آرزو ضیایی
دیدارنیوز ـ خانواده اولین نهادی است که در جامعه‌پذیری کودکان نقش دارد و نهاد بعدی مدرسه است. اگر در خانواده جامعه‌پذیری به هر علت روی ندهد، کودک در دوره مهدکودک و پیش‌دبستانی با محیط و جامعه بیشتر آشنا می‌شود. سهم کودکان ایرانی از حضور در دوره پیش‌دبستانی زیاد نیست و بسیاری از آنها فرصت حضور در مراکز پیش‌دبستانی را پیدا نمی‌کنند. به‌نظر می‌رسدخانواده‌های ایرانی از اهمیت این دوره به میزان زیادی مطلع نیستند یا عوامل دیگر مانع از حضور کودکان در دوره پیش‌دبستانی می‌شود.
به‌گفته حبیب‌ا... موسوی‌فرید، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی ۷۵درصد کودکان دو سال ماقبل دبستان به پیش دبستانی نمی روند و نرخ پوشش آموزش کل دوره پیش از دبستان از صفر تا شش سالگی در ایران ۱۰درصد است. بحث مهم آن است که دولت و خانواده چه خدماتی را در سنین قبل از دبستان به کودکان ارائه می‌دهند و آموزش در میان این خدمات چه جایگاهی دارد. سنین پیش از دبستان نقش بسیار مهمی در افزایش جامعه‌پذیری و اصلاح رفتار و آداب کودک دارد. مفاهیمی مانند حقوق‌شهروندی، احترام به هم‌نوع، حفظ محیط‌زیست و... از مواردی‌اند که کودک باید آنها را در سنین کودکی و پیش از آغاز دوره‌های دیگر و حضور در نهادهای اجتماعی مهم‌تر فرا بگیرد. در این میان موضوع اهمیت افزایش توانمندی خانواده را در رشد تربیتی-مهارتی کودک نباید از یاد برد. در واقع خانواده باید توانایی آموزش مفاهیم و ضوابط تربیتی را به کودک داشته باشد تا در آینده نوجوان و جوان آگاه و فهیمی را به جامعه تحویل دهد. درخت نوجوانی و جوانی هر فرد ریشه در دوران کودکی او دارد. بنابراین آگاهی خانواده از نقش مهم خود در شکل‌گیری شخصیت و رفتار کودک در دوران کودکی مهم است و باید برای آن برنامه‌ریزی های منطقی و درست داشته باشد.
کودک نیازمند آموزش مهارت‌های گوناگون است
کودکی که در کنار گروه همسال خود قرار می‌گیرد ناخودآگاه بسیاری از مهارت‌های اجتماعی مانند تعاون، دوستی، احترام، ایثار و... را می‌آموزد. علاوه بر این در بازی‌های گروهی کودک به میزان بیشتری قادر به تخلیه هیجانات خود است و بستر را برای ظهور و بروز احساس و ترس های خود بیشتر فراهم می‌بیند. در واقع کودک در بازی‌های گروهی حقیقت وجودی‌اش را به نمایش می‌گذارد. کودکی که از آموزش های پیش دبستانی محروم می‌ماند ناخودآگاه در مهارت‌های کلامی نیز دچار مشکل است. امروز در ایران خانواده تعریف دیگری پیدا کرده است و دیگر از چند بچه قد و نیم قد در خانه خبری نیست، خانواده های امروزی بسیار کوچک‌اند و معمولا از پدر، مادر و کودک تشکیل شده‌اند. بنابراین در این خانواده کودک هم‌صحبتی برای معاشرت و دوستی ندارد و به همین دلیل به میزان زیادی از زبان برای برقراری ارتباط بهره نمی‌گیرد. غیرطبیعی نیست اگر در آینده و در زمان حضور در مدرسه این کودک در مهارت‌های زبانی دچار مشکل باشد. علاوه بر این در بسیاری از شهرستان‌ها و استان‌ها محاوره در خانواده به زبان محلی است و قاعدتا کودک جز زبان محلی زبان دیگری را آموزش نمی‌گیرد. هنگام ورود به دبستان او ناچار به آموزش زبان و گویش فارسی است و اینکه چقدر در آن تبحر پیدا می‌کند تا حدودی به پیشینه زبانی او برمی گردد.
نقش پیش‌دبستانی در ارتقای انضباط فکری
مربیان در مراکز پیش‌دبستانی از کودک می‌خواهند تا بازی‌های‌فکری و گروهی انجام دهد و با گروه همسالان خود کارهای دستی بسازد. در واقع کودک می‌آموزد با تکیه بر قدرت فکر و اندیشه خود ساعاتی را در کار خود تمرکز کند تا بتواند آن را به انجام برساند. این کار به او کمک خواهد کرد تا در دوران مدرسه و هنگام حضور در کلاس‌درس انسجام فکری و تمرکز بیشتری داشته باشد.
در هر صورت او به‌زودی ملزم به حضور در کلاس‌های درس طولانی و مدت‌دار خواهد بود و باید بتواند مقررات کلاس را کاملا رعایت کند. هر چند زمانی مادران کودکان خود را به مادربزرگان می‌سپردند و به محل کار خود مراجعه می‌کردند، اما حضور کودک در کنار پدربزرگ یا مادربزرگ هرگز جای حضور در محیط مهدکودک و پیش‌دبستانی و گروه همسالان را نمی‌گیرد. برخی از والدین نیز لزوم حضور کودک در مقاطع مهدکودک یا پیش‌دبستانی را درک می‌کنند، اما هزینه زندگی و مشکلات اقتصادی به آنها امکان حضور کودک در این مراکز را نمی‌دهد. به‌نظر می‌رسد دولت باید به‌عنوان یک اهرم اجرایی به کمک این خانواده‌ها بیاید و به‌گونه‌ای معقول به ارائه خدمات به کودکان ایرانی بپردازد. ارائه خدمات ارزان‌قیمت به این گروه سنی با تاسیس پیش‌دبستان‌های دولتی و ارزان قیمت و همچنین فرهنگسازی در زمینه لزوم شرکت کودکان در این دوره‌های آموزشی-تربیتی قطعا به افزایش میزان حضور کودکان در دوره پیش‌دبستانی کمک خواهد کرد. فرهنگسازی نیز مساله بسیار مهمی است، زیرا برخی از خانواده‌ها دغدغه‌‌مالی برای حضور کودکان خود در این مراکز ندارند، اما لزوم حضور آنها را در دوره پیش‌دبستانی به درستی درک نکرده‌اند. والدین در این مواقع غالبا تصور می‌کنند دوره پیش‌دبستانی نیز مانند مهدکودک است و به صرف حضور کودک در مهدکودک دیگر نیازی به پیش‌دبستانی نیست. این درحالی است که اهداف حضور کودک در مهدکودک و پیش‌دبستانی کاملا متفاوت است و باید هر یک را جدای دیگری مهم قلمداد کرد. نافرجام ماندن لایحه حقوق کودک و نوجوان، مساله کودکان کار و... به خوبی نشان می‌دهد به حقوق کودکان در سرزمین آن‌چنان که باید اهمیت داده نمی‌شود. این در حالی است که کودکان سرمایه‌های این سرزمین هستند و باید خدمات را از سنین پایین دریافت کنند.
حضور کودک در دوره پیش‌دبستانی الزامی است
یک روانشناس کودک‌و‌نوجوان با تاکید بر لزوم گذران دوره پیش‌دبستانی می‌گوید: دوره پیش‌دبستانی دوره‌ای نه‌ماهه از مهدکودک و مدرسه و اختیاری است که کودک را برای ورود به مدرسه آماده می‌کند. کودک بدون تجربه دوره پیش‌دبستانی در دبستان دچار آسیب می‌شود. لیورا سعید می‌افزاید: تقویت همه‌جانبه رشد جسمی، شناختی، عاطفی، ارتباطی و اجتماعی، روانی، معنوی و اخلاقی کودک از جمله اهداف دنبال شده در دوران پیش‌دبستانی است. در صورت عدم‌حضور کودک در دوره پیش‌دبستانی از برخی پرورش توانایی‌های خود محروم مانده و به مرور کمبودهای خود را در مسائل تحصیلی، ارتباطی و اخلاقی بروز می‌دهد. او خاطرنشان می‌کند: دوره پیش‌دبستانی، دوره‌ای تقریبا جدی است که کودک بهتر است آن را تجربه کند. سعید می‌افزاید: اولین مساله آموزش جدایی از خانواده به‌ویژه مادر به کودک در دوران پیش‌دبستانی است و در غیراین صورت در هنگام ورود به دبستان ممکن است دچار مساله‌ای تحت‌عنوان اضطراب جدایی شود و به‌سختی با گریه، ناراحتی و علائم جسمانی به مدرسه می‌رود. بنابراین تمرکزی به مسائل‌درسی ندارد و مادر نیز باید مداوم به مدرسه سرکشی کند یا در موارد حادتر برای رفع مشکل کودک به روانشناس مراجعه کند. او می‌گوید: آشنایی کودک با همسالان و کودکان از طبقات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مختلف از دیگر فواید حضور او در دوره پیش‌دبستانی است و کودک نحوه برقراری ارتباط، دوست‌یابی، همکاری و مشارکت را در تعامل با دیگر کودکان می‌آموزد. این مهارت‌ها در خانه و توسط والدین نمی‌تواند به کودک داده شود و به‌ویژه کودکان امروز که تک‌فرزند هستند، از این مهارت‌ها محروم می‌مانند و مهارت‌های دوست‌یابی و برقراری ارتباط را در مدرسه ندارند.
سعید تاکید می‌کند: مرحله‌ای از رشد روانی-اجتماعی را به دوره چهار تا شش سال اختصاص داده شده که به اصطلاح مرحله «ابتکار عمل» نامیده می‌شود، کودک در این مرحله خلاقیت‌های خود را بروز می‌دهد و دست به اقداماتی برای ساخت وسایل و ابزارآلات می‌زند و در خانه عملا این امکان برای او وجود ندارد. او می‌افزاید: تکالیف و بازی‌های معلم در پیش‌دبستانی با کودک و تعامل با گروه همسالان خلاقیت و ابتکار کودک را شکوفا می‌کند و هنگام اتمام این مرحله از رشد اعتماد به نفس کودک نیز افزایش می‌یابد. در این صورت کودک با تلاش و کوشایی بیشتر مدرسه را به اتمام می‌رساند. کودکی که ابتکار عمل ندارد و خلاقیت خود را بروز نمی‌دهد دچار احساسات بدی مانند گناه، شک و عدم اعتماد به نفس می‌شود. علاوه براین آشنایی کودک با حروف ساده فارسی و آموزش زبان دوم در برخی مراکز پیش‌دبستانی سبب آشنایی بیشتر کودک با زبان فارسی و انگلیسی می‌شود و در دوره طلایی یادگیری حروف ساده‌انگلیسی را بهتر می‌آموزد. در این صورت اگر استعداد کافی را از خود در این زمینه بروز دهد مادر هرچه سریع‌تر او را به کلاس زبان می‌فرستد. سعید تاکید می‌کند: هوش‌های چندگانه منطقی و شناختی و هوش‌های ریاضی، مکانیکی، بدنی و موسیقایی توسط بازی‌های انجام شده در پیش دبستان بسیار تقویت می‌شوند و هر چه کودک در یکی از این زمینه‌ها موفق‌تر عمل کند استعداد او نیز کشف خواهد شد و پرورش می‌یابد. او می‌افزاید: کودکی که مبتلا به اختلالاتی مانند بیش‌فعالی، ناتوانی یادگیری و اختلالات گفتاری یا مواردی مانند اوتیسم است نیز توسط معلمان آگاه و دلسوز شناسایی می‌شود و معلم برای ارزیابی دقیق‌تر و درمان او را به همکاران روانشناس، روان‌پزشک و گفتار‌درمانگر خود ارجاع می‌دهد. اگر مشکل کودک سریع شناسایی شود امکان بهبود وضعیت جسمانی او پیش از ورود به دوران مدرسه وجود دارد. بنابراین او مانند کودکی عادی وارد مدرسه می‌شود و از آموزش عقب نمی‌ماند.
منبع: روزنامه آرمان/۱۷ اردیبهشت ۹۷
