی از عملکرد ۱۰۰ روزه دولت سیزدهم به مردم ارائه کند. برخلاف دفعات پیشین مهدی مهدی‌قلی به جای مرتضی حیدری در برابر رئیس‌جمهور نشست، اما اجرای او انتقادات زیادی در فضای مجازی به همراه داشت. مجری برنامه جایگاه اصلی خود را فراموش کرده بود و عوض آنکه رئیس‌جمهور را به چالش بکشاند بیشتر نقش مؤید اقدامات دولت را برعهده گرفته بود.

به هر حال آنچه در گفت‌وگوی یک ساعته تلویزیونی از رئیس‌جمهور دیدیم بیشتر شبیه شعار‌های تبلیغاتی بود و وعده‌هایی که همچنان مردم برای تحقق آن باید به انتظار بنشینند.

نکته مثبت و قابل دفاع در عملکرد دولت سیزدهم واکسیناسیون عمومی بود. در دوره‌ای که همگان به شدت نگران وضعیت کرونا و مرگ و میر‌های ناشی از آن بودند، دولت سیزدهم با واردات وسیع واکسن آمار مبتلایان و فوتی‌های کرونا را به شدت کاهش داد. هر چند رئیس‌جمهور در این‌باره مدعی شد شخصا ورود کرده و با مقامات کشور‌ها تماس گرفته تا واکسن مورد نیاز وارد کشور شود.

رئیس‌جمهور در این گفت‌وگو در مورد کالا‌های اساسی و مورد نیاز مردم مدعی شد در ابتدای دولت سیزدهم ذخایر کالا‌های اساسی به شدت کاهش پیدا کرده بود و‌ باعث نگرانی شده بود، اما امروز به اندازه کافی کالا‌های اساسی ذخیره شده و دیگر جای هیچگونه نگرانی نیست.

به نظر می‌رسد نقطه عطف گفت‌وگوی یک‌شنبه شب رئیس‌جمهور جایی بود که ابراهیم رئیسی از نگرانی دولت دوازدهم برای پرداخت حقوق مردادماه کارمندان دولت گفت. وی عنوان داشت: «پرداخت حقوق مردادماه کارکنان نیز دچار مشکل شده بود و به علاوه هر ماه ده هزار میلیارد تومان بابت تعهدات قبل باید پرداخته شود و بدون استقراض از بانک مرکزی این کار را انجام دادیم».

پس از این گفته رئیس‌جمهور بود که مجری برنامه به درستی پرسید: چگونه بدون استقراض از بانک مرکزی این کار انجام شد؟
رئیس‌جمهور در پاسخ گفت: «باید به داشته‌های کشور توجه کنیم و بدانیم برای تامین بودجه نیاز به راه‌های مختلفی است. یکی از درآمد‌های دولت مالیات است. باید از این درآمد به درستی استفاده شود. فرار مالیاتی امروز همه را رنج می‌دهد. افرادی هستند که درآمد سرشاری دارند و از مالیات فرار می‌کنند. مولد سازی دارایی‌های دولت منبع درآمد دیگر دولت است. دولت باید زمین و امکانات را به کار بگیرد. در قانون آمده مازاد آنچه در اختیار دولت است واگذار و تبدیل به پول شود و به مصرف برسد. امکاناتی امروز وجود دارد که به آن توجه نشده است و دولت باید نسبت به همه آن‌ها توجه کند. با این کار می‌توانیم کشور را بدون اینکه اقدامات دولت آثار تورمی داشته باشد، اداره کنیم».

جواب رئیس‌جمهور پاسخ سوال مجری نبود؛ در واقع مجری برنامه نپرسیده بود برای تأمین بودجه مورد نیاز چه برنامه‌هایی دارید؛ مهدی مهدی‌قلی مشخصا سوال کرده بود با توجه به اینکه مدعی هستید از بانک مرکزی استقراضی صورت نگرفته چه طور کسری بودجه را تأمین کردید.

به هر حال ادعای رئیس‌جمهور در مورد عدم استقراض از بانک مرکزی واکنش‌هایی را درپی داشت و کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه اقتصادی در این‌باره به اظهار نظر پرداختند.

عبدالناصر همتی رییس کل اسبق بانک مرکزی مدعی شد: تا پایان آبان‌ماه ۸۰ هزار میلیارد تومان از بانک مرکزی استقراض شده است. هر چند گفته‌های عبدالناصر همتی نیز در حد ادعا است و سندی ارائه نشده است، اما به نظر می‌رسد تحلیل احمد حاتمی یزد کارشناس پولی و بانکی به واقع نزدیک‌تر باشد. وی گفت: مشکل اصلی دولت کسری بودجه است. اخیرا دولت برای تامین این کسری اوراق قرضه اسلامی می‌فروشد و با پول حاصل از آن بخشی از هزینه‌ها را پرداخت می‌کند. در سال‌های گذشته این اوراق را به مردم می‌فروختند، اما دیگر مردم حاضر نیستند اوراق عرضه شده را بخرند؛ بنابراین دولت بانک‌ها را مجبور کرد این اوراق را خریداری کنند.

حاتمی یزد توضیح داد: بانک‌ها مقداری منابع داشتند که صرف پرداخت تسهیلات کردند، اما برای خرید این اوراق بانک‌ها منابع خاصی در اختیار ندارند، لذا از منابع در اختیار بانک مرکزی استفاده می‌کنند. از آنجا که اغلب بانک‌ها پولی نزد بانک مرکزی ندارند و حساب‌شان نزد بانک مرکزی منفی است، بدین ترتیب با برداشت از بانک مرکزی حساب بانک‌ها قرمز و عملا این منابع بانک مرکزی است که صرف خرید اوراق می‌شود؛ بنابراین اگر چه در ظاهر دولت از بانک مرکزی استقراض نکرده و اوراق را به بانک‌ها فروخته است؛ اما در عمل آنچه اتفاق می‌افتد استقراض از بانک مرکزی است.

با این همه بد نیست رئیس‌جمهور به این پرسش پاسخ دهد در شرایط تحریمی و انقباض شدید درآمد‌های نفتی، اگر دولت از بانک مرکزی استقراض نکرده، اگر از بانک‌های دولتی تسهیلات تکلیفی نگرفته و اگر از محل فروش اجباری اوراق به بانک‌ها منابع به دست نیاورده، از چه محلی توانسته منابع حقوق و دستمزد‌ها را فراهم کند؟ آیا ترفند خاصی برای پرداخت حقوق و دستمزد‌ها وجود دارد؟

در صورتی که مبنا را بر صحت سخنان رئیس‌جمهور بگذاریم و قبول کنیم دولت به صورت غیرمستقیم هم دست در جیب بانک مرکزی نکرده است؛ تنها گزینه‌ای که به ذهن می‌رسد هزینه شدن ۲ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران است که به تازگی وارد چرخه اقتصادی شده است؛ و اگر چنین باشد بار دیگر بیش از پیش به ضرورت توافق با دنیا و برگشت به برجام پی می‌بریم.