دیدارنیوز ـ رأی دیوان بینالمللی دادگستری با صدور قرار موقت علیه تحریمهای یکجانبه، امریکا را موظف به رعایت حقوق ایران کرد. یوسف مولایی، کارشناس حقوق بینالملل در مورد رأی دادگاه لاهه به نفع ایران، اگرچه معتقد است که امریکا تن به اجرای آن نخواهد داد اما احتمال باز شدن در جدیدی به روی برجام را مطرح میکند. مولایی میگوید: رأی دیوان ممکن است این فضا را فراهم کند که مذاکرات بین ایران و امریکا به طور مستقیم صورت بگیرد تا این دو کشور مسائل اختلافی بین خود را حل کنند. او تأکید دارد که با رأی دیوان لاهه به نفع ایران، طرفین به نوعی دعوت شدند تا از دست زدن به اقداماتی که وضعیت موجود را تشدید میکند، خودداری کرده و اختلافات را گسترش ندهند. مشروح این گفتوگو را در ادامه بخوانید:
رأی دادگاه لاهه به نفع ایران چقدر برای امریکا الزامآور است؟
اینکه رأی دادگاه لاهه به نفع ایران بوده و این دادگاه به نفع ایران هم دستور موقتی را صادر کرده است، قابل توجه است. آنچه که ایران از ابتدا به آن استناد کرده بود، مورد توجه قرار گرفت و در واقع دیوان قبل از ورود به ماهیت دعوا، صلاحیت خود را پذیرفته و در مرحله بعد توانست در مورد تعلیق تحریمهایی که امریکا به اجرا گذاشته دستور موقت را صادر کند. البته توجه داشته باشیم که در همه قسمتهای مربوط به تعلیق تحریمها، دستور موقت صادر نشده است. دیوان بعضی موارد را غیرقابل جبران دانست، ولی در مواردی که مربوط به مسائل انسانی و دارویی و بهداشتی و جابهجایی مسافر و ناوگان هوایی است، دستور داد تا امریکا از اجرای این تحریمها خودداری کند.
دستور به امریکا برای خودداری از اجرای تحریمها، الزامی برای این کشور به منظور اجرا دارد؟
نه؛ الزامآور بودن با قدرت اجرایی داشتن یکی نیست. همه تصمیماتی که دادگاههای داخلی برای محاکم صادر میکنند الزام آور است؛ اما برخی متهمان فراری هستند یا به هرحال تشریفات اجرایی برخی احکام فراهم نشده و اجرا نمیشود. پس همه دستورات محاکم مورد اجرا قرار نمیگیرد. دادگاه لاهه هم این گونه است. این دیوان هیچ گونه قدرت اجرایی ندارد که امریکا را وادار به اجرای این تصمیمات کند. البته امریکا به لحاظ حقوقی چون ساختار دیوان را پذیرفته، مکلف به اجرا است اما از لحاظ اجرایی هیچ قدرتی نمیتواند او را مجبور کند.
از لحاظ سیاسی چطور؟ آیا در فضای جامعه جهانی و از طریق کشورهای دیگر میتوان این کشور را مجبور به اجرای دستورات دیوان کرد؟
از منظر سیاسی با رأی دیوان، موضع حقوقی و سیاسی ایران قویتر میشود تا اینکه بتواند اروپاییها را بیشتر متقاعد کند تا تلاش بیشتری برای همکاری با ایران در زمینههای مالی و غیره کنند. البته به نظر من، اتحادیه اروپا پیش از رأی دیوان هم این تلاش را میکرد و رأی دیوان تأثیر آنچنانی برای افزایش قدرت تصمیمگیری و اجرایی اتحادیه اروپا ندارد. به هرحال تصمیم دیوان رأیی است که از نظر سیاسی برد دارد هرچند در عمل اتفاقی رخ ندهد.
پس میتوان این گونه برداشت کرد که ابزار خوبی هم در دست ایران و هم در اختیار کشورهای اروپایی که مخالف مواضع امریکا در قبال برجام است، قرار داده... ما نباید به رأی دیوان وزنی فراتر از آنچه که ساختار جامعه بینالملل دارد، بدهیم. در این ساختار آرای دیوان وزن دارد اما فراتر از آن وزن قائل باشیم و بگوییم که رأی آن چارهساز است، درست نیست. اروپاییها به لحاظ حقوقی برای فعال کردن تصمیماتی که با ایران در حال مذاکره هستند، شاید مقداری با دست باز حرکت کنند اما در عمل ممکن نیست اتفاق خاصی رخ دهد. البته ناگفته نماند که رأی دیوان ممکن است این فضا را فراهم کند که مذاکرات بین ایران و امریکا بهطور مستقیم صورت بگیرد تا این دو کشور مسائل اختلافی بین خود را حل کنند.
یعنی به نظر شما ممکن است که با رأی دیوان و عدم اجرای آن از سوی امریکا زمینه برای مذاکره مستقیم این دو کشور فراهم شود؟
معتقدم که رأی دیوان لاهه به نفع ایران فضایی را ایجاد کرده و در واقع طرفین به نوعی دعوت شدند تا از دست زدن به اقداماتی که وضعیت موجود را تشدید میکند، خودداری کرده و اختلافات را گسترش ندهند. این بهانه خوبی است که هر دو دولت ایران و امریکا با استناد به رأی و موضعگیری دیوان بتوانند فضایی را برای مذاکرات ایجاد کنند. حتی ممکن است ایران هم مدعی شود که موضعش این بوده که مذاکره نکند اما دیوان بینالمللی بهطور بیطرفانه موضوع را بررسی کرده و رأی خود را به نفع ایران صادر کرده، مسئولان کشور ما هم به احترام این رأی یک بار دیگر تجربه جدیدی را که همانا مذاکره است، در دستور کار خود قرار دهند. از سوی دیگر موضع امریکا هم ممکن است که در قبال ایران مقداری منعطف شود. چون به لحاظ حقوقی یک مرجع قضایی بینالمللی رأیی را صادر کرده که طبق آن اعلام شده که دولت امریکا حقوق بینالملل را رعایت نمیکند و این شاید مقداری در بعضی از نمایندگان کنگره که موافق تشدید تحریمها یا اعمال تحریمهای جدید علیه ایران هستند تأثیر بگذارد و فضا را تاحدودی به نفع ایران تغییر دهد. اینها پیشبینی است و امروز نمیتوان از آن با اطمینان حرف زد، اما میتواند وجود داشته باشد. اما اینکه دیوان بتواند امریکا را وادار کند تا از تصمیمات خود در قبال ایران و برجام برگردد، متأسفانه چنین قدرتی را ندارد.
موضع امریکا در قبال رأیهای پیش از این دیوان چه بود؟
امریکا پیش از این، رأی دیوان در مورد نیکاراگوئه را هم نپذیرفته بود و آن را اجرا نکرد اما نهایتاً این دو کشور از مسیر دیگری یعنی با مذاکره مشکلات خود را حل کردند. هیچ قدرتی مافوق قدرت امریکا نیست که بتواند او را وادار به اجرای دستورات دیوان کند. تنها شورای امنیت میتواند مداخله کند که در آنجا هم امریکا به دلیل حق وتویی که دارد، مسیر را به بنبست میرساند.
منبع: ایران/رضوانه رضاییپور/۱۲ مهر ۹۷