تاملی انتقادی به برنامه وزارت آموزش و پرورش برای ایجاد ساختار «یاوران معروف» و «یادآوران معروف»
دیدارنیوز – سمیه قرنی - امر به معروف و نهی از منکر فارغ از حواشی‌ای که حول این مفهوم دینی شکل گرفته، یکی از اصلی‌ترین کارهایی است که جامعه مدنی در تمام دنیا آن را انجام می‌دهد. رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد با آگاه کردن مردم نسبت به مسائل مختلف جامعه و ترویج پدیده‌های مثبت در حوزه مسئولیت اجتماعی و فرهنگ‌سازی در این زمینه گام بر می‌دارند و با نقد صاحبان قدرت و گوشزد کردن کم و کاستی‌ها، همگان را از منکر نهی می‌کنند. وقتی از نظارت رسانه‌ها بر مسئولین حکومتی حرف می‌زنیم به گونه‌ای همین امر به معروف و نهی از منکر را انجام داده‌ایم؛ اصلی‌ترین وظیفه‌ای که در تمام متون دینی بر آن تاکید شده و عقل و منطق هم آن را تایید می‌کند.
اما مدت زمان زیادی است که این مفهوم دچار دگرگونی شده و از تمرکز بر مباحث کلان و نظارت بر حاکمان و نقد قدرتمندان، به تجسس در زندگی خصوصی آدم‌ها و مسائلی از این دست تبدیل شده است. همین دگرگونی باعث شده که در بسیاری از موارد، نسبت به این پدیده در بین افکار عمومی، استقبالی صورت نگیرد و وقتی اسم امر به معروف و نهی از منکر می‌آید بیش از آنکه یاد نقد مسئولین بیفتند، گشت ارشاد و گشت نسبت و پرسش از مسائل شخصی برایشان تداعی می‌شود.
چنین به نظر می‌رسد که رسم این فعل، از اسمش مهمتر است. در ادبیات دینی به آن امر به معروف و نهی از منکر می‌گویند و در یک گفتمان فکری دیگر مسئولیت اجتماعی و نظارت بر قدرت و فرهنگ‌سازی. با ذکر این مقدمه به سراغ صحبت‌های معاون وزیر آموزش و پرورش و خبری که امروز در رسانه‌ها مطرح شد، می‌رویم.
علیرضا کاظمی معاون فرهنگی و پرورشی وزارت آموزش و پرورش از تدوین و ابلاغ دستورالعمل امر به معروف و نهی از منکر خبر داد و گفت: دو ساختار تحت عنوان «یاوران معروف» و «یادآوران معروف» هم تعریف شده است و در هر کلاس یک یاور معروف داریم که معارف مهم را بسط و نشر می‌دهد.
علیرضا کاظمی در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به برنامه‌های ویژه این معاونت برای احیای امر به معروف و نهی از منکر اظهار کرد: در حوزه امر به معروف و نهی از منکر با تمرکز بر «معروف»، کارهایی را دنبال می‌کنیم و اخیرا برای اولین بار دستورالعمل امر به معروف و نهی از منکر را آماده و شورای امر به معروف و نهی از منکر را در ادارات و مدارس فعال کردیم.
وی افزود: سه محتوا برای دوره ابتدایی، دوره متوسطه و برای خانواده‌ها نیز آماده شده است که «راستگویی»، «کار و تلاش» در راستای اقتصاد مقاومتی و حمایت از کالای ایرانی و « احسان به پدر و مادر» موضوع هر کدام از آنهاست.
اینکه در مدرسه برای فرهنگ‌سازی در باره مفاهیمی مانند کار و صداقت، قدمهایی برداشته شود، به شدت اتفاق مثبتی است اما تا قبل از این هم در این زمینه فعالیت‌هایی صورت می‌گرفت و مدارس و دانش‌آموزان در حوزه فرهنگی و پرورشی فعالیت‌هایی را انجام می‌دادند. در عین حال باید بدانیم اینکه این موضوع در قالب طرحی رسمی مطرح شود، آن هم با آن ادبیاتی که نسبت به آن ذهنیت خاصی وجود دارد، شاید نتیجه مورد نظر را به همراه نیاورد.
در علوم تربیتی بر انجام فعالیت‌های غیرمستقیم تاکید زیادی شده است. یعنی نباید دانش‌آموز را به صورت مستقیم سوژه قرار دهیم بلکه باید تلاش کنیم در چارچوب فعالیت‌های مشخصی آن را به سمت هدف مورد نظر سوق دهیم. مباحثی تحت عنوان «برنامه درسی پنهان» جزو این حوزه دسته‌بندی می‌شوند.
در دوره‌ای در آموزش و پرورش شاهد زنگ پرورشی بودیم. در این ساعات درسی، معلمی سر کلاس می‌آمد و مانند دیگر درس‌ها با بچه‌ها درباره مسائل مختلفی به گفتگو می‌پرداخت. به تعبیری در آن شیوه هم به صورت مستقیم به دنبال ترویج معروف و نهی از منکر بودند. آن روش در آن زمان جواب نداد اما آیا امروز نیاز است که آزموده را بیازماییم آن هم در حیطه‌ای که به دانش‌آموزان مربوط است؟ آیا با انتخاب عنوان یاور و یادآور معروف، می‌توان به نتیجه‌بخش بودن آن هم یقین کرد؟ آیا سازوکار مشخصی برای این فعالیت در نظر گرفته شده است؟ وقتی حرف از «دستورالعمل» می‌زنیم باید به تمام جنبه‌های آن نیز فکر کنیم.
نکته مهم دیگر اما در بعد نهی از منکر است. آیا دانش‌آموزان یک مدرسه قرار است همدیگر را از منکر نهی کنند؟ نوجوان و کودک ممکن است درگیر چه نوع از منکر شود که نیاز به نهی داشته باشد؟ این اتفاق می‌تواند باعث اصطکاک بین دانش‌آموزان شود. نیازی نیست که یک کودک و نوجوان را که خیلی از رفتارهایش را تقلید می‌کند، وارد این حوزه کنیم. تصویر از امر به معروف و نهی از منکر در جامعه همان ویژگی‌هایی را دارد که در ابتدا به آن اشاره شد. بهتر است به جای انجام کارهای حساسیت‌زا به سراغ مسائلی برویم که بدون اشاره مستقیم، مفاهیم اساسی مانند مسئولیت اجتماعی و مسئولیت‌پذیری و نظم و کار گروهی و مهربانی و فرهنگ کار و احترام به خانواده و همنوع را در آن برای دانش‌آموزان درونی کند.
تاکید می‌شود که توجه به این رسم مهمتر از تاکید بر آن اسم است. اگر فرزندان ما با این مفاهیم مهم اجتماعی و فرهنگ نظارت و مسئولیت‌پذیری و ... آشنا شوند، رسم توجه به معروف و پرهیز از منکر را خواهند آموخت ولو آن که اسم آن را چیز دیگری بگذارند. بعدها وقتی بزرگتر شدند و احساس منفی نسبت به تعابیر دینی و مذهبی و حساسیت آموزش مستقیم آن را از دست دادند، در خواهند یافت که دستور دینی امر به معروف و نهی از منکر، به چه میزان مترقی و مفید برای فرد و جامعه است و به چه میزان از جامعیت دین در حوزه موضوعات مهم اجتماعی حکایت دارد. آنگاه خواهند فهمید که این رسالت بزرگ انسانی در جامعه ما چقدر مظلوم مانده است و بیشترین ظلم را هم کسانی در حق آن مرتکب شده‌اند که مدعی ترویج امر به معروف و اجرای نهی از منکر بوده‌اند.
